КъИДС
Къачунвай иммун дефицитдин синдром, (урус. Синдром приобретённого иммунного дефицита; СПИД; ингл. acquired immunodeficiency syndrome; AIDS) — лап хаталу азар.
Азар гьинай атанатӀа[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
СПИД. Саки 100 йис идалай вилик Африкада малум хьайи гзаф хаталу, инсанар гзаф кьадарра телеф хьунин тӀегъуьндиз элкъведай и азардикай неинки чи республикада, гьакӀ Россиядани виликрай хабар авайди тушир. Ам 1981-йисуз РагъакӀидай патан Европада, 1985-йисан июлдиз дуьньядин 40 уьлкведа малум хьана. Анжах 1987-йисан мартдиз Россияда ахьтин азар квай са кас дуьздал акъатна. Адалай инихъ СПИД-ди йисалай-суз гегьенш камар къачуз башламишна.
Азар Дагъустанда[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Гьа икӀ, ада Дагъустандални «гьужумна». Адан дувулар куьруь са вахтунда лап деринриз фена. Къе арадал атанвай гьалари республикадин здравоохраненидин министерстводикни къалабулух кутунва. И хаталу азардин сирерикай ва ам чкӀизвай рекьерикай суьгьбет авун чи махсус корреспондентди Дагъустан Республикадин СПИД-центрадин духтур Жалал Мегьамедович РИЗВАНОВАВАЙ тӀалабна. Ингье ада вуч лагьанатӀа: — Дугъриданни, махсус вирусар (ВИЧ-вирус иммунодефицита человека) себеб яз галукьзавай и азар гзаф хаталу, сагъардай мумкинвал авачир, инсанар телеф хьунал гъизвайбурукай я. Статистикадин делилралди, СПИД-дик дуьньяда йикъа 8 агъзур инсан азарлу жезва, 6 агъзур кас рекьизва. Урусатдин Федерацияда ВИЧ инфекция квай 545 агъзур кас малум я, Дагъустанда лагьайтӀа, абурун кьадар 1620-далай виниз алатнава.
Жалал Мегьамедович, СПИД акьван хаталу хьунин себебрикай ва ам акатунин рекьерикай лагьанайтӀа, хъсан тир. — Хаталувал адакай ибарат я хьи, ам галукьай инсандиз хабарни тахьун мумкин я. Кьвед лагьайди, сагъардай дарманар саки малум туш. СПИД квай инсан рекьизва, пуд лагьайди, адан инфекция квай инсандиз яргъалди (4-6 вацралай 4-6 йисалди) хабар жезвач. Гила азардин лишанрикай: лимфоаденоматияни гардандин, кешерин, хъуьчӀерин патар-кӀанер (цӀумаруфар) са жуьре дакӀвада. Яргъал вахтунда ифинар акьалтда, геждалди къен фида, йифен вахтунда гьекь акъатда, яхун жеда. Гзафни-гзаф (60-80 % дуьшуьшра) СПИД-дик азарлубур стӀалжем хьанвайди хьиз аквада. Центральный нервийрин къурулуш харапӀ хьунни СПИД-дин лишан я. Азар галукьунин рекьер гьихьтинбур я лагьайтӀа, СПИД-дик азарлу ксарихъ галаз месин алакъайра хьун, гьахьтин азар квай касдин иви ягъун…, азар квай дидеди аял хун.