Кьасумхуьр патал чешмедиз килигун

{{ЯШЧ2
|тӀвар=Кьасумхуьр
|статус= Хуьр
 |вичин чӀалал тӀвар    = {{lang-ru|Касумкент}} [[Файл:Panorama of Kasumkent.jpg|center|320px|border|Кьасумхуьруьн шикилар]] Кьасумхуьруьн панорама
 |ЯШЧдин статус        = 
 |уьлкве             = Урусат
  |lat_dir = |lat_deg =41 |lat_min =40 |lat_sec =34
  |lon_dir = |lon_deg =48 |lon_min =09 |lon_sec =45
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |гьукуматдин картадин алцум  =0
 |региондин картадин алцум    =300
 |райондин картадин алцум     = 300
 |региондин жуьре         = Федерациядин субъект
 |регион                  = Дагъустан
 |регион таблицада        = 
 |райондин жуьре          = Муниципал район
 |район                   = СтӀал Сулейман район
 |жемятдин жуьре          = Хуьруьнсовет
 |жемят                   = [[Кьасумхуьруьнсовет|«Кьасумхуьруьнсовет»]]
 |жемят таблицада         =
 |къенепатан паюнар       = 
 |кьилин жуьре            = 
 |кьил                    = 
 |бине эцигай тарих       = 
 |статус йисалай          = 
 |кьакьанвилин жуьре      = ЯШЧдин кьакьанвал
 |ЯШЧдин кьакьанвал       = гьуьлуьн дережадилай  <br>480
 |климат                  = 
 |официал чӀал             = 
 |агьалияр                = {{агьалияр|Касумкент|тс}}
  |сиягьдиз къачур йис    = {{агьалияр|Касумкент|г}}
  |къалинвал              = 
  |агломерация            = 
  |миллетар               = [[лезгияр]]
  |динар                  = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]]
  |чпи-чпиз гузвай тӀвар  = 
 |сятдин чӀул              = +4
 |DST                     = 
 |телефондин код          = +7 87236
 |почтунин индекс         = 368761 
 |почтайрин индексар      = 
 |автомобилдин код        = 05
 |идентификатордин жуьре  = Код ОКАТО
 |цифрадин идентификатор  = 82 247 845 001
 |Commons-ра категория    = Kasumkent
 |сайт                    = 
 |сайтдин чӀал             = 
 }}

'''Кьасумхуьр''' ({{lang-ru|Касумкент}}) — [[Дагъустан]] республикадин [[СтӀал Сулейман район]]да авай хуьр.

[[КӀахцугъ]] ва [[Сийидар]] хуьрерихъ галаз туькӀуьрзавай «[[Кьасумхуьруьнсовет]]дин» ва СтӀал Сулейман райондин администрациядин юкь я.

== География ==
Хуьр [[СтӀал Сулейман район]]дин кьулан пата, [[Чирагъ вацӀ|Чирагъ]] ва [[Кьурагь вацӀ]]арин дугуна чка кьунва. [[Магьачкъала]]дилай 184 км кьибле пата ала. Виридалайни мукьвал алай шегьер [[Дербент]] я — 57 км, виридалайни мукьвал алай ракьун рекьин станция Билиж станция я — 34 км. Кьасумхуьр алай чилерин рельеф са кьадар кьулу тушир ва Дагъустандин суварин ценерив гвай чкайриз талукь я.

Кьасумхуьрелай маса шегьеррал ва хуьрерал кьван авто-рекьин яргъавал.
{| class="wikitable"
|-
!
! Шегьердин / хуьруьн <br>— тӀвар
! Яргъавал, км
|-
| 1
| [[Магьачкъала]]
| 184
|-
| 2
| [[Дербент]]
| 57
|-
| 3
| [[Каспийск]]
| 170
|-
| 4
| [[Дагъустандин ЦӀаяр]]
| 68
|-
| 5
| [[Избербаш]]
|  127
|-
| 6
| [[Билиж (посёлок)|Билиж]]
|  34
|-
| 7
| [[Мегьарамдхуьр]]
|  29
|-
| 8
| [[Кьурагь]]
|  42
|-
| 9
| [[Ахцегь]]
|  90
|-
| 10
| [[Хин]]
| 26,5
|-
| 11
| [[Усугъчай]]
| 75
|}

