Мугьаммад

Мугьаммад араб. محمد‎‎
Мугьаммадан тӀвар
Малумат
Тамам тӀвар:	араб. محمد‎‎
Хьайила ганвай тӀвар:	Мугьаммад ибн Абдуллах ибн Абдул-Мутталиб
Дидедиз хьана:	22 апрель 571 20 Мекка
Кьена:	8 июнь 632 Медина
Дявеяр:	Артух 30 дявеяр ва дяведиз финар
Буба:	Абдуллагь ибн Абд аль-Мутталиб
Диде:	Амина бинт Вахб
Паб:	Хадиджа бинт Хувайлид Сауда бинт Зама Аиша бинт Абу Бакр Хафса бинт Умар Зайнаб бинт Хумайза Умм Салама Зайнаб бинт Джахш Джувайрия бинт Харис Райхана бинт Зейд Сафия бинт Хуяй Рамля бинт Абу Суфьян Мария аль-Кибтия Маймуна бинт Харис
Мукьвади:	Касим, Тахир, Таййиб, Зайнаб, Рукаййа, Умм Кульсум, Фатима
Титул:	Пайгъамбар, Исламдин уммадин кьил
Идара авунин девир:	622—630 (Медина) 630—632 (Гьиджаз)
Чкадал акъвазнавайди:	Абу Бакр
Вакъиаяр:	Ат-Таифда куьч хьун, мирадж, гьиджра
Викисклад:	Muhammad

Мугьаммад (араб. محمد‎‎, mʊħɑmmæd ^лугьун) (ﷺ) — Аллагьдин виридалайни лайих авай, вири инсаниятдизни жинриз ракъурнавай пайгъамбар, Аллагьди халикьнавай виридалайни хъсан кас. Аллагь кьилди сад тирди вяз ахъайдай кас ва ислам диндин пайгъамбар, и диндин, Аллагьдилай къулухъ юкьван кас; макитисрин (алимрин) чирвилерив кьурвал Аллагьди вичин пак кхьинар авай Къуръан улуб Мугьаммад пайгъамбардиз ракъурнай.

Пайгъамбардин (ﷺ) несил

Гьафиз Османдин (1642–1698) гьилие

Пайгъамбардин (ﷺ) чӀехи-бубаяр

Пайгъамбардин (ﷺ) сихил гуьгъуьнлай авайди хьиз я: Мугьаммад ибн Абдуллагь ибн Абд аль-Мутталиб ибн Хашим ибн Абд Манаф ибн Кусайй ибн Килаб ибн Мурра ибн Ка‘б ибн Лу‘айй ибн Галиб ибн Фихр ибн Малик ибн ан-Надр ибн Кинана ибн Хузайма ибн Мудрика ибн Илийас ибн Мудар ибн Низар ибн Ма‘д ибн Аднан.

Аднан лагьайтӀа, умуми фикир асасдиз къачуна лугьуз жеда хьи, ам Исмаил ибн Ибрагьиман, абуруз кьведни салам хьурай, несилдикай тир, амма садазни малум туш хьи, Аднанни Исмаилдин арада шумуд несил авай тир, ва гьакӀни Аднанан ата-бубайрин тӀварарни малум туш.

Пайгъамбардин (ﷺ) диде Амина бинт Вахб ибн Абд Манаф ибн Зугьре ибн Килаб тир.

Пайгъамбардин (ﷺ) тайифа

Пайгъамбардин (ﷺ) тайифадин тӀвар Къурейш тир. И тайифа араб тайифарилай виридалай асул, тӀвар-ван авай ва кьакьан гьурмет авай тайифа тир. И тайифадин тӀвар-ван авай ксар чӀехи ксариз, яни аристократиядиз, талукь тир, ва я кьилел алайбур тир. И чӀехи ксарикай тафават авайди Кусайй тир — и касдин гьакъикъи тӀвар Зейд тир. Зейд Каабедин къурайш тайифадикай садлагьай килигдайдини адан къуллугъчи тир, имни акӀ лагьай чӀал тир хьи, Зейд — Каабедин куьлегрин хуьдайди тир ва Каабедин ракар низ ва мус кӀандатӀани ахъа ийдай. Гьа и касди къурайш тайифадин ксар Меккедиз гъанай ва инал яшамиш жез ацукьарнай — виликди къурейш тайифа маса тайифайрин арада Мекке шегьердин къерехра яшамиш хьанай. Эхирда, гьа Зейда зияратчийриз гьаж вахтунда хъун гун (сикайа) ва тӀуьн гун (рифада) адетрин бине эцигай.

