Татарар: различия между версиями

Википедиядихъай
Содержимое удалено Содержимое добавлено
Тегар: Мобил аппаратдай дуьзар хъувун. Мобил жуьредай дуьзар хъувун.
Тегар: Мобил аппаратдай дуьзар хъувун. Мобил жуьредай дуьзар хъувун.
ЦӀар 229: ЦӀар 229:
===Арадал атуникай===
===Арадал атуникай===
==ЧIал==
==ЧIал==
Татарар — [[туьрк чIалар]]ин группадин [[кыпчак чIалар]]ин хзандик акатзавай [[татар чIал]]ал рахазва. Сибирьдин татаррин нугъатар Поволжьеда ва Приуральеда уьмьур ийизвай татаррин рахуниз мукьва я. Эдебиятдин татар чIал кьулан (казань) нугъатдал бинеламиш хьанва.


== Эдебият ==
== Эдебият ==

17:22, 9 сентябрь 2016 жуьре

Татарар
Татарлар
Вири санлай кьадар

7 миллион кьван

Гегьенш хьанвай ареал
Урусатдин пайдах Урусат 5 310 649 кас
       Татарстандин пайдах Татарстан 2 012 571 кас
       Башкортостандин пайдах Башкортостан 1 009 295 кас
       Муькуь объектра 2 288 783 кас
Узбекистандин пайдах Узбекистан 211 119 кас
Къазакъстандин пайдах Къазахстан 204 229 кас
Украинадин пайдах Украина 73 304 кас
Туьркмениядин пайдах Туркмения 62 000 кас
Киргизиядин пайдах Киргизия 31 491 кас
Азербайжандин пайдах Азербайжан 25 900 кас
Туьркиядин пайдах Турция 25 000 кас
Румыниядин пайдах Румыния 23 935 кас
АСШ-дин пайдах АСШ 11 000 кас
Халкьдин Республика Чиндин пайдах Китай 7 400 кас
Беларусиядин пайдах Белоруссия 7 316 кас
Таджикистандин пайдах Таджикистан 6 495 кас
Молдавия Молдавия 3 300 кас
Литвадин пайдах Литва 2 793 кас
ЧӀал
Дин
Исламсуни мусурманар, православие
Арадал атун
кипчакар
Расадин жуьре
чIехи пай европеоидар, гъвечIи пай монголоидар
Акатзава
туьрк халкьар
Мукьва халкьар
башкирар, чувашар ва мсб.
Ареалдин карта


Татарар (татар. Татарлар) — Урусатда ва Кьулан Азиядин уьлквейра уьмуьр ийизвай туьрк халкь я. 2010 йисан малуматриз килигна Урусатда татаррин кьадар 5 миллиондилай виниз тир ва вири агьалидин саки 4 % туькIуьрзавай. Кьадардиз килигна чеб урусрилай кьулухъ уьлкведа кьведлагьай чкадал ала. Татарстан Республикадин агьалидин 53 % татарар я. Пуд асул группайриз пай жезва: волга-уралдин татарар, сибирдин татарар ва астраханьдин татарар (гагь абурун арадай польша-литвадин татарарни чара ийида).

Татар чIалтуьрк чIаларин кыпчак группадик акатзава ва пуд нугъатриз пай жезва: рагъакIидай патан (мишар) нугъат, кьулан (казан) нугъат ва рагъэкъэчIдай патан сибир-татар нугъатар я.

Диндал гьалтайла татаррин лап чIехи пай суни-мусурманар я, абурук гьакIни православар ва атеистар ква.

Кьадар ва чеб авай чилер

2010 йисан малуматрив кьурвал, УФ-дин субъектра татаррин кьадар

Дуьньяда авай татаррин 36 % пай Татарстандал къвезва, амайбур федерациядин муькуь субъектра чкIанва. Татарстандилай гъейри чеб пара кьадарда авай субъект Башкортостан Республика я. Башкортостанда татарар вири агьалидин саки 25 % туькIуьрзава. Тататар виридалайни тIимил авай регион Ингушетия я, ина вирини-вири 151 татар ава. Агъадихъ галай таблицада Урусатдин къанницIикьуд регионра уьмуьр ийизвай татаррин кьадар къалурнава:

Регион Общее число татар Процент татар
Татарстан 2 000 116 52,92
Башкортостан 990 702 24,14
Челябинск вилаят 205 087 5,69
Ульяновск вилаят 168 766 12,20
Свердловск вилаят 168 143 3,75
Москва 166 083 1,6
Оренбург вилаят 165 967 7,61
Пермдин край 136 597 4,84
Самара вилаят 127 931 3,95
Удмуртия 109 218 6,96
Ханты-Манси АО 107 637 7,51
Тюмень вилаят 106 954 8,07
Пенза вилаят 86 805 5,97
Астрахань вилаят 70 590 7,02
Саратов вилаят 57 577 2,16
Москва вилаят 52 851 0,8
Кемерово вилаят 51 030 1,76
Нижегород вилаят 50 609 1,44
Омск вилаят 47 796 2,3
Мордовия 46 261 5,21
Красноярскдин край 44 382 1,5
Киров вилаят 43 415 2,89
Марий Эл 43 377 5,96
Чувашия 36 379 2,77
Санкт-Петербург 35 553 0,76
Волгоград вилаят 28 641 1,06
Новосибирск вилаят 27 874 1,04
Ямал-Ненец АО 27 734 5,47
Иркутск вилаят 26 966 1,1
Краснодардин край 25 589 0,5
Новосибирск вилаят 24 158 0,91
Ростов вилаят 13 948 0,33
Ставропольдин край 11 795 0,42
Хабаровскдин край 7 836 0,58

Урусатдилай къецихъ виридалайни пара татарар авай уьлквеяр Узбекистан (211 119 кас) ва Къазахстан (204 229 кас) я. Идалайни гъейри татарри Украина (73 304 кас), Туркмения (62 000 кас), Киргизия (31 491 кас), Азербайжан (25 900 кас), Китай ва муькуь уьлквейра уьмуьр ийизва.

Субэтник группаяр

Тарих

ТIварцIикай

Арадал атуникай

ЧIал

Татарар — туьрк чIаларин группадин кыпчак чIаларин хзандик акатзавай татар чIалал рахазва. Сибирьдин татаррин нугъатар Поволжьеда ва Приуральеда уьмьур ийизвай татаррин рахуниз мукьва я. Эдебиятдин татар чIал кьулан (казань) нугъатдал бинеламиш хьанва.

Эдебият

илимдин
публицистика
альбомар
  • Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 252

Баянар

ЭлячӀунар

Шаблон:Туьрк халкьар Шаблон:Дагъустандин халкьар