=== Климат ===
Кьасумхуьруьз суварин ценерив гвай чкайрин климатдин жуьре хас я. Климат кьурагь ва юкьван дережадин я. Гад кьуру, юкьван дережадин чимивал квай, зегьемвал ва гзаф кудай чимивал галачиз я. Кьуьд хъуьтуьл, январьда юкьван температура −1.0° туькӀуьрзава. Зул чими ва кьуру я. Юкьван гьисабдалди йисан температура 10.6 ºС аваз я. Гар авачир йикъар, ламувал квачир алахьай гьава виниз я.

{{Чкайрин климат
|Город_род= Кьасумхуьруьн
|Чешме=[http://www.moluch.ru/archive/45/5525/ Гьава ва Климат]
| Янв_юкь=-1.0           | Янв_юкь_къвал=19
| Фев_юкь=-0.2         | Фев_юкь_къвал=23
| Мар_юкь=2.9         | Мар_юкь_къвал=30
| Апр_юкь=9.3         | Апр_юкь_къвал=29
| Май_юкь=15.5         | Май_юкь_къвал=45
| Июн_юкь=19.7         | Июн_юкь_къвал=49
| Июл_юкь=22.6         | Июл_юкь_къвал=34
| Авг_юкь=22.0          | Авг_юкь_къвал=36
| Сен_юкь=17.1          | Сен_юкь_къвал=50
| Окт_юкь=11.5          | Окт_юкь_къвал=38
| Ноя_юкь=5.8        | Ноя_юкь_къвал=32
| Дек_юкь=1.5           | Дек_юкь_къвал=21
| Йис_юкь=10.6        | Йис_юкь_къвал=406
|}}

== Тарих ==
Хуьруьн бине, Кьасум тӀвар алай сувавиди кутурди яз гьисабзава. Хуьруьн тӀварни адахъ галаз алакъа аваз я. Са шумуд виш йис идалай вилик, Кьасума [[Чирагъ вацӀ]]ун къерехда кьакьан тарарин юкьва вичиз кӀвал эцигнай. Адан гуьгъуьнаваз, мукьвал алай муькуь хуьрерай атай сувавийрини ина кӀвалер эцигиз хьанвай. [[Октябрьдин революция]]дилай вилик хуьре кьве мискӀин, са гуьжре кардик квай, кьве йисан мектеб кӀвалахзавай. Гила Кьасумхуьр [[Дагъустан Республика]]дин виридалай чӀехи райондин юкьварикай сад я. Ина пуд кьулан мектебар, гзаф культурадинни — яшайишдин идараяр, гьяркьуь ва михьи куьчеяр, къацу набататрин юкьва гьатнавай вири къулайвилер авай кьве гьавадин кӀвалер ава. Хуьр гьар патай сувари элкъуьрна кьунвайди я, адан къваларив гвай чкаяр пара иер я, инай [[Гуьлгери вацӀ]]ун гегьенш дугун эгечӀзава.

[[1812 йис]]уз Кьасумхуьр, цӀийиз арадал гъайи [[Куьредин ханвал]]дик акатнай. [[1866 йис]]уз и ханвал [[Урусат империя]]дин гъилик акатзава ва Куьредин ханвал [[Куьредин округ]]диз масакӀа хьанвай. Империядик квай чӀавуз, хуьр [[Дагъустан вилаят]]дин [[Куьре округ]]дин [[Гуьне наибвал]]диз талукь тир. Кьасумхуьр и вири округдин, ва адак акатзавай Гуьней наибвалдин администрациядин юкь ва кьилин хуьр хьанвай. [[Алидхуьр]] ва [[Агъа Арагъ]] хуьрерихъ галаз Кьасумхуьруьнжемятдик акатзавай. Стратегиядин чӀехи метлеб авай рекьел чка кьунвайвиляй, хуьр чӀехи камаралди вилик физвай. [[1878 йис]]уз ина садлагьай гражданвилин мектеб эцигнай<ref>{{книга|автор=Курбан Халикович Акимов|заглавие=«Лезгистан»|место=Магьачкъала|издательство=Институт педагогики|год=2011|страниц=650}}</ref>.

