Сокольническая цӀар
Сокольническая цӀар (урус. Соко́льническая линия), 1990-лагьай йисал кьван Ки́ровско-Фру́нзенская цӀар (урус Ки́ровско-Фру́нзенская линия) — Москвадин метрополитендин садлагьай цӀар я. ЦӀарцӀи шегьердин юкьвай тӀуз Сокольники ва Богородское москвадин тарихдин районар Хамовникидихъ, Воробьевы кӀунтӀарал Москвадин гьукуматдин университетдихъ, Вернадскидин проспектдихъ галаз алакъалу ийизава. Схемайрал яру рангуналди къейд ийизва.
ЦӀарцӀел я дерин эцигунин, я даяз эцигунин кьатӀар (паяр) ава, гьакӀни Преображенский метро муькъуьн арайра чӀехи тушир ахъа кьатӀ (пай) ава. Адалай гъейри, «Воробьёвы горы» станция Лужнецкий метро муькъвел чка кьунва.
Москвадин метрополитендин цӀарарин арада ТупӀалдин цӀарцӀин сергьятрин къецел пата маса цӀарарал эвичӀна акьахьунар авачирди тек сад я.
ЦӀарцӀин яргъивал — 20 км, адав 20 станция гва. АкьалтӀай кьилера авай станциядин арада рекьин чӀав — 43 декьикьа я. 2011-лагьай йисуз цӀарцӀин юкьван гьисабдалди йифни йикъан пассажиррин «авахьал» 649 агъзур кас тир[1].
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Эцигунин тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Москвадин метрополитендин садлагьай кьатӀ эцигун «Красносельская» ва «Сокольники» станцийрин арада 1931-лагьай йисуз Русаковская куьчедал гатӀумна. 1935 йисан 15 тӀулдиз садлагьай 8,4 км яргъивал авай, «Сокольники» станциядай «Парк Культуры» станциядал кьван физвай кьатӀ ахъа хьанва. 1938 йисал кьван «Охотный ряд» станциядай поездар шиш хьтин схемадалди къекъвезвай тир — са пай «Парк Культуры» станциядал кьван, муькуь пай — «Улица Коминтерна» (1990 йисалай инихъ — «Александровский сад») ва «Арбатская» станциярай тӀуз «Смоленская» станциядал кьван.
1957-лагьай йисуз цӀар «Парк Культуры» станциядай «Спортивная» станциядал кьван 2,5 км-диз яргъи хъувуна, гьадалди адалай са йисалай вилик ахъа хьанвай спортдин комплекс «Лужники» улакьдалди таъмин авуна. 1959-лагьай йисуз дуьньяда садлагьай муькъвел алай станция («Ленинские горы») гвай «Спортивная» — «Университет» (4,5 км) кьатӀ ахъа хьанва. 1963-лагьай йисуз 4,5 км яргъивал авай «Университет» — «Юго-Западная» кьатӀ эцигнава.
1965-лагьай йисуз цӀар кефер патахъ «Преображенская площадь» 2,5 км-диз яргъи хъувуна.
1983-лагьай йисан 15-лагьай марадиз мекъуьн конструкция къайдада авачирвиляй «Ленинские горы» станция агалнава. Поездар акъвазал (остановка) тейиз гьадай тӀуз физвай тир. 1986-лагьай йисуз чӀуру гьалда авай цӀуру метромекъуьн кьве патахъай Москва вацӀалай кьве вахтуналди тир муьгъ эцигнава. ЦӀуру метромуькъвяй поездрин къекъуьн акъвазарнава.
1990-лагьай йисуз «Преображенская площадь» — «Улица Подбельского» кьатӀ (3,8 км) ахъа хьанва.
2002-лагьай йисан 14-лагьай фундукӀдиз реконструкция авурдалай кьулухъ «Воробьевы горы» станция цӀийиз ахъа хьанва[2].
2012-лагьай йисан 13-лагьай чиледиз цӀар «Юго-Западная» станциядай кьиблединни рагъакӀидай патахъ Тропарево станциядал кьван яргъи хъувунин проект тестикь авуна[3]. Станция 2014-лагьай йисан 8-лагьай фундукӀдиз ахъа хьанва[4]. 2015-лагьай йисан план цӀар кьве станциядиз мад яргъи хъувун:
Маса тӀварар эцигунин тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]| Станция | Виликан тӀвар | Йисар |
|---|---|---|
| Кропоткинская | Дворец Советов | 15 тӀул 1935 — 20 ибне 1957 |
| Красные ворота | Красные ворота | 15 тӀул 1935 — 29 тӀул 1962 |
| Лермонтовская | 29 тӀул 1962 — 25 пахун 1986 | |
| Чистые пруды | Кировская | 15 тӀул 1935 — 5 цӀехуьл 1990 |
| Лубянка | Дзержинская | 15 тӀул 1935 — 5 цӀехуьл 1990 |
| Охотный ряд | Охотный ряд | 15 тӀул 1935 — 25 цӀехуьл 1955 |
| Л. М. Кагановичан тӀварцихъ галай |
25 цӀехуьл 1955 — зул 1957 | |
| Охотный ряд | зул 1957 — 30 цӀехуьл 1961 | |
| Проспект Маркса | 30 цӀехуьл 1961 — 19 тӀул 1991 | |
| Воробьёвы горы | Ленинские горы | 12 гьер 1959 — 12 тӀул 1999 |
| Бульвар Рокоссовского | Улица Подбельского | 1 пахун 1990 — 8 чиле 2014 |
