Агъул чӀал: различия между версиями

Википедиядихъай
Интерактивная навигация по истории
Вилик алатай дуьзар хъувунЦIийи масакIавилер
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
Нет описания правки
Нет описания правки
ЦӀар 23: ЦӀар 23:
}}
}}


'''Агъул чӀал''' — [[нах-дагъустан чIалар]]ин хзандин [[лезги чIалар]]ин группадихъ акатзавай [[агъулар|агъул]] халкьдин чӀал. [[Дагъустан]]дин [[Агъул район|Агъул]] ва [[Кьурагь район]]ра гегьенш я. Агъул чӀалал рахазвайбурун кьадар — 29,3 агъзур кас я ([[2010 йис]]). 1990 йисуз Ш. А. Мазанаев, С. Н. Гасанова ва И. А. Мазанаеван санал куьмекдалди, бине яз [[урус чIал]]ан алфавит кьуна, агъул чӀалан алфавит туькӀуьрнавай. ЧӀал вад нугъатриз пай жезва: тпиг нугъат (вич агъул чӀал), керен нугъат (ричӀа хуьруьн нугъат), кошан нугъат (кушан), буркихан нугъат (кекхюнский) ва фите нугъат (фите хуьр).
'''Агъул чӀал''' — агъул халкьдин хайи чIал. [[Нах-Дагъустан чIалар]]ин хзандин [[лезги чIалар]]ин группадихъ акатзава. ЧIал асул гьисабдалди [[Дагъустан]]дин [[Агъул район|Агъул]] ва са кьадар [[Кьурагь район]]ра гегьенш я. Агъул чӀалал рахазвайбурун кьадар — 29,3 агъзур кас я ([[2010 йис]]). [[1990 йис]]уз Ш. А. Мазанаеван, С. Н. Гасанован ва И. А. Мазанаевадин санал куьмекдалди,[[урус чIал]]ан алфавитдин бинедал алаз агъул чӀалан алфавит туькӀуьрнай. ЧӀал вад нугъатриз пай жезва: тпиг нугъат, керен нугъат, кошан нугъат, буркихан нугъат ва фите нугъат.


Агъул чӀалал Дагъустанда «[[Вести Агула]]» ''(Агъулрин Хабарар)'' газета акъатзава.
Агъул чӀалал Дагъустанда «[[Вести Агула]]» ''(Агъулдин Хабарар)'' газета акъатзава.

==Агъул чIалал рахазвайбурун кьадар ва чIалан ареал==
[[2010 йис]]уз тухвай Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Урусатда агъул чIалал рахазвайбурун кьадар 29 287 кас тир <ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref>. Им вири табасаранрин 83 % пай я.

Агъул чIал Дагъустан Республикадин [[Агъул район|Агъул]] (92,53 %) ва [[Кьурагь район]]ра (7%) гегьенш хьанва.

==ЧIалан гьалар==
Агъул чIалаз виридалайни мукьва чIалар [[лезги чIал|лезги]] ва [[табасаран чIал]]ар тирди гьисабзавайди я. Совет береда агъул хуьрера тарсар лезги чIалал тухузвайвиляй гила кьуьзуьбурун саки виридаз лезги чIал чизва, амма жегьилриз ваъ. Кьурагь районда лезгийрихъ галаз къуншивиле уьмуьр гьалзавай агъулриз лезги чIал чизва.

==Нугъатар==
Гилан агъул чIала вад асул нугъатар ава: тпиг, керен, кошан, буркихан ва фите нугъатар. Агъул чIалан литературадин чIал тпиг нугъатдин фонетикадинни - грамматикадин системадал бинеламиш хьанва.

'''Агъул чIалан нугъатар:'''

* Тпиг — литературадин чIал.
* Керен — [[РичIа]] хуьруьн нугъат.
* Кошан — кушан нугъат.
* Буркихан — [[Буркихан]] хуьруьн нугъат.
* Фите — [[Фите]] хуьруьн нугъат.


