Мюнхен патал чешмедиз килигун

{{ЯШЧ
| статус = Шегьер
| тӀвар =Мюнхен
| тамам тӀвар ={{lang-de|München}}
| фотография = Munich montage.png
| кьадар = 300
| къул = Мюнхендин шикилар
| пайдах =Flag_of_Munich_(striped).svg
| герб =DEU München COA.svg
| региондин карта =<div style="position: relative; width: 300px;">
[[Файл:Germany location map.svg|300px|border]]
{{метка изображения|x=0.56 |y=0.98 |scale=300|text=Мюнхен<br>[[Файл:Red pog.png|10px|center]]}}
</div>
| координатар ={{coord|48|08|00|N|11|34|00|E}}
| уьлкве =Германия
| райондин жуьре = [[Германиядин административ паюн|Ччил]]
| район = Бавария
| регион =
| хуьруьн жуьре =
| хуьр =
| кьенепатан паюнар = 25 бецирк
| кьилин жуьре = Бургомистр
| кьил = [[Дитер Райтер]]
| бине эцигай тарих = [[1158 йис|1158]]
| садлагьай тӀвар кьун = [[1158 йис|1158]]
| виликан тӀварар =
| статус йисалай = 1175
| майдан = 310,43
| ЯШЧ кьакьанвал =519 м
| гьава = юкьван гьалдин
| агьали =1 526 149
| сиягьдиз кьачур йис =2016
| агьалидин къалинвал =4 890
| агломерация =
| халкьар = 
| динар =
| сятдин чӀул =UTC+1 (UTC+2)
| телефондин код =+49 89
| почтунин индекс =80331—81929
| автомобилдин код =M
| сайт = http://www.muenchen.de/
| commonscat =Munich
}}
'''Муьнхен''' ({{lang-de|München}} {{IPA|[ˈmʏnçən]}}, {{lang-bar|Minga}}, {{lang-la|Monacum, Monachium}}) — [[Изар]] вацӀал мукь (чка) кьунвай, кьиблепатан [[Германия]]да, [[Бавария]] федерал чиле авай шегьер я. Райондилай къеце авай шегьер ятӀани, идахъ галаз санлай ам Бавария чилин ва [[Вини Бавария]] округдин административ юкь язва.

Шегьердин тӀвар [[цӀуру вини герман чӀал]]ан ''Munichen'' гафуникай — «монахрин патав гвайди» — арадал атана.

2016-лагьай йисан малуматралди Муьнхендин агьалийрин кьадар 1 542 886 кас<ref>[http://www.muenchen.de/rathaus/Stadtinfos/Statistik/Bev-lkerung.html Муьнхендин сайтдал алай «Агьалияр» лугьудай чар]</ref>. АкӀ хьайила и къалурзавай лишандал гьалтайла им Бавариядин виридалайни чӀехи ва Германиядин пудлагьай ([[Берлин]]ни [[Гьамбург]]дилай кьулухъ) шегьер я. Муьнхенда Бавариядин, Вини Бавария округдин, гьакӀни шегьердин округдин гьакиматри мукь кьунва.

Муьнхен вичин пиво акъудунин адетрал машгьур я. Шегьерда ругуд чӀехи пиво ргудай завод ава, абуру вири дуьньядиз чидай [[Октоберфест]] пиводалди таъминарзава. [[Октоберфест]] — гьар йисуз сентябрдин эхирда — октябрдин сифте йикъара [[Терезадин ник|Терезадин никӀел]] тухузвай пиводин, кренделрин, чранвай верчерин, каруселрин сувар я. 2018-лагьай йисуз Октоберфестдал 6,3 млн касди кьил чӀугуна, абуру 7,5 млн пиво хъвана<ref>[https://tass.ru/obschestvo/5648080 ТАСС — «Октоберфест» тешкилнавайбуру зурба фестивалдин жем авуна]</ref>.

Гилан Муьнхен мединиятдинни музейрин девлетар кӀватӀ хьанвай мукь хьиз индустриядинни ахтармишунин юкьни язва. Им Европадин илимдин чӀехи юкь я. Ина тӀвар-ван авай университетар, Европадин виридалайни чӀехибурукай сад тир Бавариядин гьукуматдин библиотека (6 миллион кьван том авай), Макс Планкадин ва Гьайнц Майер-Лейбницан тӀварунихъ галай институтар, хвехуьнин илимдинни ахтармишунин реактор ва пара маса идараяр ава. ГьакӀни Муьнхен Германиядин IT-меркез яз гьисабзава. Ина уьлкведин виридалайни масан (багьа) чилерни кӀвалер ава<ref>{{Cite web|url = http://www.homesoverseas.ru/news/Nedvizhimost_Mjunhena_ostaetsja_samoj_dorogoj_v_Germanii|title = Недвижимость Мюнхена остаётся самой дорогой в Германии|author = |date = 22.10.2014|publisher = }}</ref>.

