Ахцегь

Хуьр Ахцегьар урус. Ахты Ахцегьар Уьлкве УрусатУрусат Федерациядин субъект ДагъустанДагъустан Муниципал район Ахцегь Хуьруьнсовет «Ахцегьрин» Кьил Тажибов Мирзамегьамед Робертович Статус Хуьр 1839 йисалай АП-дин кьакьанвал 1054 м Агьалияр ↘ 13 400 кас (2011) Миллетар лезгияр Динар суни - мусурманар Чпи-чпиз гузвай тӀвар ахцагьжуь Сятдин чӀул UTC+3 Телефондин код +7 87263 Почтайрин индексар 368730, 368731 Автомобилдин код 05 Код ОКАТО 82 206 805 Официал сайт http://www.ahty.ru/ Хуьруьн шикилар www.odnoselchane.ru Космосдай акунар www.wikimapia.org Магьачкъала Ахцегь Ахцегьар Ахцегь Ахцегьар

Ахцагь, Ахцегь, Ахцегьар (урус. Ахты) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. Райондин администрациядин кьилин хуьр я. «Ахцегьрин» хуьруьнсоветдик акатзава.

Дагъустандин туризмдин ва культурадин чIехи метлеб авай юкьварикай сад я. Ахцегьрин 2500 йисалай пара яшар ава, ам Дагъустандин виридалайни дегь хуьрерикай сад я .

Этимология

Хуьурьн тӀварцӀин дуьз этимология гилани малум туш, идан гьакъиндай сад-садав кьан тийизвай пара фикирар ава:

• «Цагь» гафунин са шумуд мана гузва: цӀай, къул, кӀвал, яшамиш жедай чка, хуьр. Дегь лезги чӀалал «Ах» — «чи», «хайи» мана гузвай гаф тир. Ахцагь — «хайи хуьр», «чи хуьр».

• Ахцегь хуьруьн тӀвар чувуд чӀалан «ахоти» — «вах» гафуникай арадал атанвайди мумкин я. Кьисадив кьурвал, Ахцегь жемятди ислам дин кьабул тийизвайвиляй, Надир — шагьан кьушундиз хуьр тарашна халкь терг ийиз кӀанзвай, халкьдин арада гьуьрмет авай са кешишдиз ин хабар чир хьайила, садлагьайди ада вичи ислам кьабулна ва фарсарин кьушундин чӀехибурукай садаз вичин вах гъуьлуьз гана. Хуьруьз цӀйи «Ахоти» тӀвар эцигнавай, гуьгъуьнлай «Ахцегьдиз» масакӀа хьана .

• ТӀвар—ван авай теолог ва тарихдар М. Ражабован фикирдай, хуьруьн тӀвар лезги чӀалан ахцегь нугъатдин «Ахцаъ» — «Ацукь» гафуникай арадал атанва.

• Ахцегь — наме хроникада лугьузва, Ахцегьрин гьаким мусурман Дервишайи гзаф сандин хазар кьушунрин чуькьуьникди мажбур яз Кьвевар гьаким Абу — Муслимдикай куьмек кӀан хьана, адани Дервишайидиз вичин вах Умм аль-Муминат гъуьлуьз гана ва хазаррин гьаким Самсам тарашиз вичин кьушун ракъурна. Гуьгъуьнлай, Самсам кӀиник кутуна кьулухъ, Дервишайи мадни Абу — Муслиман патав фена, Кьвевардин гьакимди мугьманар кинаралди кьабулна ва ахпа Дервишайидин Шах — Бани хуьруьз цӀийи «Ухти» тӀвар эцигна, са шумуд бередай «Ахты» диз элкъвена. Гьа тегьерда, хуьруьз Абу — Муслиман вах Умм аль-Муминатан гьуьрметдай тӀвар эцигнавай. «Ухти» араб чӀалал «вах» лагьай гаф я.

Са шумуд версия аватӀани, хуьруьн тӀвар дегь чӀавалай гилалди «Ахцагь» ва гзафвилин кьадардин формада «Ахцагьар» хьиз амукьнава.

География

Алай чка

Ахцегьрай маса шегьерриз ва шегьервилин хуьрериз авто — рекьин яргъавал.

	Шегьердин / хуьруьн — тӀвар	Яргъавал, км
1	Магьачкъала	250
2	Кьвевар	100
3	Билиж	93
4	Кьасумхуьр	85
5	Мегьарамдхуьр	65
6	Усугьчай	14
7	Рутул	30
8	Хин	33
9	Мискискар	8
10	Луткун	2

Тарих

Сувун жемятрин ваде

Кьилин макъала: Ахцегьпарадин азад жемият

Ксар

ЧӀал

Ахцегьжувар, лезги чӀалан самур нугъатдиз талукь тир ахцегь нугъатдин ахцегь рахундив рахазва.

Экономикани инфратуькӀуьрунар

Къуллугъдин хелер

• Мугьманвилин кӀвал «Самур»
• Бальнеологиядин ял ядай чка «Ахты»
• Сагъвилерин комплекс «Ахты»
• Аялрин ревмокордиологиядин санаторий «Ахты» .

Энергетика

Ахцегьрин ЦЭС

• Ахцегьрин ЦЭС.

Ахцегь вацӀал 1,8 мВ къуват авай цин электростанция кардик ква. 2011 июньдилай Самур вацӀал, вацӀун сивелай 102 км яргъада цӀийи 22 мВ къуватдин ЦЭС эцигиз планра ава .

Культура

Муькъвер

Идрисан муьгъ

Джиорс ва Дебернардидин муьгъ

Ахцегьан къеле

Кьилин макъала: Ахцегьан къеле

Паркарни имаратар

Файл:Muhtadir aydinbekov.jpg

Абдул Мухътедир Айдинбеквидин имарат

Ахцегьра пуд парк ава.

• Тагьир Хуьруьгвидин тӀварунихь галай парк, ина Т. Хуьруьгвидин имарат ава.
• Валентин Эмирвидин парк, ина экечӀунар ийидай сегьне ава. В. Эмирован имарат; ин паркуна гьайр йисуз лезги халкьдиз талукь тир Шарвили сувар кьиле тухузва.
• Абдул Мухътедир Айдинбеквидин парк, ина адан имаратни клуб аваз я.

Монументар:

• Лезги эпосдин кьегьел Шарвилидин тӀварунихь галай мемориал ротонда.
• ЧӀехи дяведин иштиракчийриз ядигар яз эцигнавай обелиск.
• Ленинан, Аскар Хасбулат-Сарыджадин, Валентин Эмирован, Тагьир Хуьруьгвидинни Муьхътедир Айдунбегвидин имаратар.

Шикилар

• 
  «Ушехъан»
• 
  «Идрис муьгъ»
• 
• 
• 
• 
• 

ЭлячӀунар

• Ахцегь хуьруьн сайт
• Ахцегь райондин сайт