Футбол

Футбол — пара ксараз кӀани къугъун.

А къугъунда тупанаг кицегь жезава ичӀи кӀвачерал, кьилиг (виридал, гъилер галачиз). Футболда къугъадайбур пай жедва кьве мехелдал, гьарда 11 кас авай.

Гьар мехелдих вичин варар ава. Гьар къугудавайдиз туп жуван дирбикан мехелдин варараз ягъна кӀанда. Къгъун физавай 90 тӀйикьаз къене. Садим, сифте 45 тӀйикьа куьтегь хьайила къгун къучар ийизава. Къугъарчийра йал ягъзава 15 тӀйикьадин къенн.

Ахпана мад къгъун эгечӀзава. 90 тӀйикьа куьтегь хьайила не пара дим туп чпин дирбикран варараз ягъайтӀа — гьам вилик фена.

Къугъунин тӀвар

ТӀвар инглисдал (ингл. association football) туькӀуьрнавай тир, маса «кӀвачин туп» къугъунрикай къакъатун паталди парвиниз регби (ингл. rugby football).

ЧӀехи турнирар

Хкянавайдияр

Футболдай дуьньядин чемпионат (1930 — цӀинин вахт) (ФИФА)
Футболдай олимпиядин турнир (1908 — цӀ.в.), 1924 ва 1928 йисан — дуьньядин чемпионатда прототипар
Футболдай конфедерациярдин кубок (1992 — цӀ.в.)
Кьиблепатан Америка (КОНМЕБОЛ): Америкадин Кубок (1916 — цӀинин вахт)
Европа (УЕФА): Футболдай европадин чемпионат (1960 — цӀинин вахт)

Клубар

УЕФА

УЕФА чемпионрин лига (1955/56—цӀ.в.; 1956—1992 — Европадин чемпионрин кубок) — чӀехи европадин турнир
УЕФА Европа Лига (1955/58 ва я 1971/72—цӀ.в.; 1955/58—1971 — Ярмаркадин кубок; 1971/72—2008/09 — УЕФА-дин Кубок)
УЕФА Кубокдин гвай касардин кубок (1960—1999)
Футболдай европадин Суперкубок (1972—цӀ.в.; 1972—1999 — ЕЧК/ЧЛ ва КГКК-дин гъалибар гьуьжет кьун; 2000—2008 — ЧЛ ва УЕФА-дин Кубок гъалибар гьуьжет кьун) — Чемпионрин лигадин гъалиб vs Европа Лигадин гъалиб

КОНМЕБОЛ

Либертадорес Кубок (1960—цӀ.в.) — чӀехи кьибле-америкадин ва латин-америкадин турнир; 1948-йисуз Футболдай клубдин Кьибле-Америкадин чемпионат хьун, Либертадорес Кубокда сад авун.
Кьибле-Америкадин кубок (2002—цӀ.в.) — кьведлагьай кьибле-америкадин турнир
Суперкубок Либертадорес (1988—1997 йисан кьведлагьай кьибле-америкадин турнир)
Рекопа (1988—цӀ.в.; 1988—1997 — Либертадорес Кубокдин ва Суперкубокдин гъалибар гьуьжет кьун; 2002—цӀ.в. — Либертадорес Кубокдин ва Кьибле-Америкадин кубокдин гъалибар гьуьжет кьун)
КОНМЕБОЛ кубок (1992—1999 йисан пудлагьай кьибле-америкадин турнир)
Меркосур кубок ва я Меркосул Кубок (исп. Copa Mercosur; порт. Copa Mercosul) — 1998—2001 йисан регионал турнир (Аргентина, Бразилия, Парагвай, Уругвайни Чили)
Мерконорте кубок — 1998—2001 йисан регионал турнир (Боливия, Венесуэла, Колумбия, Перуни Эквадор; гуьгъуьнлай Мексикадин, АСШ-динни Коста-Рикадин клубар теклиф авун)

Дуьньядин клубдин турнирар

Гьукуматар ара кубок ва я Интерконтиненталдин кубок (1960—2004) — Европадин ва Кьибле-Америкадин чемпионар гьуьжет кьун
ФИФА клубдин чемпионат (2000; 2005—цӀ.в.)