Картлис цховреба
«Картлис цховреба» (гуржидал: ქართლის ცხოვრება, гафба-гаф: «Гуржичилел уьмюр», «Картлияда чан») – гуржи чӀалал тарихдикай кхьинрин кӀватӀал, тахьминан ХӀӀ виш йисуз хьанвай.
Структура
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]«Картлис цховреба» пай жезва «цӀуру картлис цховреба»-дални, «цӀийи картлис цховреба»-дал. «ЦӀуру» – Гуржичилин XIV виш йисал кьван тарихдикай я. «ЦӀийи» – XIV вишйисалай XVIII вишйисал кьван я. XVIII вишйисуз Вахтанг VӀ-ди тюкӀюрнайтир "алим итимрин" комиссия, Бери Эгнаташвилидин регьбервилихъ. И комиссияди кӀватӀна XIV-XVIII вишйисарин гуржийрин тарих. XIX вишйисуз «картлис цховреба» XVII-XVIII вишйисарин бези тарихдин кӀвалахарни гьисабиз гатӀумнай.
«Картлис цховреба»-да авайбур
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]«Картлис цховреба» Гуржичилин сиясатдин тарихдикай я, садлагьай нубатда. Вични, ада авай пара малуматар тестикь жезва гуржи тушир тариххъанрин кӀвалахара. Къенин юкъуз ава са шумуд гъилив-кхьинар, Вахтанган редакциядилай вилик кхьей: пачагь Аннадин кхьин (XV в.й.), пачагь Мариаман кхьин (XVII в.й.), 1697 йисан кхьин, 1736 йисан Мачабелидин кхьин, ва мадни садбур. ГьакӀани, ава Вахтанган редакциядилай кьулухъ тюкӀюрнай са шумуд кхьинни. «Картлис цховреба»-дин цӀуру пайда цӀуд тарихдикай тюкӀюрун ава:
1. «Картлий пачагьрин уьмюр» – Леонти Мровели, ХӀ в.й.
2. «Вахтанг Горгасалан уьмюр» – Джуаншер Джуаншериани, ХӀ в.й.
3. «Арчилан азабар» – Леонти Мровели.
4. «Матиани картлиса» - аноним мусаниф, ХӀӀ в.й. геж туш.
5. «Пачагьрин пачагь Давидакай тарих» – аноним мусаниф, ХӀӀ в.й.
6. «Багратионрикай тарихни гьикая» – Сумбат Давитисдзе.
7. «Лаша Георгидин чӀаван тарих» – аноним мусаниф, 2 пай ХӀӀ в.й. – 1 пай ХӀӀӀ в.й.
8. «Таж алайбурукай тарихни, тариф авун» (мусаниф - пачагь Тамарадин "садлагьай тариххъан")
9. «Пачагьрин пачагь тир Тамарадикай тарих» – Басидо Эзосмодзгвари, ХӀӀӀ в.й.
10. «Хроника» – ХӀV в.й., аноним мусаниф.
Таржумаяр
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Эрмени чӀалал «картлис цховреба» таржума авунайтир ХӀӀ-ХӀII вишйисара. Эрмени «картлис цховреба»-дин кӀватӀун амукьнавайбурукай виридалай цӀуруди я. Ам кхьенвай 1274-ни, 1311 йисарин юкьвара. Виридалай цӀуру амукьнай гуржи оригинал кӀватӀун - 1475-ни 1495 йисарин юкьвара тюкӀюрнавайди я.