Лелевар: различия между версиями

Википедиядихъай
Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки
Нет описания правки
ЦӀар 6: ЦӀар 6:
1816 йисуз [[Лоренц Окен]]дин ''Lehrbuch der Naturgeschichte'' улубдин пудлагьай том акъатна, гьина кирамди кеферамерикадин кайотдин ва лелевдин сарарин сад хьтинвал хкягъна, ва и кьве гьайван цӀийи ''Thos'' сихилдиз талукь авуна. Амма садани и теклиф кьабулач.
1816 йисуз [[Лоренц Окен]]дин ''Lehrbuch der Naturgeschichte'' улубдин пудлагьай том акъатна, гьина кирамди кеферамерикадин кайотдин ва лелевдин сарарин сад хьтинвал хкягъна, ва и кьве гьайван цӀийи ''Thos'' сихилдиз талукь авуна. Амма садани и теклиф кьабулач.


Гилан чӀаван чирна — жугъурунар лелеврин жуьрейрин арайра авай мукьвавилер тестикьарна. Къецепатай сад — садаз пара ухшар хьайитӀани, вири сад хьиз туш. Зулар авай лелев ва чепрак лелев сад — садав пара мукьва я, амма маса африкадин ва евразиядин чӀуру кицерикай ва жанавуррикай тахминан 6 — 7 млн йис идлай вилик чара хьанвай. ГьакӀан лелев ва эфиопиядин жанавур, рехи [[жанавур]]дин, кӀвалин [[киц]]ин ва койотдин сихилдиз талукь я.
Гилан чӀаван чирна — жугъурунар лелеврин жуьрейрин арайра авай мукьвавилер тестикьарна. Къецепатай сад — садаз пара ухшар хьайитӀани, вири сад хьиз туш. Зулар авай лелев ва кIул чIулав лелев сад — садав пара мукьва я, амма маса африкадин ва евразиядин чӀуру кицерикай ва жанавуррикай тахминан 6 — 7 млн йис идлай вилик чара хьанвай. ГьакӀан лелев ва эфиопиядин жанавур, рехи [[жанавур]]дин, кӀвалин [[киц]]ин ва койотдин сихилдиз талукь я.


== Жуьреяр ==
{| class="wikitable sortable" style="width:60%;"
|- style="background:#115a6c;"
!Жуьреяр
!Чирнай йис
!Гьалдикай малуматар
!Гьалтзавай чкаяр
|-
|'''[[Зулар авай лелев]]'''<br/>''Canis adustus''<br/>[[File:Side-striped Jackal.jpg|150 px]]
|[[Карл Якоб Сундевол|Карл Судвевол]], 1847 йис
|Садлагьай нубатда, тамун чкайра гьалтзава, маса лелеврив гекьигайла и жуьре акьванни пехъи туш ва некхъвадай чIехи гьайванрал гъуьрч ийизвач.<ref name="ssj">{{cite web | title = Side-Striped Jackal | work = | publisher = Canids.org | url = http://www.canids.org/species/side-striped_jackal.pdf | accessdate = 2010-03-19}}</ref>
|Юкьван ва Кьибле Африка.
|-
|'''[[Къизил лелев]]'''<br/>''Canis aureus''<br/>[[File:golden jackal small.jpg|150 px]]
|[[Карл Линней]], 1758 йис
|Лелеврикай виридалай заланди ва Африкадин сергьятрин къеце пата гьалтзавай лелеврин кьилди сад тир жуьре я. Фад - фад и жуьре маса лелеврин жуьрейриз мукьва кьазвайтIани, гила чирна — жугъурунрин нетижада чир хьана хьи и жуьре [[рехи жанавур]]диз ва [[кайот]]диз гзаф мукьва я.<ref name=genome>Lindblad-Toh ''et al.'' 2005. [http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7069/pdf/nature04338.pdf Genome sequence, comparative analysis and haplotype structure of the domestic dog.] Nature '''438''': 803-819.</ref><ref name="GJ">{{cite web | title = Golden Jackal | work = | publisher = Canids.org | url = http://www.canids.org/species/Golden_jackal.pdf | accessdate = 2007-08-15}}</ref>
|Кефер Африка, Кьиблединни - РагъакIидай Европа, Мукьва РагъакIидай пад, РагъакIидай Азиа ва Кьибле Азия.
|-
|'''[[КIул чIулав лелев]]'''<br/>''Canis mesomelas''
[[File:Canis mesomelas.jpg|150 px]]
|[[Johann Christian Daniel von Schreber|Schreber]], 1775
|Виридалай къезил лелев ва Canis сихилдиз талукь тир виридалай цIуру, гилалди амукьнавай жуьре я.<ref name="CLAW">{{cite book | author= Macdonald, David | title=The Velvet Claw | year=1992 | isbn=0-563-20844-9 | page= 256 }}</ref> Им лелеврин виридалай пехъиди я, ва вичелай са шумудра залан гьанванриз авунвай вигьинрин вакъиаяр чир я.<ref name=estes>''The behavior guide to African mammals: including hoofed mammals, carnivores, primates'' by Richard Estes, published by University of California Press, 1992, ISBN 0-520-08085-8</ref>
|Кьибле Африка ва Кениядин, Сомалидинни Эфиопиядин рагъэкъечIдай цин къерехдин пад.
|}
== Баянар ==
== Баянар ==
{{Баянар}}
{{Баянар}}