Кьибле Дагъустанда Совет гьукум паталай хьайи женгерин пара вакъиаяр ва [[Агъасийрин Къазимегьамед|А. Къазимегьамед]], Т. Юзбеков, К. Рамазанов, К. Акимов, А. Мурсалов, Ю. Герейханов хьтин ва муькуь сейли революционеррин кӀвалахар, виликан [[Куьре округ]]дин юкь тир Кьасумхуьруьн тарихдихъ галкӀанвайди я. [[1919 йис]]уз Кьасумхуьр, вирихалкьдин [[Антон Деникин|антиденикин]] къарагъундин юкьварикай сад хьанвай. 1919 йисан 24 августдиз мукьвал алай районрин халкьарин массайрин куьмекдалди ина деникинрин чӀехи кьушун кукӀварнай, ва большевикринни Совет гьукумдин активистрин группаяр есирвиляй ада авунай. Женгерай кьулухъ партизанриз душмандивай 180 винтовкаяр, пуд туп, пара кьадарда патронар ва снарядар гьатнай<ref>{{cite web|url=http://moytabasaran.ru/forum/4-91-1|title=Бегляр Акимов|date=2013-й йисан 26 январь|publisher=moytabasaran.ru|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.

[[1928 йис|1928]]—[[1929 йис]]арин девирда СССРда хьайи административвилин реформайрин финифда, Куьредин округдин Гуьней наибвалдин чкадал, юкь Кьасумхуьр тайин авунвай Кьасумхуьруьн район арадал гъанвай. [[1945 йис]]уз Кьасумхуьре умуми чирвилерин кьулан мектебдин бине эцигнай<ref>[[Лезги газет]], № 33, 14 август 2008, стр. 21</ref>. [[1969 йис]]ан 12 майдиз райондин тӀвар, зурба зари [[СтӀал Сулейман]]ан 100 йисан юбилейдин гьуьрметдай, [[СтӀал Сулейман район]]диз масакӀа хъувунай.

А йисара хуьре авай Эмиргьемзедин чайханадин тӀвар гьарниз чкӀанвай. И чайханада зарийрини ашукьри сада садаз чпин гафун устӀарвилер къалурзавай. 1930-йисара и чайханада [[СтӀал Сулейман]]анни [[Хпеж Къурбан]]ан арада зариятдин акъажун хьанвай.

=== Тарихдинни археологиядин чкаяр ===
Кьасумхуьре ва адан къваларив тарихдин ва археологиядин имаратар тир чкаяр пара ава. Хуьрелай тахминан 1,5 км яргъал, [[Кьурагь]]диз тухузвай рекьел, [[1918 йис]]уз туьрк интервентрин гъиляй кьенвай Агъасийрин Къази-Мегьамедан сурал имарат ала.

Хуьрелай 1 км кефердинни-рагъакӀидай пата, [[Чирагъ вацӀ]]ун къерех сад-садалай вине авай айванар хьиз кьантӀар-кьантӀар хьана фенвай чкадин эрчӀи пата 400×150 м алцумдин фад заманада инсанар яшамиш хьайи чка ава. Ина чилин винел пата, кьиляй кьилиз атӀай гиришар авай яру, яру векьи ва рехи рангар алай хъенчӀер, залан затӀ ва са [[куьнуь]] дуьздал акъуднай. А чкадин рагъэкъечӀдай гуьнеда, хашдин атӀай суьрет авай хъенчӀ, дигидай хъенчӀ ва ракьун [[ракьуцӀ]] жагъанвай.

Кьасумхуьрелай 200 метр кьиблединни-рагъакӀидай пата, [[Кьурагь вацӀ]]ун эрчӀи къерехда сифте кишпирдин девирдиз талукь тир, 220×100 м алцумар алай дегь чӀавуз инсанар яшамиш хьанвай чка ава. Ина, куьрединни — аракс патан культурадиз хас тир лишанан авай къванцин [[якӀв]], ва гьайванрин кӀарабар дуьздал акъатнай. Хуьруьн къваларив ихьтин дегь чӀавуз инсанар яшамиш хьайи чкаяр гзаф ава.

