Агъул чӀал

Агъул чIал
Вичин тӀвар:	Агъул чIал
Уьлквеяр:	Урусат
Регионар:	Дагъустан
Официал статус:	Дагъустан
Рахазвайбурун кьадар:	29 287 кас
Классификация
Категория:	Евразиядин чIалар
Кеферпатан Къавкъаздин агъа хзан Нах-дагъустан чIаларин хзан Лезги чIаларин хел
Кхьинар:	кириллица
ЧӀаларин кодар
ISO 639-1:	—
ISO 639-2:	—
ISO 639-3:	agx

Агъул чӀал — агъул халкьдин хайи чIал. Нах-Дагъустан чIаларин хзандин лезги чIаларин группадихъ акатзава. ЧIал асул гьисабдалди Дагъустандин Агъул ва са кьадар Кьурагь районра гегьенш я. Агъул чӀалал рахазвайбурун кьадар — 29,3 агъзур кас я (2010 йис). 1990 йисуз Ш. А. Мазанаеван, С. Н. Гасанован ва И. А. Мазанаевадин санал куьмекдалди,урус чIалан алфавитдин бинедал алаз агъул чӀалан алфавит туькӀуьрнай. ЧӀал вад нугъатриз пай жезва: тпиг нугъат, керен нугъат, кошан нугъат, буркихан нугъат ва фите нугъат.

Агъул чӀалал Дагъустанда «Вести Агула» (Агъулдин Хабарар) газета акъатзава.

Агъул чIалал рахазвайбурун кьадар ва чIалан ареал

2010 йисуз тухвай Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Урусатда агъул чIалал рахазвайбурун кьадар 29 287 кас тир. Им вири табасаранрин 83 % пай я.

Агъул чIал Дагъустан Республикадин Агъул (92,53 %) ва Кьурагь районра (7%) гегьенш хьанва.

ЧIалан гьалар

Агъул чIалаз виридалайни мукьва чIалар лезги ва табасаран чIалар тирди гьисабзавайди я. Совет береда агъул хуьрера тарсар лезги чIалал тухузвайвиляй гила кьуьзуьбурун саки виридаз лезги чIал чизва, амма жегьилриз ваъ. Кьурагь районда лезгийрихъ галаз къуншивиле уьмуьр гьалзавай агъулриз лезги чIал чизва.

Нугъатар

Гилан агъул чIала вад асул нугъатар ава: тпиг, керен, кошан, буркихан ва фите нугъатар. Агъул чIалан литературадин чIал тпиг нугъатдин фонетикадинни - грамматикадин системадал бинеламиш хьанва.

Агъул чIалан нугъатар:

• Тпиг — литературадин чIал.
• Керен — РичIа хуьруьн нугъат.
• Кошан — кушан нугъат.
• Буркихан — Буркихан хуьруьн нугъат.
• Фите — Фите хуьруьн нугъат.

Агъул алфавит

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Гь гь	ГӀ гӀ	Д д
Дж дж	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к
Кк кк	Къ къ	Кь кь	КӀ кӀ	Л л	М м	Н н	О о
П п	Пп пп	ПӀ пӀ	Р р	С с	Т т	Тт тт	ТӀ тӀ
У у	Уь уь	Ф ф	Х х	Хъ хъ	Хь хь	ХӀ хӀ	Ц ц
ЦӀ цӀ	Ч ч	Чч чч	ЧӀ чӀ	Ш ш	Щ щ	ъ	Ӏ
ы	ь	Э э	Ю ю	Я я

Библиография

Грамматикадикай кIвалахар

• Гасанова С. Н. Синтаксис словосочетания агульского языка. Махачкала, 2012.
• Дирр А. М. Агульский язык // Сборник материалов для описания местностей и племён Кавказа. Вып. XXXVII. Тифлис, 1907.
• Магометов А. А. Агульский язык: Исследования и тексты. Тбилиси, 1970.
• Мерданова С. Р. Морфология и грамматическая семантика агульского языка. (На материале хпюкского говора.) М., 2004.
• Сулейманов Н. Д. Сравнительно-историческое исследование диалектов агульского языка. Махачкала, 1993.
• Тарланов З. К. Агулы: их язык и история. Петрозаводск, 1994.
• Шаумян Р. М. Грамматический очерк агульского языка (с текстами и словарем). М.—Л., 1941.

Лексикадикай кIвалахар

• Сулейманов Н. Д. Глагольная фразеология агульского языка. Махачкала, 2002.
• Гасанова С. Н. Сравнительный анализ соматических фразеологических единиц восточно-лезгинских языков. Махачкала, 2000.

Гафарганар

• Рамазанов М. Р. Агульско-русский словарь. Махачкала, 2010.
• Сулейманов Н. Д. Агульско-русский (диалектологический) словарь. Махачкала, 2003.
• Гасанова С. Н. Краткий фразеологический словарь агульского языка. Махачкала, 2008.
• Гасанова С. Н., Самедов Д. С. Краткий словарь агульско-арчинских фразеологических соответствий. Махачкала, 2009.
• Мазанаев Ш.А. Русско-агульский словарь.-Махачкала:Издательство ДГУ,2012.

Фольклёр

• Мазанаев Ш. А., Базиева З. М. Песенное творчество агулов. Махачкала: Изд-во ДГУ, 2011.
• Тарланов З. К. 100 агульских пословиц с переводами на русский язык и толкованиями. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2000.
• Тарланов З. К. Агульские песни и пословицы. Петрозаводск: Изд-во ПетрГУ, 2003.

Агъул чIалан литературадикай улубар

• Мазанаев Ш. А. Агульская литература. Махачкала: Дагкнигоиздат, 2008.
• Мазанаев Ш. А. Агульская литература. Становление и развитие. Махачкала: ИПЦ ДГУ, 2007.

ЭлячӀунар

Библиография по агульскому языку