Лезги халкьдин махар

Лезги халкьдин махар — лезгийрин несилрилай несилралди сиверай сивериз къвез яшамиш жезвай, хуралай туькӀуьрнавай халкьдин сивин яранмишунар, яни фольклор я. Чпин мана-метлебдиз килигна, махар гьайванрикай туькӀуьрнавайбуруз, суьгьуьрдинбурузни яшайишдинбурузни пайиз жеда.

Халкьдин махар фольклор прозада кьилин патари сад я.

Тарих

Ччара-ччара чӀавариз лезги халкьдин яшамишвал, дин, культура дегиш женавай махарин метлеб ва манаярни дегиш жезавайтир. КӀуьнкӀе девира махарин метлебар мифологиятир, авачир, гьакӀ туькӀуьрнавай кьисайартир. Ахпана девирда мифологийадика тӀимил тӀимил йаргъал жез башламишна ва адан чкадал хиялар, умудар, мурадар хьтин темаяр авай махар эмела къвез башламишна. Са чехи чка ина Шарвилидикай туькуьрнавай махарини къазава. Шарвилидин образ са викегь пегьливан хьиз къадим берерилай Чехи ватан дяведин девирдалкьан аваз хьана. Къени къуз лезги халкьдин махар са шумуд чӀалал таржума авунава, абурукай виридалай пара азербайжан ва урус чӀалал авайбур я. Икьан чӀавалди махар хуьзвай ксар чехи несилар тиртӀа, кьенин къуз пара махар китабариз кхьанава.

Чирун

Дагъустан ва гьакӀни вири Къафказдин халкьариз пара бул мецелди лугьузвай яратмишай затӀар ава. Абур гьелени чириз алахъзава, абур синифавриз пайин, чара айин паталди колахар гьелени давамарзама. Гамзат Цадасы тӀвар алай ЧӀал, литература ва искусство инстутдин, илимдин сотрудник Гашарова Аида Руслановнади Архивация 24 январь 2021 йисан. лезги фолклордин, лезги литературадин гьял тахьанвай колахарал алахънавайбурукагъ сад я, ада ин сагьеда китабар кхьузава.

Лезги махар эсас пуд темада ава:

• Гьайванрикай махар
• Суьгьуьрдин махар
• Яшайишдин махар ва къаравилияр

Лезгири махар жуьреба-жуьре къайдарив лугьузава, эгер са чехи са пай прозадив ятӀа, мици махар шиирдив, манияр хьиз лугьузава.

Машгьур персонажар

Аждагьан

Жанавур

Сикl

Махарин сиягь

1. Азан.
2. Акьул ва бахт.
3. Акьуллу данарбан.
4. Алдар Кусани савдагар
5. Аллагьдикай хъелнава.
6. А чкадал циф алай.
7. Бес вуна ваз гьисабар чидач лугьузвай хьи.
8. Бибихатун.
9. Вафалу дустар.
10. Вахт тахьанмаз сив хкудай сикӀ.
11. Гьамбал.
12. Гьарам затӀунин эхир гьам я.
13. ГьикӀ хьайитӀани рахада.
14. Гьуьлуьн руш.
15. Гьуьлуьн шив.
16. Далалубегьли.
17. Девени, сикӀни, жанавурни сев.
18. Жуван вацӀ.
19. Инанмиш туштӀа, гьисаба.
20. Ирид стха.
21. Ирид юкӀ алай пагьливан Магьамад.
22. Йисакай мах.
23. Касбубадин бахт.
24. Кесиб кас.
25. Кесибдин хва Къагьриман.
26. Куткунда гьатай жанавур
27. Къуьрни аслан.
28. Кьел квачир як тӀуьрла.
29. КьепӀина тур фекьи.
30. КӀеви ахвар.
31. КӀватӀаш.
32. Кьве вахакай мах.
33. Кьве мирг.
34. Лайихлу паб.
35. Ламра кӀвачел акъвазна, инсанди ацукьна неда.
36. Ламрал акьахна, кал вилик кутуна, багъдиз.
37. Ламран чӀал ламраз хъсан чир жеда.
38. Малла Несрединан кӀел.
39. Махиникай мах.
40. Муьштерияр кӀватӀун патал.
41. Нехирбандин хва.
42. НуькӀ хала.
43. Пад яру ич.
44. Пакагьан вечрелай къенин кака хъсан я.
45. Пачагь кьабулай кесиб.
46. Пуд руш.
47. Пуд фекьи.
48. Пул вахчу, заз гежзава.
49. Регъуь заманадиз хьурай.
50. Рустам Зал.
51. Сад-гъуцари, сад-дидеди.
52. Тапан кьин кьур жанавур.
53. Фекьини чубан.
54. Халуни хтул.
55. Хатадай винел акьатда.
56. Хийир гьамиша садаз жеч хьи.
57. Хурхур Агьмед.
58. ХъуьтӀуьн тум яргъи я, гьанивни агакьда зун.
59. ЦӀегьрез салам.
60. ЦӀицӀали.
61. Шичан бике.
62. Шкьакь Пирим.
63. Ядни герек жедай кьван.
64. Я йиф тахьуй, я югъ.