Перейти к содержанию

ЦӀар (гьарф)

Википедиядихъай
(ТӀал (гьарф)-кай рахкъурнава )
Лезги Алфавит
А Б В Г Гъ Гь Д Е Ё Ж
З И Й К Къ Кь КӀ Л М Н
О П ПӀ Р С Т ТӀ У Уь Ф
Х Хъ Хь Ц ЦӀ Ч ЧӀ Ш Щ
Ъ Ы Ь Э Ю Я
Кирилл хатӀ
Славян гьарфар
А Б В Г Ґ Д Ђ
Ѓ Е (Ѐ) Ё Є Ж З
Ѕ И (Ѝ) І Ї Й Ј
К Л Љ М Н Њ О
П Р С Т Ћ Ќ У
Ў Ф Х Ц Ч Џ Ш
Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
Тарихдин гьарфар
(Ҁ) (Ѹ) Ѡ (Ѿ) (Ѻ) Ѣ
Ѥ ІѢ Ѧ Ѫ Ѩ Ѭ Ѯ
Ѱ Ѳ Ѵ (Ѷ) Ын
Славян тушир гьарфар
Ӑ Ӓ Ә Ӛ Ӕ Ԝ Ғ
Ӻ Ӷ Ҕ Ԁ Ԃ Ӗ Ҽ
Ҿ Ӂ Җ Ӝ Ԅ Ҙ Ӟ
Ԑ Ӡ Ԇ Ӥ Ӣ Ҋ Қ
Ҟ Ҡ Ӄ Ҝ Ԟ Ԛ Ӆ
Ԓ Ԡ Ԉ Ԕ Ӎ Ҥ Ԣ
Ԋ Ң Ӊ Ӈ Ӧ Ө Ӫ
Ҩ Ҧ Ԥ Ҏ Ԗ Ҫ Ԍ
Ҭ Ԏ Ӳ Ӱ Ӯ Ү Ұ
Ҳ Ӽ Ӿ Һ Ҵ Ӵ Ҷ
Ӌ Ҹ Ӹ Ҍ Ӭ Ԙ Ӏ
Кирилл гьарфар
Кирилл кьвегалкӀар

«цӀар» (Ӏ Ӏ) (Урус.Палочка) — кирилл кхьинарал тир къавкъаз чӀаларин символ.

И симвулдиз чӀехи ва гъвечӀи джуьре авач, юникодда ава, амма абурун арада аквадай фаркь авач.

Лезги гьарфарганда ам тек гьарф хьиз жезвач (анджах нугъатра авай «айн» ван къулурдайвал гегь-гегь, меселе нян — няӀан. Амма икӀ кхьин къайда туш). Лезги гьарфарганда ам жезва абруптив ванар къалурзай диграфарин къене. Ихьтин диграф вад ава: кӀ, пӀ, тӀ, цӀ, чӀ. Мисалар:

.ТӀуб [t'ub], ПӀуз [p'uz], 
 цӀийи [/t͡sʼ/iji]

Нухчини гъалгъай чӀалара и гьарфуни къалурзава абруптиварикай гъери фарингал фрикатив «айн» ванни. Меселе: Ӏа̇ьхар [ʕæːχʌr] / Ӏа̇хар [ʕʌːχʌr] — кӀел (хипрен шараг)

ГьакӀани диграфаринни пудграфарин къене и гьарфуни къалурзава фарингал эмфатик ачух тушир ванар. Мисалар:

.Бӏа̇р [bˤʌːr] — шумягъ
.Джӏов [ʤˤow] — кутӀа

Адыгъ гьарфарганда и гьарф 58 я. Ада къалурзава «туьтуьнин галкӀ». Меселе рагъекъечӀдай патан адыгъ нугъатдин елъэӏуащ [jaɬaˈʔʷaːɕ] (ада хабар кьуна адакай) гафуна хьиз.

Амай къавкъаздин чӀалара и символ жезва анджах диграфарин къене, ва къалурзава ада абруптив ванар (тӀ, пӀ, чӀ хьтин).

1930-й йисара и гьарф фикир авунай къавкъаз чӀаларин кьетӀен ванар патал. Адан чкадал пара чӀав кхьинардай машинкайрал римдин «I» рекьем кхьизвай. Урус гьарфарганда и симвулдал ухшарди ава «Ы» гьарфуна.

21-й виш йисуз пара инсанари телефунарални кампютерарал кхьидайла «цӀар» кхьин тавуна, адан чкадал ам хьтин муькуь символар кхьизва: 1, I(i), l(L), | (тик цӀар). Амма абур ухшар ятӀани абурун код сад туш. Идакай чӀехи акахьун жезва тарджумадин праграммайрикай, чӀалан корпусара. Меселе: Википедиядин макъалайра дуьз «Ӏ» гьарф кхьи жезва. Гьавиляй гуглда адан чкадал 1 ва я муькуь адаз ухшар лишан эцигайтӀа тӀимил шанс ава хьи гуглдиз дуьз макъала джагъида. Пара чӀав гьакӀ жезва гьавиляй хьи, инсанариз чизвач хьи и гьарф жезва акъудиз клавиатурайрал, ва я абуруз гугьул я им ийиз.

Юникодда «цӀарцӀин» код — U+04C0 я.

https://www.lezgichal.ru/node/2333