Париж

Франциядин пайдах Шегьер
Париж
Paris
Париж
Париж
Париждин тӀаратӀ Париждин герб
ТӀаратӀ Герб

Париж
Координатар:48°51′24″ к. гь. 2°21′03″ р-э. я.HGЯO
Уьлкве:Франция
Департамент:Париж
Регион:Иль-де-Франс
Мэр:Бертран Деланоэ
Бине эцигай тарих:III вишйис чи э.в.
Садлагьай тӀвар кьун:53 йис чи э.в.
Виликан тӀварар:Лютеция, Сите
Майдан:105,4 км²
ЯШЧ кьакьанвал:33 м
Гьава:юкьван гьалдин
Агьали:2 257 981 кас. (2009)
Къалинвал:20909 кас./км²
Агломерация:12,672 млн
Халкьар:85,1 % — французар,
14,9 % — ЕГ эгьли, арабар ва мас.
Динар:католикар, атеистар, мусурманар ва мас.
Сятдин чӀул:+1
Телефондин код:+33 1
Почтунин индекс:75001—75020 ва 75116
Сайт:www.paris.fr
Wikimedia Commons Commons:Paris

Париж (франц. Paris, paˈʁi) — Франциядин кьилин шегьер. 12 миллиондилай пара ксар ава. Гьукуматдин культурадинни экономикадин юкьв я, кефер-рагъэкъечӀдай патай авай. париж Иль-де-Франсдик квайди я, Сена вацӀун къерехрал. Дуьньядин культурадин юкьварикай сад я.

Чилинмикит[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Париждин округар:

ТӀвар Оригинал
тӀвар
Майдан Агъали
1872 1954 1999 2005
1 Лувр Louvre 183 74 286 38 926 16 888 (a)
2 Биржа Bourse 99 73 578 43 857 19 585 (a)
3 Тампль Temple 117 89 687 65 312 34 248 (a)
4 Отель-де-Виль Hôtel-de-Ville 160 95 003 66 621 30 675 (a)
5 Пантеон Panthéon 254 96 689 106 443 58 849 59 300
6 Люксембург Luxembourg 215 90 288 88 200 44 919 45 800
7 Пале-Бурбон Palais-Bourbon 409 78 553 104 412 56 985 55 700
8 Елисей НикӀер Élysée 388 75 796 80 827 39 314 39 200
9 Опера Opéra 218 103 767 102 287 55 838 58 800
10 Анкло-Сен-Лоран Enclos-St-Laurent 289 135 392 129 179 89 612 89 600
11 Попанкур Popincourt 367 167 393 200 440 149 102 150 500
12 Рёйи Reuilly 637 87 678 158 437 136 591 139 100
13 Гобелен Gobelins 715 69 431 165 620 171 533 177 900
14 Обсерватория Observatoire 564 69 611 181 414 132 844 134 200
15 Вожирар Vaugirard 848 75 449 250 124 225 362 231 500
16 Пасси Passy 791 43 332 214 042 161 773 146 900
17 Батиньоль-Монсо Batignolles-Monceau 567 101 804 231 987 160 860 160 300
18 Монмартр Butte-Montmartre 601 138 109 266 825 184 586 188 500
19 Бют-Шомон Buttes-Chaumont 679 93 174 155 028 172 730 185 400
20 Менильмонтан Ménilmontant 598 92 772 200 208 182 952 188 600
Булондин там Bois de Boulogne 846
Венсендин там Bois de Vincennes 995
Вири 10 540 1 851 792 2 850 189 2 125 246 2 144 700

(a) — Вири статистика

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Париж, ч.э.в.III виш йисан юкьва эцигнавайди тир, кельтрин Лютеция тӀвар алай хуьруькай. А хуьр кельтрин халкь паризиярринди тир, вични къенин Сите тӀвар алай островдал авай. Лютециядин тӀвар сифте сефер Юлий Цезарьди кьунвай. Къенин Париждин тӀвар гьа халкьдикай атанвайди я. Римвийриз а хуьр къачуз кӀанзвай, са сефер гьалтни авуна адал. Ахпа, 52-й йисуз ч.э.в. абур мад гьалтна Лютециядал. Паризийри чпин хуьр кана вири муьгъвер цкӀирна. Римжувари абуруз туна гьа остров, чпини Сена вацӀун члахъ патал цӀийи шегьер эцигна. Ана абуру термаяр эцигна, форум, амфитеатр. Рим империяда шегьердихъ еке къуват авачир.