17:49, 29 июль 2012 жуьре

Лелев[1][2] (урусШакал) — Африкада, Азияда ва Кьиблединни - РагъэкъечӀдай Европада гьалтзавай кицерин хзандиз талукь тир пуд ва я кьуд жуьредиз ганвай умуми тӀвар. Кефер Америкада авай койотдинни лелевдин яшамиш жезвай майдандин экологиядин гьал сад я. ЧӀехи тушир, юкьван алцумрин, лешер ва амукьаяр недай йиртижи гьайван. Адан яргъи кӀвачер ва акӀажай кӀирер, некхъвадай гъвечӀи гьайванрал, нуькӀверал ва рептилиярал гъуьрч ийиз кутугзава. 16 км/сятда йигинвилелди катун яргъал вахтуна хуьз жезва. Йифен хурушумра мадни актив я.

Лелевриз моногамия хас я, яни эркек лелевриз са диши лелевдилай пара тахьунин къайда. Абуру чпин майданар кьетӀьивилелди хуьзва: чарабур чукӀурза ва чилер чухьвадив ва нежесдив лишанарзава. Абур яшамиш жезвай чилерин майдан гзаф гегьенш жен мумкин я. И чилера шарагар, чпиз маса чилер жугъурдалди диде — бубадихъ галаз яшамиш жезва. Гагь лелевар лужаризни кӀватӀ жезва, мисал паталай, гьатнавай чӀехи леш санал тӀуьн паталай. Амма гъуьрчез адетдалди кьилдиз ва я жуьтуьна экъечӀзава.

Таксономия

1816 йисуз Лоренц Окендин Lehrbuch der Naturgeschichte улубдин пудлагьай том акъатна, гьина кирамди кеферамерикадин кайотдин ва лелевдин сарарин сад хьтинвал хкягъна, ва и кьве гьайван цӀийи Thos сихилдиз талукь авуна. Амма садани и теклиф кьабулач.

Гилан чӀаван чирна — жугъурунар лелеврин жуьрейрин арайра авай мукьвавилер тестикьарна. Къецепатай сад — садаз пара ухшар хьайитӀани, вири сад хьиз туш. Зулар авай лелев ва кIул чIулав лелев сад — садав пара мукьва я, амма маса африкадин ва евразиядин чӀуру кицерикай ва жанавуррикай тахминан 6 — 7 млн йис идлай вилик чара хьанвай. ГьакӀан лелев ва эфиопиядин жанавур, рехи жанавурдин, кӀвалин кицин ва койотдин сихилдиз талукь я.

Жуьреяр

Жуьреяр Чирнай йис Гьалдикай малуматар Гьалтзавай чкаяр
Зулар авай лелев
Canis adustus
Карл Судвевол, 1847 йис Садлагьай нубатда, тамун чкайра гьалтзава, маса лелеврив гекьигайла и жуьре акьванни пехъи туш ва некхъвадай чIехи гьайванрал гъуьрч ийизвач.[3] Юкьван ва Кьибле Африка.
Къизил лелев
Canis aureus
Карл Линней, 1758 йис Лелеврикай виридалай заланди ва Африкадин сергьятрин къеце пата гьалтзавай лелеврин кьилди сад тир жуьре я. Фад - фад и жуьре маса лелеврин жуьрейриз мукьва кьазвайтIани, гила чирна — жугъурунрин нетижада чир хьана хьи и жуьре рехи жанавурдиз ва кайотдиз гзаф мукьва я.[4][5] Кефер Африка, Кьиблединни - РагъакIидай Европа, Мукьва РагъакIидай пад, РагъакIидай Азиа ва Кьибле Азия.
КIул чIулав лелев
Canis mesomelas

Schreber, 1775 Виридалай къезил лелев ва Canis сихилдиз талукь тир виридалай цIуру, гилалди амукьнавай жуьре я.[6] Им лелеврин виридалай пехъиди я, ва вичелай са шумудра залан гьанванриз авунвай вигьинрин вакъиаяр чир я.[7] Кьибле Африка ва Кениядин, Сомалидинни Эфиопиядин рагъэкъечIдай цин къерехдин пад.

Баянар

  1. Ганиева Ф.А, — Лезги чӀалан лексика
  2. Отражение названий животных в антропонимии лезгинского языка
  3. Side-Striped Jackal. Canids.org. Ахтармишун 19 март 2010.
  4. Lindblad-Toh et al. 2005. Genome sequence, comparative analysis and haplotype structure of the domestic dog. Nature 438: 803-819.
  5. Golden Jackal. Canids.org. Ахтармишун 15 август 2007.
  6. Macdonald, David. The Velvet Claw. — 1992. — P. 256. — ISBN 0-563-20844-9.
  7. The behavior guide to African mammals: including hoofed mammals, carnivores, primates by Richard Estes, published by University of California Press, 1992, ISBN 0-520-08085-8

ЭлячӀунар