Кьасумхуьруьн кеферда хуьруьн цӀуру пата, Чирагъ вацӀал, [[1930 йис]]ара эцигнай 17 аркадин «Алискендеран муьгъ» тӀвар алай чӀехи муьгъ ала. Хуьряй экъечӀайла, [[Агъа СтӀал]] ва [[Кьулан СтӀал]] хуьрериз тухузвай рекьерин кьвечхелдилай чапла пата авай гъвечӀи вацӀун чапла къерехда «Кпул-яд» пӀир авайди я.

== Агьалияр ==
{{Агьалияр|Касумкент}}

[[2011 йис]]ан Кьасумхуьр муниципалитетдин администрациядин малуматрив кьурвал, хуьре 4000-дилай пара майишатар гваз 13584 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири [[лезгияр]], [[суьннияр|суьнни]]-[[мусурманар]] я. [[2010 йис]]ан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 13232 кас яшамиш жезвай<ref>{{cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.pdf|title=Численность населения России, Федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений|date=2010 йис|publisher=Гьукуматдин статистикадин Федералдин къуллугъ|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>. [[1886 йис]]уз хуьре 116 майишатар авай, агьалийрин кьадар 580 кас тир<ref>{{cite web|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/gyuney1886.html|title=1886 йисуз Гуьней наибвалдин агьалияр|date=1886 йис|publisher=ethno-kavkaz.narod.ru|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>. [[1897 йис]]уз хуьре 1013 кас гьисабнай<ref>{{cite web|url=http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=62|title=Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года.|date=1897 йис|publisher=Демоскоп Weekly|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.

== Хуьруьн пландин туькӀуьрун ва куьчеяр ==
Куьчейрин тӀварар ва индексар<ref>{{cite web|url=http://www.bankgorodov.ru/street/list.php?id=186886|title=Банкгородов сайтуна Кьасумхуьруьн куьчейрин тӀварар ва индексар.|date=2010 йис|publisher=BankGorodov.RU|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>