== Тарих ==
Сифте, VII вишйиса Мюнхен алай чкадал монахар атанвай. XI вишйиса анал Пак Петеран кирха эцигна. Гьа чкайрал 1159 йисуз Мюнхен шегьердин бине кутуна. 1918 йисалди Бавариядин пачагьвилин (кёниграйх) кьилин шегьер тир.

== Административ чара авунар ==
[[Файл:München - Stadtbezirke (Karte).png|250px|мини|Муьнхендин административ чара авунар]]
Муьнхендин территория шегьердин округриз ({{lang-de|Bezirk}}) чара ийизва<ref>[http://www.bayerische-landesbibliothek-online.de/orte/ortssuche_action.html?anzeige=voll&modus=automat&tempus=+20120420/093139&attr=OBJ&val=120 München] bei Bayerische Landesbibliothek Online. Siehe auch [http://www.freistaat.bayern/dokumente/behoerde/88887100385/ortsteile BayernPortal, Landeshauptstadt München:Ortsteile]</ref>. Абурун кьадар [[Дуьньядин кьведлагьай дяве]] эгечӀдалди 41-дал кьван чӀехи хьана. Амма 1992-ни 1996-лагьай йисариз цӀийикӀа туьхкӀуьрун хьайидайлай кьулухъ абурун кьадар гилан 25-дал кьван тӀимил хъхьана. АкӀ ятӀани муьнхенвийри адет тирвал чпи чеб тарихдин къене туькӀуьр хьанвай районризни мягьлейриз талукьарзава.

25 округ статистикадин патал 105 паюниз чара ийизва. Вичел атайла абур 475 мягьледиз чара ийизва<ref>[https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtverwaltung/Referat-fuer-Stadtplanung-und-Bauordnung/Stadtentwicklung/Grundlagen/monitoring.html Landeshauptstadt München: Referat für Stadtplanung und Bauordnung: Münchner Stadtteilstudie 2009], S. 14.</ref>. Мягьлейрикай рахайтӀа, абур кӀвалериз — сад тир чилел алай сад тир эцигун — чара ийизва. Вири патарихъай кӀвалер куьчейралди, рекьералди, ракьун рекьеин цӀараралди, ятарганралди (водоём) ва маса топографиядин цӀараралди чара ийизва. Дараматриз чпин тӀварар авач, мягьлейрикай рахайтӀа, абурукай анжах зураз (475-дикай 237-диз) чпин тӀвара ава.

2011-лагьай йисан 1-лагьай январдиз округарни мягьлеяр мад цӀийикӀа туьхкӀуьр хъувуна.

Агъадихъ Муьнхендин округрин агьалийрин кьадар къалурнава, 2016-лагьай йисан 31-лагьай декабрдин малуматар<ref name="Bevölkerung Statistisches Amt München">[https://www.muenchen.de/rathaus/dam/jcr:bede60a0-d08f-47b5-a98e-79853491f696/LHM-StatTB_2017.pdf ''Statistisches Taschenbuch 2017''] (PDF). Statistisches Amt München. Abgerufen am 24. September 2017.</ref>.

