Ольденбург

Шегьер
Ольденбург
нем. Oldenburg

Ольденбургдин шикилар


ТӀаратӀ	Герб
Ольденбург

Координатар:

53°08′38″ к. гь. 8°12′50″ р-э. я.^HGЯOL

Уьлкве:

Германия

Ччил

Агъа Саксония

Бургомистр

Юрген Крогмар

Бине эцигай тарих:

1108

Садлагьай тӀвар кьун:

1108

Статус йисалай:

1175

Майдан:

102,99 км²

ЯШЧ кьакьанвал:

5 м

Гьава:

юкьван гьалдин

Агьали:

167 081 кас. (2017)

Къалинвал:

1 622 кас./км²

Халкьар:

немцар (95%)

Сятдин чӀул:

UTC+1 (UTC+2)

Телефондин код:

+49 441

Почтунин индекс:

26121–26135

Автомобилдин код:

OL

Сайт:

http://www.oldenburg.de/

Commons:

Oldenburg

Ольденбург (нем. Oldenburg) — Германиядин кефер пата авай шегьер, Агъа Саксония чилик квайди я. Гилан университетрин шегьер виликра графвилин, герцогвилин, чӀехи герцогвилин, ахъай гьукуматдинни Ольденбург чилин кьилин шегьер тир. 160 000 агьалидилай винихъ аваз, ам Агъа Саксониядин шегьеррикай чӀехивиляй 4-лагьай чкадал ала. 2004 йисан административ реформа къведалди шегьер Везер-Эмс округдин кьилин шегьер тир.

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Ольденбург Германиядинни Агъа Саксония чилин кефер-рагъ акӀидай пата авайди я. Гьулуьн дережадилай 5 метр винихъ. Шегьер виликан Ольденбург графвилин юкьва авайди я. Ольденбургдай Хунте вацӀ физва. 25 км кефер патахъ галазва Кефер гьуьлуьн Ядебузен залив гва^[1].

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Сифте сеферда шегьердин тӀвар «Альденбург» хьиз кьунвай 1108 йисуз. 1448 йисуз Ольденбургдин графдикай Даниядин король хьана, 1450 йисуз адакай гьакӀни Норвегиядин король хьана. 1457 йисуз Швециядин король хиз ам хкягънавай, 1460 йисуз Шлезвигдин герцог хьиз хкягънавай. Гьа саягъ эхирда гъвечӀи графвилин хзандикай Кефер Европада чӀехи важибвал авайди хьана. 1667 йисалай эгечӀна Ольдебургдин чил Копенгагенда авай Немцарин канцелярияди кьиле тухузвай. Гьа йисуз шегьерда пара начагьвилер хьана. КӀуьд йисалай 27 июльдиз шегьерда пуд цӀайлапанди Ольденбургда пара цӀаяр-кунар авуна. Германиядин, Даниядинни Россиядин пачагьрин династияр чеб чпиз мукьвабур тир, гьа рекъяй Ольденбургдин иесиярни дегиш жезвай. 1773 йисан 23 августдиз Ольдебургдин графвал Дельменгьорст графвал гваз Шлезвиг-Гьольштайн герцогрин чилер дегиш ийидайла Россиядин император Павел I-диз гана. Гьадани абур кьуд йикъалай абур вичин епископ тир халудиз гана. 1774/1777 йисуз Ольденбургдикай герцогвал хьана. Гьа саягъ ам Пак тир Римдин империядин пай тир. 1811—1813 йисара шегьер Франциядин империядин Везермюндунг департаментдин пай хьана. Ольденбургда Наполеонан кодексдин къанунар эцигнавай. Франциядикай къакъуднавайла шегьерда эски къанунар тунвай. 1829 йисуз Пауль Фридрих Августди Ольденбург ЧӀехи герцогвал авуна. 1848 йисуз Европада революцияр авайла Ольденбургда пара крар-кьиникьар хьанач^[2].

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

2011 йисан 31 декабрдиз Ольденбургдин агьалийрикай 74.370 (47,3 %) кас итимар тир, 82.890 (52,7 %) папар, маса гьукуматдай атайбур 5,4 %. 1573 йисуз шегьер лютеранвилиз элкъуьр хьана. 18 вишйисан эхирдилай эгечӀна Ольденбургда мадни католикар хьана^[3].

1898 йисуз Ольденбургда 25.000 кас яшамиш жезвай, 1925 йисалди 50.000 касдал пара хьана. 1946 йисуз дяве патал хьайи катдай инсанар къвез шегьерда фад-фад 100 000 кас яшамиш жез хьана. 2015 йисуз ина 165 096 агьали авай. 2011 йисалай Ольденбург Агъа Саксониядин пудлагьай шегьер я чӀехивиляй.

2016 йисуз Ольденбургдин агьалийрикай 40,5 % евангели-лютерар тир, 13,8 % католикар, 0,8 % реформнавайбур. 1992 йисалай эгечӀна Ольденбургда мадни чувуд жемят туькӀуьр хьана. ГьакӀни шегьерда 3 мискӀин ава.

Экономика[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Ольденбургдин экономика халкьдин кьулан пайдални сервисдал алайди я, гьакӀни банкрални страхованиедал. Шегьерда автомобилрин дистрибьдьюторарни тӀуьнрин индустрия гегьеншар хьанвайди я. Ольденбург информациядин технологийра хъсан дережадал ала. Шегьердин шуради чӀехи герцогдиз тӀалабна гьукуматдин конституция кьабул ийиз. ЧӀехи герцогди гьа документдиз килигда лагьана гаф ганач конституция кьабулиз^[4].

Акунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Ольденбургдихъ девлетлу тарих авайвили шегьерда пара акунарни ава, гьабурукай са шумуд къелеярни. Виридалайни дегь театр я Ольденбургдин гьукуматдин театр. ГьакӀни шегьерда пара музеяр ава. Чилин музей Ольденбургди къалурзава Ольденбург къеледа «Са чилин медениятдин тарих» акъудун.

Шегьерда дегь заманан кӀвалер пара ава. Гьабурукай 1573 йисан Ольденбургдин Эски гимназия, Эски Ратуша, 1502 йисан Дегодехауз кӀвал, 15-лагьай вишйисан Гертрудадин капелла, 1915 йисан вокзал, 1237 йисан Ламбертан клиса, 1841 йисан Петер Фридрих Людвиган госпиталь, 1868 йисан синагога, 1876 йисан католикрин клисани масадбур.