Каабедин кеферпата Кусаййади кӀвал эцигнай, ва и кӀвал «дар ан-надва» (кӀваталрин кӀвал) тӀвар къачунай — и кӀвале къурайшдин ксар меслятар ийиз кӀватӀ жезвай.

А кӀвал абурун социал яшайишдин юкь тир вучиз лагьайтӀа, а кӀвале вири никягьар туькуьрзавай ва вири важиб кӀвалахар гьял ийидай. Адалай гъейри, Кусайй гьакӀни дяведин кьилевайди тир ва тек ада дяедин гьерекатар гатӀунун патал буйругъар гудай. Ада жумарт ва акьул авай кас хьиз тӀвар-ван къачунай ва вичин тайифадин ксарин арада чӀехи гьурметдин сагьиб тир.

Пайгъамбардин (ﷺ) сихил

Пайгъамбардин (ﷺ) сихил гьашимрин сихил хьиз машгьур я, ва адан тӀвар пайгъамбардин (ﷺ) улу бубайрикай тир Гьашиман тӀварцикай арадиз атанай. Кусайидин сейли везифайрикай Гьашима зияратчийриз тӀуьн-хъун гунин везифа ирс къачунай, ва адан кьейидалай къулухъ а везифа адан стха аль-Мутталибаз ирс яз фенай, ахпани — Гьашиман аялриз, ва а аялар Ислам дин арадиз къведалди а везифаяр кьиле тухузвай тир.

Гьашим вичин тайифадин ксарин арада виридалайни гзаф нуфуз авай кас тир. Ада фу куьткуьдай, як галаз какахьдай ва «сарид» (шурпа хьтин затӀ) тӀвар алай тӀуьн гьазур ийдай — а тӀуьн Гьашима ксариз гудай. Гьавиляй ада и лакьабни къачунай — «Гьашим», яни «кукӀварзавайди».

Адан халисан тӀвар Амр тир. Ада ийса кьве карван гьазурна ракъурунин адетдин бине эцигна: адурулай сад хъутӀуьз Йемендиз, муькуьди гатуз Суриядиз рекье гьатдай.

Адакай малуматрилай малум тирвал, ада вичин вахтунда гун-къачун кӀвалахар кьиле тухун патал Суриядиз фенай. Йасрибдиз (Мединадиз) агакьайла ада ана Ади ибн ан-Нажар тайифадай тир Салма бинт Амр тӀвар алай рушал эвленмиш хьанай ва адахъ галаз са ват яшамиш хьанай. Адан паб кӀвачел залан хьайила, ам вичин рехъ Суриядиз давам авунай, амма Гьашим Газзада (Фелестинда са шегьер) кьенай, адан папа Салмади Мединада гада ханай ва а гададин тӀвар Шайба эцигна, вучиз лагьайтӀа, а гададин чӀарар рехивиле кьунай («шайб»).

А аял вичин эмейрин патав Мединада чӀехи жезвай, адан бубадин стхаяр лагьайтӀа Меккеда яшамиш жедай ва адан имияр адакай чизвайд тушир. А аялдин ирид ийс хьайила, адан имидиз аль-Мутталибаз адакай хабар ганай. Мутталиба Мединадиз атанай ва а аял Меккедиз тухванай.