Авариярни терактар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]«Лубянка» ва «Парк культуры» станцийрал хьанвай хъиткьинар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]2010-лагьай йисан 29 ибнедиз 07:56 ва 08:39 экуьнахъ «Лубянка» ва «Парк культуры» станцийрал терактар хьанва. Кьве хъиткьинунин нетижада 41 кас кьенва, 88 касдихъ херер галукьнава[6]. Теракт террорхъан папари авуна[7]. Сокольническая цӀарцӀяй къекъуьн няналди акъвазарнавай тир. Хъиткьинрин патахъай Доку Умаровани адан «Имарат Къавкъаз» лугьудай тешкилатди жавабдарвал чпин хиве кьуна. ГьакӀ ятӀани, Мугьаммад Вагьабов, силисдин фикиррив кьурвал, арада масад авачир теракт туькӀуьрайди ва кьилиз акъуддайди тир.[8][9]
ЭвичӀна акьахьунар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Депо ва юзадай ибарат
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Сифте кьиляй цӀарцӀихъ ичӀи са депо — «Северное» — гелкъвезвай тир, 1990-лагьай йисуз «Черкизово» кӀвалахаруник кутуна. 2015-лагьай йисуз цӀийи электродепо «Саларьево» эксплуатациядик кутун фикирда ава. 2010-лагьай йисан гьалдив кьурвал, цӀарцӀе 420 вагон къекъвезвай тир.[10]
Ибаратдик квай вагонрин сан-гьисаб
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]| Вагонрин сан-гьисаб | Йис |
|---|---|
| 4 | 1935 — 1936 |
| 6 | 1936 — 1954 |
| 7 | 1954- инихъ |
Сокольническая цӀарцӀи кьадардилай пара гуж гун авачиз кӀвалахзава[11], гьавиляй алай чӀавуз 8 вагон квай поездар эксплуатациядик кутун фикирда авач.
КӀвалахарнавай вагонрин жуьреяр
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]| Вагондин жуьреяр | Йисар |
|---|---|
| А/Ам, Б/Бм | 1935 — 1951 |
| В | 1946 — 1961 |
| Д | 1956 — 1986 |
| Е | 1966 — ибне 2002 |
| Ем508, Ем509, Еж, Еж1 | 1970 — мара 2008 |
| 81-717.5М, 81-714.5М | 1996 инихъ |
| 81-717.5А, 81-714.5А | 2010 инихъ |
| 81-717, 81-714 | 2013 инихъ |
ТӀвар алай поездар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Сокольническая цӀарцӀиз вири Москвадин метрополитенда виридалайни буй тир тӀварар алай поездрин хьвид (парк) ава.
- «Курская дуга», «Московский метрополитен» бронепоездди Курскдин ягъунра иштираквал авунин гьуьрметдай чӀагурнавай поезд я. 2003-лагьай йисан тӀул вацралай инихъ къекъвезвайди я.
- «Красная стрела — 75 лет», «Красная стрела» тӀвар алай фирмадин поезддин 75 йис тамам хьунин гьуьрметдай къекъуьник кутур поезд я. ОАО «РЖД»-дин кьилди тапшумишуналди чӀагурнавайди. Маса ибаратрилай яру рангуналди тафаватлу жезва. 2006-лагьай йисан баскӀум вацӀралай инихъ къекъвезва. 2010-лагьай йисан 29-лагьай ибнедиз «Лубянка» станциядал поезд террорхъан папа хъиткьинарна[12][13]. Амма чӀур хьайи вагон дегиш авурдалай кьулухъ ибарат цӀийиз гатӀум хъувуна вичин къекъуьн.[14][15]
- Ретропоезд «Сокольники» Москвадин метрополитендин садлагьай поезддин стилда тунвай, А/Ам жуьредин вагонрикай ибарат тир поезд я. 2010-лагьай йисан 15-лагьай тӀулдиз къекъуьник кутунва, москвадин метродин 75 йис тамам хьанвай юкъуз.
Баянар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]- ↑ Годовой отчёт метрополитена за 2011 год
- ↑ После реконструкции открылась станция метро «Воробьевы горы»
- ↑ Власти Москвы утвердили проект участка Сокольнической линии метро до станции «Тропарево»(кьейи элячӀун)
- ↑ В Москве открыли станцию метро «Тропарёво». RT (8 декабрь 2014). Ахтармишун 8 декабрь 2014.
- ↑ Уточнены сроки открытия станций метро «Румянцево» и «Саларьево»
- ↑ МЧС России :: СПИСКИ погибших и пострадавших при взрывах в метрополитене г. Москва 29.03.2010 г
- ↑ Дженет и Мариам. Установлены личности обеих смертниц из московского метро
- ↑ Доку Умаров взял на себя ответственность за взрывы в метро
- ↑ Установлены все причастные к терактам в московском метро
- ↑ Наумов М. С. Под семью холмами. Прошлое и настоящее Московского метро. — М.: АНО НИЦ «Москвоведение», 2010. С. 448. ISBN 978-5-7853-1341-5
- ↑ "без перегрузок работают только две линии - Сокольническая и Филевская". rbc (3 январь 2015). Ахтармишун 3 январь 2015.
- ↑ На станции «Лубянка» московского метро взорвали «Красную стрелу»
- ↑ ФСБ: взрывы в метро Москвы осуществили смертницы
- ↑ «Красная стрела» восстановилась после терактов в метро
- ↑ «Красную стрелу» отремонтировали после теракта в метро