508-й йисуз римжуварин къвуат шегьерда куьтягь хьана, аниз франкар атайла.

II Филипп Августан чӀавауз шегьердин хуьнвал кӀиви авунвай: 1190-й йисуз Сенадин эрчӀи пата шегьердин цлар эцигнавай, 1210-й йисуз — эрчӀи пата. Гьа чӀавуз Париждилай рагъакӀидай патахъ Лувр къала эцигнавай.

Символика[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Герб Парижа
Герб Парижа
Флаг Парижа
Флаг Парижа

Садлагьай сеферда Париждин гербдин тӀвар XII виш йисуз кьуна, 1358 йисуз Карл королди тестикьарна. Къалхандин кӀаник авай яру чуьлда гимишдин лепейрал алаз физавай елкен алай гимишдин гимидин суьрет чӀугуна, вини авай вилида - къизилдин лилияр.

Вад минара авай къизилдин таж кьилел алай къалхан зейтунд ва мегъуьн ттарарин хилери элкъуьрна кьуна, абурун бинейра XIX виш йисуз тестикьарнавай латин чӀалал кхьей «Ам галтадзава, амма ада цин кӀаник ягъзавач» лугьудай девиз алай гимишдин лента храна.

Лентадин кӀаник пуд орден ава: Дяведин хаш, Гьуьрмет авай легиондин орден ва Хиласвилин орден. Франциядин гьуьлуьн къерехда авай шегьеррин гербрал гегьеншдаказ чкӀанвай гимиди Париж вацӀун порт хьиз арадал акъатун къалурзава; къизилдин лилияр Капетингрин династиядин эмблемадиз талукьзава, гьа чӀавуз шегьер Франциядин меркез хьана.

Париждин пайдах вич язва кьве вертикал тир вилини яру рангар авай зулукай ибарат тир квадрат тир парча, рангар XIV виш йисалай гатӀумна кӀвалахарзава. Париждин мэриядин логотип вич язва вилини яру ранг авай горизонтал тир зул, адан эрчӀи къерехдив гим ала, вили фондал лацудал кхьей "Париждин мэрия" лишан ала.

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

2010-лагьай йисан гьалдив кьурвал, Парижда гьамиша 2 243 833 кас яшамишзавай тир[1]. Париждал Франциядин вири агьалийрикай Париждал 3,6 % ва Иль-де-Франс региондин вири агьалийрикай 19,3 % гьалтзава[2].

XIX-лагьай виш йисан къене ва Садлагьай дуьньядин дяве акьалтӀдалди Париждин агьалийрин сан-гьисаб чӀехи хъижезвай тир, тарихдин вини кьилив 1921-лагьай йисуз агакьна - 2,9 млн кас. И кьадар Кьведлагьай дуьньядин дяве акьалтӀдалди амукьзавай тир, амма 1950-лагьай йисарилай гатӀумна садлагьана тӀимил хъижез эгечӀна. 1999-лагьай йисуз агьалийрин сан-гьисаб 2,2 миллиондал кьван агакьна. 2000-лагьай йисарриз агьалийрин кьадар чӀехи хъхьана, ам парани-пара аялар хунин кьадар чӀехи хъхьунин нетижада хьана. Жегьилрин чӀехи пай малум жезва (пенсионерар кьилин шегьердай провинциядиз ва уьлкведин юкьван патариз куьч хьунин нетижада).[3]

СМТ-дин малуматрив кьурвал, 2011-лагьай йисуз Париждин агломерациядин агьалийрин сан-гьисаб 10,62 млн кас тир[4]. Евростатдин малуматриз килигна, 2003-2006-лагьай йисарин арада Париждин урбан зонадин (larger urban zone) агьалийрин сан-гьисаб 11 532 409 кас тир[5].