{|
| valign="top" |
* 1-й Майдин куьче — 368761
* 26 Бакудин Комиссаррин куьче — 368761
* 3-й Интернационалдин куьче — 368761
* 3-й пер. — 368761
* Гъалибвилин 40 йисан куьче — 368761
* Октябрдин 50 йисан куьче — 368761
* Октябрдин 70 йисан куьче —368761
* Абилован куьче — 368761
* Агъасиеван куьче — 368761
* Алкьвадарвидин куьче — 368761
* Аминован куьче — 368761 (Ленина, часть)
* Армиядин куьче — 368761
* Бабаеван куьче — 368761 (Куйбышева)
* Белинскиян куьче — 368761
* Духтурханадин куьче — 368761
* Буйнаксквидин куьче — 368761
* В.Набиеван куьче — 368761
* Гатфарин куьче — 368761
* Г. Темирханован куьче — 368761
* Гьабибован куьче — 368761
* Гагаринан куьче — 368761
* Гьажи Рамазанан куьче — 368761
* Гьажиевадин куьче — 368761
* Гьасанован куьче — 368761
* Герейханован куьче — 368761
* Герценан куьче — 368761
* Кетиндагъдин куьче — 368761
* Горкиян куьче — 368761
| valign="top" |
* Гьуьсейнован куьче — 368761
* Давудан куьче — 368761
* Дагъустандин куьче — 368761
* Дахадаеван куьче — 368761
* Кьвевардин куьче — 368761
* Жаруллагьован куьче — 368761
* Дзержинскиян куьче — 368761
* Димитрован куьче — 368761
* Е. Эминан куьче — 368761
* Жданован куьче —368761
* З. Жафарован куьче — 368761
* Завуддин куьче — 368761
* Кьиспесдин куьче — 368761
* Къавкъаздин куьче — 368761
* Къазанбекован куьче — 368761
* Казбекован куьче — 368761
* Къазибекован куьче — 368761
* Къазимагьамадан куьче — 368761
* Калининан куьче — 368761
* Къарабекован куьче. — 368761
* Каспидин куьче — 368761
* Кирован куьче — 368761
* Коммунизмдин куьче —368761
* Комсомолдин куьче — 368761
* Кооперативдин куьче — 368761
* Космонавтрин куьче — 368761
* Крупскаядин куьче — 368761
* Куьредин куьче — 368761
| valign="top" |
* Лезги куьче — 368761
* Лезгинцеван куьче — 368761
* Ленинан куьче — 368761
* Леонован куьче — 368761
* Ломоносован куьче — 368761
* М. Гьажиеван куьче — 368761
* Магистралдин куьче — 368761
* Манарован куьче — 368761
* Марксан куьче — 368761
* Магьачкъаладин куьче — 368761
* Маяковскиян куьче — 368761
* Халкьаринарадин куьче — 368761
* Регъуьн куьче — 368761
* Механикадин куьче — 368761
* Мегьтиеван куьче — 368761
* Ислягьвилин куьче — 368761
* Жегьилрин куьче — 368761
* Маскавдин куьче — 368761
* Муьгьуьббатан куьче 368761
* Мурадован куьче — 368761
* Мурсалован куьче — 368761
* Мукьтадиран куьче — 368761
* Н. Мегьтиеван куьче — 368761
* ВацӀункъерехдин куьче — 368761
* Низамидин куьче — 368761
* Николаеван куьче — 368761
* Октябрдин куьче — 368761
* Орджоникидзедин куьче — 368761
| valign="top" |
* Уружеван куьче — 368761
* Островскиян куьче — 368761
* Павленкодин куьче — 368761
* Куьчхьунин куьче — 368761
* Куьчхьайбурун куьче — 368761
* Пионеррин куьче — 368761
* Гъалибвилин куьче — 368761
* Пролетарийрин куьче — 368761
* Пушкинан куьче —368761
* ВацӀун куьче — 368761
* Булахдин куьче — 368761
* Базардин куьче —368761
* СтӀал Сулейманан куьче — 368761
* Багъларин куьче — 368761
* Саидован куьче — 368761
* Самурвидин куьче — 368761
* Свердлован куьче — 368761
* Азадвилин куьче — 368761
* Селимован куьче — 368761
* Советрин куьче — 368761
* Советрин пер. — 368761
* Совхоздин куьче — 368761
* Социализмдин куьче — 368761
* Спортдин куьче — 368761
* Стаханован куьче — 368761
* Студ-городок куьче — 368761
* Бахтлу куьче — 368761
* Т. Хуьруьгвидин куьче — 368761
| valign="top" |
* Телманан куьче —368761
* Титован куьче — 368761
* Толстоян куьче —368761
* ПипӀен куьче — 368761
* Ф. Энгелсан куьче — 368761
* Фатагьован куьче — 368761
* Фрунздин куьче — 368761
* Х. Хаметовадин куьче — 368761
* Чапаеван куьче — 368761
* Чернышевскиян куьче — 368761
* Чехован куьче — 368761
* Шалбуздагъдин куьче — 368761
* Шарвилидин куьче — 368761
* Шаумянан куьче — 368761
* Шагьдагъдин куьче — 368761
* Мектебдин куьче — 368761
* Щербакован куьче — 368761
* Эмирован куьче — 368761
* Энгелсан куьче — 368761
* Кьиблепатан куьче — 368761
* Ярагъвидин куьче — 368761
|}

== Экономикани инфраструктура ==
[[Файл:House of the Administration of Kasumkent.jpg|thumb|right|250px|Администрациядин кӀвалер]]
Кьасумхуьре кӀвалахзавай «Минерал ятарин „[[Рычал-Яд]]“ заводди» 70 йисалай пара я «Рычал-Яд» тӀвар алай, вири уьлкведиз тӀвар акъатнай дармандин яд гьасилзава. Рычал цин чешме ва ам пластикадинни шуьшедин къапариз цазвай завод гьуьлуьн дережадилай 1120 метр кьакьанда авай иер суван чкада авайди я. Ихьтин тӀебии шартӀари цин халис тӀям ва физикадинни — химиядин состав хуьз куьмекзава<ref>{{cite web|url=http://www.suleiman-stalskiy.ru/?com=pages&task=view&page=page&id=165|title=ОАО «Завод минеральных вод „Рычал-Су“».|date=2009 йис|publisher=СтӀал Сулейман райондин официал сайт|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.

