Мао Цзэдун

Википедиядихъай
Мао Цзэдун
毛澤東 ва 毛泽东
Хьайила ганвай тӀвар 毛澤東
Дидедиз хьайи чӀав 26 декабрь 1893
Дидедиз хьайи чка Шаошань
Кьиникьин чӀав 9 сентябрь 1976
Кьиникьин чка Чжуннаньхай
Гьукумат КХР
Пеше политик[1][2], Зари[3][2], кхьираг, философ, муаллим, библиотекарь, стратег, политический теоретик, революционер ва каллиграф
Буба Мао Ичан
Диде Вэнь Цимэй[4]
Гъуьл-пабвал Ло Исю[4], Ян Кайхуэй[4], Хэ Цзычжэнь[4] ва Цзян Цин[5]
Мукьвади Мао Аньин[6][4][7], Мао Аньцин[6][4][7], Мао Аньлун[4], Ян Юэхуа, Ли Минь[4] ва Ли На[4]
Пишкешар People's Liberation Army Strategist
Автограф Автограф
 Викигьамбарда авай шикилар
Викичешме логотип Произведения

Мао Цзэдун (1893 йисан 26 лагьай декабрдиз, империя Цин — 1976 йисан 9 лагьай сентябрдиз, Чжуннаньхай) — Китайдин революционер, гьукуматдин, политикадин ва партиядин 20 лагьай вишйисан алахъавайди, маоизмадин кьилин теоретик, КНР бинедал эцигай кас я.

Гьеле жегьил йисара Китайдин коммунистрин партиядик экечӀна,1930-лагьай йисара Цзянси провинциядин коммунистически районрин кьиле акъвазна. «Великий поход» куьтяхь хьайидлай кьулухъ, Мао Цзедунди Китайдин Коммунистически партияда кьилин чка кьаз хьана.

1949-лагьай йисан 1-лагьай ноябрдиз ССРГ-дин куьмекдалди генералиссимус Чан Кайшидин армиядал гъалибвал къачурдалай кьулухъ Китайдин Халкьдин Республика бинедал эцигна. Гьа йикъалай башламишна вичин эхиримжи йикъаралди Мао Цзэдун гьукуматдин кьиле хьана.

1943-лагьай йисалай эгечӀна рекьидалди Китайдин компартиядин председательдин чка кьуна.

1954—1959 лагьай йисара — КХР-дин председателвиле кӀвалахна.

Са шумуд машгьур кампанияр тухвана, гьабурун арада виридаз чир хьайи «Большой скачок» ва «Културная революция» (1966—1976).

«Гиннесан рекордрин Ктабда» Библиядихъ галаз санал Мао Цзэдунан цитатаяр кӀватӀнавай «Яру ктаб» ава, адан тираж 1966-лагьай йисалай 1971-лагьай йисалди 800 миллион экземплярдал акъатна[8].

«Тайм» журналди Мао Цзэдун 20-лагьай виш йисан 100 машгьур инсанрикай туькӀуьрнава «Лидеры ва революционеры» лугьудай списокдин категориядай кутунва.

Уьмуьрдин рехъ[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

1893 йисан 26-лагьай декабрдиз Хунань провинциядин Шаошань хуьре дидедиз хьана[9]. Адан буба Мао Ичан гъвечӀи чилер авайбурукай сад тир, адан хзандиз пул бес жезвай[10].

Адан диде Вэнь Цимэй буддистка тир, гьадаз килигна гъвечӀи йисара Маони буддист хьана[11]. Амма еке хьайила ам буддизм кьабул хъувунач.

Сифтегьан чирвал ада къачуна хуьруьн мектебда, ана аялар Конфуциядин кӀелунихъ ва куьгьне вахтарин Китайдин литературадихъ галаз танишзавай[12]..

13 йиса аваз Маоди мектеб гадарна кӀвализ хтана. Мао кӀвализ хтайла, адан буба гзаф шад хьана, ада умуд кутунвай гададикай вичиз куьмек жеда лугьуз. Амма Маодиз кӀвалахар ийиз кӀанзавачир, вичин вири вахт ада ктабар кӀелиз акъудзавай. Гьа арадал бубадин ва хвадин арадал са къатда къал акъатзавай.

1910-лагьай йисуз Маоди вичин чирвал давамарун паталди Дуньшандин чӀехи дережадин сифтегьан мектебда кӀелиз экечӀна[12]. Ада алахъна кӀелиз хьана, хъсандиз сочиненияр кхьизвай ва гзаф кӀелзавай. Ина ам сифте сеферда географиядихъ ва маса гьукуматрин тарихрин кӀвалахрик галаз таниш хьана. Ада сифте сеферда кӀелна машгьур тарихдин алахъавайбурукай, абурун арада Наполеон, Екатерина II, Петр I, Гладстон, Руссо ва масабур.

Амма гзафни-гзаф метлеб авай ктабар тир китайдин реформаторрикай Лян Чицаодикай ва Кан Ювэедикай кхьенвайбур.

20 йис тамам хьайила Мао Чанша шегьердиз экъечӀна ва са тӀимил вахтунда губернатордин армиядик экечӀна дяведа иштираквал авуна. Ахпа армия гадарна Садлагьай юкьван мектебда вичин кӀелун давамарна[12]. И мектебдани ам геждалди акъвазнач. А мектебдин программа ва ана авай адетар адаз бегенмиш хьанач. ГьакӀ хьайила ада вичин кӀелун Хунаньда авай библиотекада давамарна.

1913-лагьай йисуз Мао Чаншада ахъа хьайи Кьуд лагьай педагогар гьазурзавай училищедик экечӀзава[12].

1917-лагьай йисуз журналда «Новая молодежь» адан сифтегьан макъала акъатна.

1918-лагьай йисуз вичин муалимди Ян Чанцзди тешкилна Мао Пекиндиз куьч хьана. Пекинда ада Пекиндин университетдин библиотекада Ли Дачжаодин, гуьгъуьнай Китайдин компартия бинедал эцигай кас, ассистент виле кӀвалахна.

И вахтунда адаз мумкинвал хьана Францияда вичин кӀелун давамариз, амма адаз маса халкьарин чӀалар четиндиз чир жезвай ва четин кӀвалахарни ийиз адаз садрани кӀандай тушир[13] [14]. ГьакӀ хьайила ам Франциядиз фенач ва вичин карьера вичин ватанда вилик тухуз гьял авуна.

Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

  1. Record #118577425 // Общий нормативный контроль (GND) Проверено 25 июньдиз 2015.
  2. 2,0 2,1 Архив изобразительного искусства Проверено 1 апрельдиз 2021.
  3. Union List of Artist Names — 2012. Проверено 14 майдиз 2019.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Mao: A Life — С. 23. Ошибка цитирования Неверный тег <ref>: название «Q15732482» определено несколько раз для различного содержимого
  5. Chinese Political Elites Database Проверено 27 февральдиз 2024.
  6. 6,0 6,1 The Search for Modern China, First Edition — С. 531.
  7. 7,0 7,1 The Private Life of Chairman Mao (1996 edition) — С. 56.
  8. Best-selling book. Книга рекордов Гиннесса. Ахтармишун 30 август 2020.
  9. Коммерсантъ — «Великий кормчий» Китая
  10. Энциклопедия Кругосвет — МАО ЦЗЭДУН
  11. gorky.media — Конфуция знал, но не любил
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 Мао Цзэдун  (урус). ТАСС (1 декабрь 2020). Ахтармишун 1 декабрь 2020.
  13. Чжан, 2007, с. 30.
  14. Панцов, 2007, с. 94.

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Эдебият[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]