Чжэн Хэ

Чжэн Хэ
鄭和
Хьайила ганвай тӀвар	鄭和
Дидедиз хьайи чӀав	1371 йисан
Дидедиз хьайи чка	Куньмин
Кьиникьин чӀав	1433 йисан или 1435 йисан
Кьиникьин чка	Нанкин
Гьукумат	империя Мин
Пеше	путешественник-исследователь, дипломат, штурман, евнух ва путешественник
Буба	Hajji Ma
Викигьамбарда авай шикилар

Чжэн Хэ  — Мин империядин легендадин адмирал, сиягьатчи, флотдин кьил ва дипломат тир. Миллетдай хуэйцзу тир. Мусурман тир.

Уьмуьрдин рехъ

Ада Мин императорри Индокитайдин, Индостандин, Аравиядин зуростровдин ва РагъэкъечӀдай патан Африкадин уьлквейриз ракъурнавай ирид масштабар ири гьуьлуьн дявединни алишверишдин экспедиция тешкилатна ва абурун кьилел акъвазна. Са бязи версиядиз килигна, адан тешкилат авур экспедицияр Америкадин ва Австралиядин къерехрив агакьзавай тир.

Сун империядин авай чӀаварилай гатӀумна кьилдин Китайдин савдагаррин гимияр Кьибледин Китайдин ва Кьиблединни РагъэкъечӀдай патан Азиядин арада саки акъваз тежез физ-хквез авай тир, Юань монголрин империя тирла РагъэкъечӀдай патан Азиядин ва гьатта Шри-Ланкадиз дявединни дипломатиядин экспедицияр тухузвай тир.

Амма Чжэн Хэди тешкилатнавай эспедицийрин масштабар ва Чжу Ди императордин абуруз гузвай еке мана прецедент авачирбур тир.

И экспедийри, формально ва тӀимил вахтуна (са шумуд цӀуд йис) ятӀани, Малай зуростровдин, Индонезиядин, Шри-Ланкадин ва Кьибледин Индиядин гзаф кьадардин пачагьвилерикай Мин империядин вассалар авуна. Абурун куьмекдалди Индиядин океандин къерехрал яшамишзавай халкьарикай цӀийи малуматар Китайдиз гъана.

Бязи фикирралди, Китайдин флотдин экспедицийри Малай зуростровдин, Суматрадин ва Явадин тарихдин вилик ракъуруниз пара таъсир авуна. Вучиз лагьайтӀа абурукай и райондиз китайвирин эмиграциядиз ва гьанал Китайдин меденият артух хьуниз себеб хьана.

Гьатта Чжэн Хэдин кьилин покровитель (Чжу Ди император) авай вахтундани Чжэн Хэдин экспедицияр Китайдин Конфуцийвилин элитадин критика авуна кукӀварзвай тир. Абурун фикирдалди, ибур герек тушир ва багьа императордин машгъулатар тир.

Чжэн Хэ ва император Чжу Чжэньцзи (Чжу Дидин хтул) кьейидалай кьулухъ ихьтин изоляционизмдин фикирар миндин Китайдин гьакиматда вири дережайрал агъавал авуна.

Идан нетижада гьукуматдин гьуьлуьн экспедицияр акъвазарна, Чжэн Хэдин флотдикай техникадин информациядин чӀехи пай терг ва квадар авуна.

XVII—XVIII вий йисариз туькӀуьрнавай официал «Миндин тарих» адан гьуьлерал къекъуьникай лап критикадин къайдада лагьана, амма Китайда авай гзаф агьалийри, иллаки Кьиблединни РагъэкъечӀдай патан Азияда арадал гъанвай жемятдин уртахри, хеси авунвай флотдин кьил халкьдин игит хьиз гьисабзавай тир.

XX виш йисан эвелдиз, Китай чара уьлквейрин аслувиликай хкудунин гьерекат хкаж хьайила, Чжэн Хэдин образ мад машгьурди хьана.

Гилан Китайдин Халкьдин Республикада Чжэн Хэ уьлкведин тарихдин къене виридалайни кьетӀен чӀехи ксарикай сад яз гьисабзава, адан гьуьлерал къекъуьнар (адетдалди абур къунши уьлквейрихъ галаз Китайдин ислагьвилин политикадин чешне хьиз гьисабзава) XVI—XIX виш йисариз Европадай тир колонизаторри дяведалди кьунин экспедицийриз аксина эцигзава.