Кьасумхуьруьн совхоз — республикадин виридалайни девлетлу совхозрикай сад я. Адан кьилин девлет — емишрин багъар я, анрай кӀватӀзавай ичер, чуьхверар, пӀинияр, [[гугъри]]яр чкадин емишринни-салан мейвайрин консервияр гьасилзавай заводда рас хъийизвайди я. Хуьре гьакӀни чӀемни-ниси гьасилзавай завод ва тамун майишат (лесхоз) ава.

== Массайрин информациядин такьатар ва алакъа ==
Хуьре, [[1931 йис]]уз бине кутунвай «[[Куьредин хабарар]]» газета акъатзава. Газета гьар гьафтедин хемис юкъуз, лезги чӀалал акъатзавайди я<ref>{{cite web|url=http://www.suleiman-stalskiy.ru/?com=articles&page=articles_of_category&id=1628|title=СтӀал Сулейман райондин сайтуна «Куьредин хабарар» газетдикай куьруь малуматар.|date=2011-й йисан 15 апрель|publisher=СтӀал Сулейман райондин официал сайт|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.

Кьибле Дагъустанда садлагьайди тир «[[Касумкент-ТВ]]» телеканалди таквазвай крарикай хабарар гуз [[1998 йис]]ан 18 июньдилай Кьасумхуьре эгечӀайди я. Телеканал, гьяд йикъалай гъейри, «НТВ» каналдин лепедал кьве сят эфирдиз экъечӀзавайди я. Вичин эфирдив «Касумкент-ТВ» каналди са СтӀал Сулейман район ваъ, гьакӀни мукьув галай [[Кьурагь район|Кьурагь]], [[Хив район|Хив]], [[Дукъузпара район|Дукъузпара]], [[Агъул район|Агъул]], [[Дербент район|Дербент]] ва маса районарни кьазва. [[2009 йис]]алди, азербайжандин гьукуматди алакъа атӀудалди, теле-алакъа гьатта [[Азербайжан]]дин [[Хъачмаз район]]дин кефер пата авай лезги хуьрерални агакьзавай<ref>{{cite web|url=http://www.suleiman-stalskiy.ru/?com=articles&page=articles_of_category&id=1627|title=Кьасумхуьруьн телеканал.|date=2012-й йисан апрель|publisher=СтӀал Сулейман райондин официал сайт|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.

== Культурани адатар ==
Вилик хуьре, пӀинийрин бегьерар кӀватӀунин кӀвалахриз эгечӀайла пӀинидин сувар «КӀару» кьиле тухузвай. Совет береда и сувар са кьадар масакӀа хьанвай — митинг кьиле тухвана пӀинийрин жуьреба — жуьре сортар къалурзавай. Сувар гьяд йикъара къейдзавай. Кьасумхуьруьз, пӀинияр авачир къунши [[Хив район|Хив]], [[Табасаран район]]рай колхозникар къвезвай. Гьакъикъатда, ам колхозар цуькведа авай вахтуна арадал атай, хуьруьн майишатдин зегьметдал, малдарвилин кӀвалахрал жегьил несилрин рикӀера кӀанивал твазвай цӀийи сувар тир. Сувар, манийрив, балкӀанрал чукурунрив ва кьуьлеррив кьилиз акъатзавай. Къенин йикъара а суварикай амукьайди са тӀвар я.