== Агъул алфавит ==
== Агъул алфавит ==
ЦӀар 89: ЦӀар 108:
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я
|}
|}

== Библиография ==

=== Грамматикадикай кIвалахар ===
* [[Гасанова, Салминат Нурадиновна|Гасанова С. Н.]] Синтаксис словосочетания агульского языка. Махачкала, 2012.
* [[Дирр, Адольф|Дирр А. М.]] Агульский язык // [[Сборник материалов для описания местностей и племён Кавказа]]. Вып. XXXVII. Тифлис, 1907.
* [[Магометов, Александр Амарович|Магометов А. А.]] Агульский язык: Исследования и тексты. Тбилиси, 1970.
* [[Мерданова, Солмаз Рамазановна|Мерданова С. Р.]] Морфология и грамматическая семантика агульского языка. (На материале хпюкского говора.) М., 2004.
* [[Сулейманов Надир Джабраилович|Сулейманов Н. Д.]] Сравнительно-историческое исследование диалектов агульского языка. Махачкала, 1993.
* [[Тарланов, Замир Курбанович|Тарланов З. К.]] Агулы: их язык и история. Петрозаводск, 1994.
* [[Шаумян, Рафаэль Михайлович|Шаумян Р. М.]] Грамматический очерк агульского языка (с текстами и словарем). М.—Л., 1941.

=== Лексикадикай кIвалахар ===
* [[Сулейманов Надир Джабраилович|Сулейманов Н. Д.]] Глагольная фразеология агульского языка. Махачкала, 2002.
* [[Гасанова, Салминат Нурадиновна|Гасанова С. Н.]] Сравнительный анализ соматических фразеологических единиц восточно-лезгинских языков. Махачкала, 2000.

=== Гафарганар===
{{wiktionarycat|type= агульского языка|category=Агульский язык}}
* Рамазанов М. Р. Агульско-русский словарь. Махачкала, 2010.
* [[Сулейманов Надир Джабраилович|Сулейманов Н. Д.]] Агульско-русский (диалектологический) словарь. Махачкала, 2003.
* [[Гасанова, Салминат Нурадиновна|Гасанова С. Н.]] Краткий фразеологический словарь агульского языка. Махачкала, 2008.
* [[Гасанова, Салминат Нурадиновна|Гасанова С. Н.]], Самедов Д. С. Краткий словарь агульско-арчинских фразеологических соответствий. Махачкала, 2009.
* [[ Мазанаев, Шабан Абдулкадырович|Мазанаев Ш.А.]] Русско-агульский словарь.-Махачкала:Издательство ДГУ,2012.

=== Фольклёр ===
* [[Мазанаев, Шабан Абдулкадырович|Мазанаев Ш. А.]], Базиева З. М. Песенное творчество агулов. Махачкала: Изд-во ДГУ, 2011.
* [[Тарланов, Замир Курбанович|Тарланов З. К.]] 100 агульских пословиц с переводами на русский язык и толкованиями. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2000.
* [[Тарланов, Замир Курбанович|Тарланов З. К.]] Агульские песни и пословицы. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2003.

=== Агъул чIалан литературадикай улубар ===
* [[Мазанаев, Шабан Абдулкадырович|Мазанаев Ш. А.]] Агульская литература. Махачкала: Дагкнигоиздат, 2008.
* [[Мазанаев, Шабан Абдулкадырович|Мазанаев Ш. А. ]] Агульская литература. Становление и развитие. Махачкала: ИПЦ ДГУ, 2007.



== Баянар ==
== Баянар ==

16:08, 31 август 2013 жуьре

Агъул чIал
Вичин тӀвар:

Агъул чIал

Уьлквеяр:

Урусат

Регионар:

Дагъустан

Официал статус:

Дагъустандин пайдах Дагъустан

Рахазвайбурун кьадар:

29 287 кас [1]

Классификация
Категория:

Евразиядин чIалар

Кхьинар:

кириллица

ЧӀаларин кодар
ISO 639-1:

—

ISO 639-2:

—

ISO 639-3:

agx

Агъул чӀал — агъул халкьдин хайи чIал. Нах-Дагъустан чIаларин хзандин лезги чIаларин группадихъ акатзава. ЧIал асул гьисабдалди Дагъустандин Агъул ва са кьадар Кьурагь районра гегьенш я. Агъул чӀалал рахазвайбурун кьадар — 29,3 агъзур кас я (2010 йис). 1990 йисуз Ш. А. Мазанаеван, С. Н. Гасанован ва И. А. Мазанаевадин санал куьмекдалди,урус чIалан алфавитдин бинедал алаз агъул чӀалан алфавит туькӀуьрнай. ЧӀал вад нугъатриз пай жезва: тпиг нугъат, керен нугъат, кошан нугъат, буркихан нугъат ва фите нугъат.