{| class="wikitable sortable"
|-
! №
! Округ
! Оригинал
! Майдан, км²
! Агьалияр, кас
! Къалинвал, кас/км²
! Патанбур
|-
|-
|1. || Альтштадт-Леэль || Altstadt-Lehel || 3,15 || 21.454 || 6.820 || 27,4
|-
|2. || Людвигсфорштадт-Изарфорштадт || Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt || 4,40 || 54.915 || 12.477 || 32,6
|-
|3. || Максфорштадт || Maxvorstadt || 4,30 || 53.443 || 12.435 || 27,9
|-
|4. || Швабинг-Вест || Schwabing-West || 4,36 || 69.407 || 15.908 || 23,4
|-
|5. || Ау-Хайдхаузен || Au-Haidhausen || 4,22 || 61.999 || 14.693 || 24,7
|-
|6. || Зендлинг || Sendling || 3,94 || 41.230 || 10.468 || 27,5
|-
|7. || Зендлинг-Вестпарк || Sendling-Westpark || 7,81 || 59.175 || 7.572 || 28,8
|-
|8. || Шванталерхёэ || Schwanthalerhöhe || 2,07 || 30.282 || 14.628 || 34,7
|-
|9. || Нойхаузен-Нимфенбург || Neuhausen-Nymphenburg || 12,91 || 99.538 || 7.707 || 25,0
|-
||10. || Мозах || Moosach || 11,09 || 53.859 || 4.855 || 30,8
|-
||11. || Мильбертсхофен-Ам Харт || Milbertshofen-Am Hart || 13,42 || 76.255 || 5.684 || 41,1
|-
||12. || Швабинг-Фрайман || Schwabing-Freimann || 25,67 || 77.188 || 3.007 || 30,0
|-
||13. || Богенхаузен || Bogenhausen || 23,71 || 87.164 || 3.676 || 24,6
|-
||14. || Берг ам Лайм || Berg am Laim || 6,31 || 45.655 || 7.230 || 31,6
|-
||15. || Трудеринг-Рим || Trudering-Riem || 22,45 || 71.448 || 3.182 || 22,7
|-
||16. || Рамерсдорф-Перлах || Ramersdorf-Perlach || 19,90 || 113.898 || 5.725 || 33,5
|-
||17. || Обергизинг-Фазангартен || Obergiesing-Fasangarten || 5,72 || 54.784 || 9.577 || 31,5
|-
||18. || Унтергизинг-Харлахинг || Untergiesing-Harlaching || 8,06 || 54.050 || 6.709 || 25,0
|-
||19. || Талькирхен-Оберзендлинг-Форстенрид-Фюрстенрид-Зольн || Thalkirchen-Obersendling-<br>Forstenried-Fürstenried-Solln || 17,76 || 96.199 || 5.416 || 27,2
|-
||20. || Хадерн || Hadern || 9,22 || 50.567 || 5.482 || 27,3
|-
||21. || Пазинг-Оберменцинг || Pasing-Obermenzing || 16,50 || 74.432 || 4.512 || 22,4
|-
||22. || Аубинг-Лоххаузен-Лангвид || Aubing-Lochhausen-Langwied || 34,06 || 45.571 || 1.338 || 26,4
|-
||23. || Аллах-Унтерменцинг || Allach-Untermenzing || 15,45 || 32.248 || 2.087 || 22,0
|-
||24. || Фельдмохинг-Хазенбергль || Feldmoching-Hasenbergl || 28,94 || 61.764 || 2.134 || 32,1
|-
||25. || Лайм || Laim || 5,29 || 56.335 || 10.658 || 27,5
|}

== Стхавилин-шегьерар ==
<div style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; -o-column-count: 2; -ms-column-count: 2; column-count: 2;">
* {{ЧӀехибританиядин пайдах}} [[Эдинбург]], [[Великобритания]] (1954-лагьай йисалай инихъ)<ref name="стхаяр">{{cite web|author=|url=https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte.html|title=Partnerstädte|publisher=muenchen.de|accessdate=2009-10-16|lang=de|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/68bg3wwK4|archivedate=2012-06-22}}</ref>
* {{Италиядин пайдах}} [[Верона]], [[Италия]] (1960-лагьай йисалай инихъ)<ref name="стхаяр" />
* {{Франциядин пайдах}} [[Бордо]], [[Франция]] (1964-лагьай йисан 30 майдилай инихъ)<ref name="стхаяр" />
* {{Япониядин пайдах}} [[Саппоро]], [[Япония]] (1972-лагьай йисан 28-лагьай августдилай инихъ)<ref name="стхаяр" />
* {{АСШ-дин пайдах}} [[Цинциннати]], [[США]] (1989-лагьай йисан 18-лагьай сентябрдилай)<ref name="стхаяр" />
* {{Украинадин пайдах}} [[Киев]], [[Украина]] (1989-лагьай йисан 6-лагьай октябрдилай инихъ)<ref name="стхаяр" />
* {{Зимбабведин пайдах}} [[Хараре]], [[Зимбабве]] (1996-лагьай йисалай инихъ)<ref name="стхаяр" /><ref>Зимбабведа инсанрин ихтиярар чӀурунин гъиляй 1999-2002-лагьай йисарин арада «кӀиливал» акъвазнавай тир.</ref>
</div>

== Баянар ==
{{Баянар}}

== ЭлячӀунар ==
* [http://www.muenchen.de/ Шегьердин официал сайт]{{ref-de}}{{ref-en}}{{ref-fr}}{{ref-it}}{{ref-ru}}{{ref-zh}}{{ref-ar}}
{{Къецепатан элячӀунар}}

[[Категория:Германиядин шегьерар]]