Революция жедалди Кьасумхуьре, свас це лугьуникай кьулухъ руш кьилел затӀни алачиз ва я чин ахъаз кӀваляй экъечӀайтӀа ам русвагьвал яз гьисабзавай. Адаз муькуь жегьил гададихъ галаз рахун къадагъа тир. Рушан хзандинни миресрин тӀвар кьацӀурдай кар, руш маса миллетдин векилдиз гъун тир. Амма революциядилай кьулухъ, муькуь лезги хуьрера хьиз Кьасумхуьруьн эгьлийрин дуьнья кьатӀунин тегьердихъ, адетрихъ ва культурадихъ зурба масакӀавилер галукьнавай. Тарихдин къене арадал атанвай, лезгивилин диб туькӀуьрзавай адетар къвез-къвез квахьзавай ва саки тамамдаказ терг хьанва. ГьакӀ, а йисара Кьасумхуьре 10 жегьилди урус сусар къачунай<ref>{{книга|автор=Расул Магомедович Магомедов|заглавие=Поездка по аулам Южного Дагестана|ссылка=http://alpan365.ru/biblioteka/po-aulam-dagestana/aulam-yuzhnogo-dagestana/|место=[[Магьачкъала]]|издательство=Дагучпедгиз|год=1977|страниц=141}}</ref>.

== Килигиз лайихвал авай чкаяр ==
Кьасумхуьре 26 агъзур гектар майдандин къадагъа алаз хуьзвай тӀебиатдин чка ава. Ина [[Къаякент]] хуьре авайда хьиз, амма са кӀус тӀимил кьадарда [[жанавур]], [[рехи къуьр]], [[чӀуран кац]], [[яру сикӀ]], [[лелевар|лелев]], [[барсук]], [[къабан]], [[суван цӀегь]], [[цуцӀул]], [[рехи къвед]], [[къвед]], [[машах]], [[шуьтруь сев]], [[къавкъаздин тамун верч]] (хуьзвай асул объектрикай сад) хьтин гьайванар аваз я<ref>[http://ulukardesler.com/dagestan/zhivopisnye-okrestnosti-kasumkenta.html Живописные окрестности Касумкента] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160309043354/http://ulukardesler.com/dagestan/zhivopisnye-okrestnosti-kasumkenta.html |date=2016-03-09 }}</ref>.

== ТӀвар-ван авай ксар ==
* [[Кьасумхуьруьнви СултӀан]] — лезги шаир.
* Абасрин Разим Мегьараман хва — [[Красноярск край]]дин дараматар эцигзавайбурун союздин президент, ООО «Монолитхолдинг» идарадин председатель, [[Красноярск]] шегьердин Шегьердин советдин депутат<ref>{{cite web|url=http://gorsovet.admkrsk.ru/deputies/abasov_rm|title=Абасов Разим Магарамович|date=2008 йис|publisher=Красноярский городской Совет депутатов|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>
* [[Гьабибов Геннадий Абдуллагьан хва]] — лезги кхьираг, медицинадин илимрин кандидат.
* [[Жабраилов Расми Халидан хва]] — СССР-дин ва Урусатдин театрдинни кинодин актёр. «РСФСР-дин лайихлу артист».
* [[Эфендийрин Исмаил Ибрагьиман хва]] — 1994—2013 йисара [[Дагъустан Республика]]дин зегьметдин ва агьалийрин машгъулатдин министр<ref>{{cite web|url=http://governmentrd.ru/person/efendiev_ismail_ibragimovchi/bio|title=Эфендиев Исмаил Ибрагимовчи|date=2013 йис|publisher=Дагъустан Республикадин гьукуматдин сайт|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>