Антик чӀавара ва Юкьван виш йисарра пара кьадардин дявейрин, эпидемийрин ва массайрин гишинвилин гъиляй пара вахтара агьалийрин сан-гьисаб садлагьана тӀимил хъижезвай тир. Мисал патал, холерадин эпидемия хьайи вахтунда 1832-лагьай йисуз 20 агъзур кьван кас кьена.

Агъашегьерра абур гегьенш хъхьунин нетижада - 1921-лагьай йисуз 4,85 млн кас яшамизавай тир, 2006-лагьай йисуз - 11,6 млн кас. Парижда лап пара (шегьердин вири агьалийрикай 51,5%) паб тагъанвайбуру (гъуьлуьз тефейбуру) уьмуьр гьалзава - адетдин париждин хзан 1,88 касдикай ибарат я[6][3]. Аялар хунин вири жем коэффициент 1,64 я - париждин хзанрикай чӀехи паюниз тек са аял ава[2]. 2004-лагьай йисуз аялар хунин коэффициент 14,8, кьиникьин коэффициент - 6,6 тир. АкӀ хьайила, агьалийрин тӀебии артух хьун +8,1, умуми артух хьун +2,1 я[7].

Миллетар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

2008-лагьай йисуз Парижда 330 000 (тахьайтӀа шегьердин вири агьалийрикай 14,9%) чара уьлкведай тир кас яшамишзавай тир[8]. Абурукай 30% ЕврогалкӀдик акатзавай уьлквейрай куьч хьана атайбур я; 20% чеб Алжирдай, Мароккодайни Тунисдай тир иммигрантрал гьалтзава.

Динар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Вири агьалийрикай 80% христианар я, 75%-ди чеб католикар яз гьисабзава, абурукай чӀехи пай латин адетдин католикар, сабур - эрменринни византиядин адетрин терефдарар я. Мусурманар 11, 18, 19 ва 20 лугьудай округ кӀватӀ хьана. 5-лагьай округда чка кьунвай Париждин мискӀинди 1926-лагьай йисалай гатӀумна кӀвалахзава[9]. Вири санлай Парижда 94 католикрин жемят, абурулай гъейри 15 православиедин клиса, 21 синагога (Парижда 220 000 чувуд яшамишзава), 2 мискӀин (гзаф пай 50 000 суьнни-мусурмандин патал) ва Гижон куьчедал чка кьунвай Эрменрин апостолрин клиса ава.

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

  1. Populations légales en vigueur à compter du 1er janvier 2013. Paris. // insee.fr. Архивация 5 июль 2013. Ахтармишун 2 июль 2013.
  2. 2,0 2,1 Demographics : a cosmopolitan city  (инг.). Ахтармишун 2 июль 2013.
  3. 3,0 3,1 Plus de 2 millions de Parisiens  (фр.). Mairie de Paris (30.06.2010). Ахтармишун 2 июль 2013.
  4. World Urbanization Prospects, the 2011 Revision. // esa.un.org. Архивация 6 июль 2013. Ахтармишун 4 июль 2013.
  5. Population and living conditions in Urban Audit cities, larger urban zone (LUZ). Eurostat. Архивация 14 октябрь 2012. Ахтармишун 2 июль 2013.
  6. http://www.paris.fr/portail/viewmultimediadocument?multimediadocument-id=85403 Архивация 14 январь 2014 йисан.
  7. INSEE: Демографические показатели, 2004  (фр.)
  8. INSEE: Иностранцев по департаментам страны  (фр.)
  9. Début du Ramadan à Paris Архивация 6 август 2011 йисан.  (фр.) (кьейи элячӀун с 14-01-2014 (Шаблон:Прошло дней дней)) // Mairie de Paris, 01.08.2011.