Агъул чӀалал Дагъустанда «Вести Агула» (Агъулдин Хабарар) газета акъатзава.

Агъул чIалал рахазвайбурун кьадар ва чIалан ареал

2010 йисуз тухвай Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Урусатда агъул чIалал рахазвайбурун кьадар 29 287 кас тир [2]. Им вири табасаранрин 83 % пай я.

Агъул чIал Дагъустан Республикадин Агъул (92,53 %) ва Кьурагь районра (7%) гегьенш хьанва.

ЧIалан гьалар

Агъул чIалаз виридалайни мукьва чIалар лезги ва табасаран чIалар тирди гьисабзавайди я. Совет береда агъул хуьрера тарсар лезги чIалал тухузвайвиляй гила кьуьзуьбурун саки виридаз лезги чIал чизва, амма жегьилриз ваъ. Кьурагь районда лезгийрихъ галаз къуншивиле уьмуьр гьалзавай агъулриз лезги чIал чизва.

Нугъатар

Гилан агъул чIала вад асул нугъатар ава: тпиг, керен, кошан, буркихан ва фите нугъатар. Агъул чIалан литературадин чIал тпиг нугъатдин фонетикадинни - грамматикадин системадал бинеламиш хьанва.

Агъул чIалан нугъатар:

  • Тпиг — литературадин чIал.
  • Керен — РичIа хуьруьн нугъат.
  • Кошан — кушан нугъат.
  • Буркихан — Буркихан хуьруьн нугъат.
  • Фите — Фите хуьруьн нугъат.

Агъул алфавит

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д
Дж дж Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й К к
Кк кк Къ къ Кь кь КӀ кӀ Л л М м Н н О о
П п Пп пп ПӀ пӀ Р р С с Т т Тт тт ТӀ тӀ
У у Уь уь Ф ф Х х Хъ хъ Хь хь ХӀ хӀ Ц ц
ЦӀ цӀ Ч ч Чч чч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ ъ Ӏ
ы ь Э э Ю ю Я я

Библиография

Грамматикадикай кIвалахар

Лексикадикай кIвалахар

  • Сулейманов Н. Д. Глагольная фразеология агульского языка. Махачкала, 2002.
  • Гасанова С. Н. Сравнительный анализ соматических фразеологических единиц восточно-лезгинских языков. Махачкала, 2000.

Гафарганар

Шаблон:Wiktionarycat

  • Рамазанов М. Р. Агульско-русский словарь. Махачкала, 2010.
  • Сулейманов Н. Д. Агульско-русский (диалектологический) словарь. Махачкала, 2003.
  • Гасанова С. Н. Краткий фразеологический словарь агульского языка. Махачкала, 2008.
  • Гасанова С. Н., Самедов Д. С. Краткий словарь агульско-арчинских фразеологических соответствий. Махачкала, 2009.
  • Мазанаев Ш.А. Русско-агульский словарь.-Махачкала:Издательство ДГУ,2012.

Фольклёр

  • Мазанаев Ш. А., Базиева З. М. Песенное творчество агулов. Махачкала: Изд-во ДГУ, 2011.
  • Тарланов З. К. 100 агульских пословиц с переводами на русский язык и толкованиями. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2000.
  • Тарланов З. К. Агульские песни и пословицы. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2003.

Агъул чIалан литературадикай улубар

  • Мазанаев Ш. А. Агульская литература. Махачкала: Дагкнигоиздат, 2008.
  • Мазанаев Ш. А. Агульская литература. Становление и развитие. Махачкала: ИПЦ ДГУ, 2007.


Баянар

  1. ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
  2. ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

ЭлячӀунар

Библиография по агульскому языку

Чешне "https://lez.wikipedia.org/w/index.php?title=Агъул_чӀал&oldid=51850" я