=== Илимрин кандидатарни докторар ===
<div style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; -o-column-count: 2; -ms-column-count: 2; column-count: 2;">
* Абдужамалрин Надир Абдурашидан хва — [[филология]] [[илимдин кандидат]].
* [[АбдулмутӀалибрин Нариман Шамсудинан хва]] — филология илимдин кандидат.
* [[Абиеврин Элмира Гьажибаладин руш]] — [[филолософия]] [[илимдин доктор]].
* Алимирзейрин Фарман Алимирзедин хва — [[медицина]] илимдин кандидат.
* АлисултӀанрин Заур Замиран хва — [[нанотехнология]] илимдин кандидат.
* Аминрин Аслан Гьарунан хва — медицина илимдин кандидат.
* Аминрин Даир СултӀанан хва — [[технология]] илимдин кандидат.
* [[Аминрин Маил СултӀанан хва]] — технология илимдин доктор.
* Аминрин Фазил СултӀанан хва — медицина илимдин кандидат.
* Агьмедрин Инара Абубакаран руш — филолософия илимдин кандидат.
* Гьажибубайрин Гьажибуба Ражидинан хва — технология илимдин кандидат.
* Ибрагьимрин Надият Улуханан руш — [[химия]] илимдин кандидат.
* Исрафилрин Максим Алидин хва — [[экономика]] илимдин кандидат.
* Исрафилрин Али Максиман хва — [[тарих]] илимдин кандидат.
* Кьасумрин Сиражудин Тажидинан хва — [[хуьруьн майишат]] илимдин кандидат.
* Къурбанрин Заира Фергьятан руш — филология илимдин кандидат.
* [[Мейланрин Унейзат Азизан руш]] — филология илимдин доктор.
* Мейланрин Назифа Рауфан руш — медицина илимдин кандидат.
* Мейланрин Сиражудин Жамалдинан хва — [[математика]] илимдин кандидат.
* Мейланрин Вазиф Сиражудинан хва — математика илимдин кандидат.
* Мегьтиханрин Далгат Жамалдинан хва — медицина илимдин кандидат.
* Мегьтиханрин Сиражудин Жамалдинан хва — медицина илимдин кандидат.
* [[Селимрин Селим Азиман хва]] — [[къецепатан чӀал]]арин илимдин доктор.
* СултӀанрин Узеир — медицина илимдин кандидат.
* Темирханрин Гуьлнара Бейбаладин руш — филология илимдин кандидат.
* [[Хидиррин Шагьабудин Шайдабекан хва]] — химия илимдин доктор.
* [[Хидиррин Элмира Сиражудинан руш]] — филология илимдин кандидат<ref>{{cite web|url=http://www.suleiman-stalskiy.ru/?com=pages&task=view&page=page&id=198|title=СтӀал Сулейман райондин илимрин кандидатринни докторрин сиягь.|date=2013 йис|publisher=СтӀал Сулейман райондин официал сайт|lang=ru|accessdate=2013-08-11}}</ref>.
</div>

=== Спортсменар ===
* [[Икрам Сабиран хва Алискеррин]] — женгинин самбо спортдин жуьредай Европадин чемпион ([[Кишинёв]], 2012 йис)<ref>{{cite web|url=http://news.rambler.ru/15622287/|title=Икрам Алискеров завоевал золото на чемпионате Европы по боевому самбо|date=2012-й йисан 21 сентябрь|publisher=РИА Дагестан|description=Копия статьи на news.rambler.ru|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.
* [[Къурбанрин Телман Ибрагьиман хва]] — дзюдо спортдин жуьредай, 100 кг заланвилин категориядин Дуьньядин призёр (3-лагьай чка, [[Брюссель]], 2008 йис)<ref>[[Лезги газет]], № 33, 14 август 2008, стр. 22</ref>.
* [[Селимрин Алим Максиман хва]] — грекни-рим кьуршахар спортдин жуьредай, 84 кг заланвилин категориядин кьве сефердин Дуьньядин чемпион ([[Будапешт]], 2005 йис; [[Стамбул]], 2011 йис)<ref>{{cite web|url=http://news.rambler.ru/11078482/|title=Алим Селимов стал двукратным чемпионом мира по греко-римской борьбе|date=2011-й йисан 14 сентябрь|publisher=РИА Дагестан|description=Копия статьи на news.rambler.ru|lang=ru|accessdate=2013-08-10}}</ref>.
* [[Рамазанрин Рамазан Эдуардан хва]] — тамам контактдин каратэ-кёксинкдай Дуьньядин чемион ([[Тюмень]], 2013)<ref>{{cite web|url=http://lezgisport.com/boevye_edinoborstva/601-ramazanov-ramazan-vyigral-zolotuyu-medal-kubka-mira.html|title=Рамазанов Рамазан выиграл золотую медаль Кубка Мира}}</ref>.

== Баянар ==
{{Баянар}}

== ЭлячӀунар ==
* [http://www.suleiman-stalskiy.ru/?sect=75 СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Кьасумхуьруькай куьруь малуматар]

{{СтӀал Сулейман райондин яшамиш жезвай чкаяр}}

[[Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер]]
[[Категория:Лезги хуьрер]]

{{Хъсан макъала|География}}