Лезгияр

Лезгияр
Кьадар:	850 000 кьван
Яшамиш жезвай чилер:	* Урусатда — 474 агъзур кас. Азербайджанда — 178 000 кас (1999). Маса чешмерикай 850 000 кас.. Къазахстанда — 20 000 кьван кас. Къиргъистанда — 3 000 агъзур кас. Украинада — 5 000 агъзур касар. Туьркменистанда 16 000 кас. Белорусида — 1 000 агъ. кас. Туьркияда — 3 000 — 25 000 кьван кас.
ЧӀал:	лезги
Дин:	Ислам
Раса:	Европадин раса, Къавкъасион агъатип
Мукьва халкьар:	Лезги кlеретl

Лезгияр Лекlар — Къавкъаздин халкьарикай сад тир халкь, тарихдиз яшамиш жезва Лезгистан: гилан кьебле районар Дагъустандин ни кефер пата гилан Азербайжанда. Дагъустанда лезгияр ава Ахцегь, Дербент, Докъузпара, Кьурагь, Мегьарамдхуьруьн, Сулейман-СтӀал, Хив районар, акӀни ава Рутул ни Хасавюрт районра. Азербайжанда лезгияр ксар ава КцӀар, Къуба, Хъачмаз, Кьвепеле, Исмаиллы, Огъуз, Шеки ва Къах районра ни вири чIехи шегьера. Къадардай Азербайжандин кьведлагьай халкь я.

Урусатда лезгийрин кьадар, 2010 йисан гьисабунрай, 474 агъ. кас я, Азербайжанда, 2009 йисан гьисабунрай, — 180 агъ..

ГьакIни лезгияр Къазахстанда, Къиргъизида, Туьркиада ни маса гьукуматра ава. Кавказ чIаларин, лезги хелдик талукь жезвай лезги чӀалал рахазва.

Кьадар ни лезги ччилер

Лезгияр адетвалда хьанвай яшамиш жезва кьиблепатан Дагъустан(Урусат) ни кеферпатан Азербайжан.

ТIвар

Суал этноним «лезгияр» хьунин гзаф дериндин къекъуьнар ни анализ авуна кIанзава. Гьакlани, амма гзаф алимри акъудзава этноним «лезги» дегьдихъай «леги» юкьван заманадин «лакзи».

Кьиспес (Тарих)

Асахо сихилдай лезгидин шикил, 1896 й. Теодор Хоршелт.

IV девирда чи эра хъёедалди гзафкьадардин тухумар, рахазвай лезги мехелрал нах-дагъустан хизандин чӀаларал, садвал хьана галкӀдиз 26 тухумдиз, низамур авуна РагъэкъечӀдай пата Кавказдин гьукумат Кавказ Алпания, тарих фейи VIII девирдал ч. э. Къацин къеченчиярин дуьшуьшралди Кавказ Алпания чкӀана са шумуд кӀусарал — Лакз, Ширван мсбни..

Сифте кьиляй XVIII девирда РагъэкъечӀдай пата Кьеблекавказда гатӀуна антииран къалар лезгийрин ни маса халкьар Дагустандин ни Азербайжанда. Гьаджи-Давуда Мюшкуьрви кьиле аваз (1721—1728 йй.) чIехи ччилерал Ширвандин туькӀуьрхьана лезги гьукумат-пачагьвал кьилин шегьер Шемаха яз, Амма Урусатди ни Осман империди кьабул авунай.

Жемят

Лезгияр ислам дин тухузва сунни хлен шафиит мазхабдин, бицӀи пай ханафит мазхабдин. Са хуьре ни Мискичка Докъузпара районда Дагъустан республикадин, гьабур язва шиитар (джафарит мазхабдин).

ЧӀал

Шаблон:Кьилин макъала Лезги чӀал акатзава лезги агъамехелдик нах-дагъустан мехел кеферкавказ чӀаларин хизандик. Лезги чӀал 3 рахунрал: куьре, самур ни къуба. Куьре рахунрик кутазва гуьне, ярки, ни кьурах нугъатар; самур — докъузпара элячӀунин нугъат ни ахцегь нугъат. Гьакlни ава кьилдин рахунар: кьуруш, гилияр, фий ни гелхен.

XX девир гатӀудалди лезгийри ишлемишзай арабрин кхьинрал («аджам»). 1905 йисуз пачагьугълури, урус кхьинар таз алахъна. 1928 йисуз лезги чӀала ишлемишзавай латин алфавит, амма 1938 йисуз — цӀийи алфавит кирилл кхьинрин ибартдал.

Ванцин кӀватӀал лезги чӀалан: 6 ачух сес а,и,э,у,уь ни я гафуна бязи ни 60 кьван ачух тушир сесер.

Эллерин ни политикад кІеретІар

• Садвал
• Алимрин ассосиаци илимдин ни медениятдин лезги халкьарин
• Юзунар Авадан Лезгистан (ЮАЛ)
• Краснодард къерхъдин жеметвилин организаци лезгийрин (ККъЖОЛ)
• Меденият-шаирвилин жемят «РикӀин гаф»
• Лезгийрин демократидин парти
• Лезги кӀватӀал

Ктабар ни газетар

• Лезги газет — лезгидин(урусатдин) газет.
• Газет «Самур» — лезгидин(азербайджандин) газет.