                             Къурайш
                                 |
                               Кусайя
                                 |
                         ____________________
                         |                  |
                     Абд-ад-Дар          Абд-Манаф
                 ______________________________________________________
                 |                                    |               |
             Абд-Шамс                        Хашим (510 й.)      Мутталиб
                 |                                    |
             Умайя                        Абдул-Мутталиб (Шайба)
                 |                                    |
     _________________        ____________________________________________
     |               |        |         |             |        |         | 
  Абдул-Ас         Харб    Хамза   Абу-Талиб     Абдулла   Аббас  Абу-Лахаб
 ___________         |                  |         + Амина
 |         |         |                  |             |
Аль-Хакам Аффан   Абу Суфьян            |      Мугьаммад + Хадижа
 |         |         |                  |             |
 |         |         |                  |  ____________________________
Марван    Усман   Муавия                |  |        |       |         |
                                  Али + Фатима  Зайнаб   Рукайя Умм-Кулсум
                                     656-61 й.
                                        | _____________
                                        |             |
                                      Хасан    Хусейн

Меккедин девир

Араб чӀалдин «Салаллагьу алейгьи ва салям» винел кхьенвайди

Мугьаммад пайгъамбар, саламни салават адаз хьуй, дидедиз хьана вири мусурманриз пак тир Мекке шегьерда. Гьана ада яшамишни хьана вичин сифте 52 йис (570—622). И девир кьвенал пай жеда — Мугьаммад, саламни салават адаз хьуй, пайгъамбар хьайи вахтунилай фадни геж.

Аксиниз фейибур

Мусурманрин дин чилел акъат авурдилай кьулухъ, сад лагьана адаз аксиниз фейибур хьана. ГьакӀ яз, Пайгъамбарди, Аллагь Субгьанагьу ва Таалядин салаватни салам адаз хьуй, сифте сураяр жемятдиз ахъай ийиз эгечӀ авурла адан хайи халкь — къурайшар адаз аксиниз фена. Гьабурухъ галаз бегьс яз хьана, ам вичин умматрихъ галаз 622-лагьай йисуз Мединадиз фин мажбур хьана.

Гьижра — Мединад девир

Гьижра лугьудайди я Мугьаммад пайгъамбар, салаватни салам адаз хьуй, вичин умматрихъ галаз 622-лагьай йисуз Меккедай Мединадиз финиз. Медина Меккедилай 320 километрдал кефер патахъ гала. Гьижра эгечӀнай чӀав вири мусурманрин цӀийи йисан сифте югъ яз гьисабзава.

Хизан

Вичихъ, пайгъамбардихъ, саламни салават адаз хьуй, уьмуьрд къене цӀипуд пабни ирид аял авай. Адан чӀехини сифте паб Хадижа сифте кас тир, адан чӀалахъ хьана Ислам кьабул авур. Халисвал хабар авач, мус пайгъамбардин буба кьенатӀа — я кьве вацрал фад ам жедалди, я сакӀус вахтунилай ам хьайила.

Кьуръан

Лап фад берейрин Кьуръандикай сад (8-9 вишйисар)

Кьуръан мусурманрин диндин чӀехи ктаб я. Мусурманри гьисабзава, ана Аллагь Таалядин гафар авайди тир, Жебраил малаика Мугьаммад пайгъамбардиз, саламни салават адаз хьуй, халкьар патал ракъурнавай. Кьуръандай Мугьаммад пайгъамбардин, саламни салават адаз хьуй, уьмуьрдикай гьар жуьре зтӀар хкуд жеда. ГьакӀани, ам яшамиш хьайи девирдин тарихдихъай кьисаяр.

Сунна

Пайгъамбарди, саламни салават адаз хьуй, лагьай гафар адан куьмекчийри кӀватӀна мусурманрин диндин кьведлагьай делил туькӀуьрна — Сунна. Кьуръандихъ галаз ам Шариатдин чӀехи делилрик ква. Сунна пай жезва гьадисра. Гьар гьадисда пайгъамбарди, салаватни салам адаз хьуй, лагьай гафар ава, гьи саягъ мусурманди уьмуьрда вич тухвана кӀандатӀа.

Эдебият

• Сафи ар-Рахман аль- Мубаракфури. «Жизнь Пророка», 2003 г. Издательство: АСТ, УММА ISBN 5-94824-019-3
• Ибн Хишамдин Сира Архивация 1 февраль 2012 йисан.
• Жизнь Пророка Мухаммада Архивация 2 ноябрь 2009 йисан.  (урус)

ЭлячӀунар

• Викигьамбарда темайриз килигна туькӀуьрнавай медиа-файлар ава Мугьаммад
• lezgidin.ru Архивация 16 июль 2015 йисан.  (лез.) (урус)