ЦӀар (гьарф)
Лезги Алфавит | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
А | Б | В | Г | Гъ | Гь | Д | Е | Ё | Ж |
З | И | Й | К | Къ | Кь | КӀ | Л | М | Н |
О | П | ПӀ | Р | С | Т | ТӀ | У | Уь | Ф |
Х | Хъ | Хь | Ц | ЦӀ | Ч | ЧӀ | Ш | Щ | |
Ъ | Ы | Ь | Э | Ю | Я |
Кирилл хатӀ Славян гьарфар | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
А | Б | В | Г | Ґ | Д | Ђ |
Ѓ | Е | (Ѐ) | Ё | Є | Ж | З |
Ѕ | И | (Ѝ) | І | Ї | Й | Ј |
К | Л | Љ | М | Н | Њ | О |
П | Р | С | Т | Ћ | Ќ | У |
Ў | Ф | Х | Ц | Ч | Џ | Ш |
Щ | Ъ | Ы | Ь | Э | Ю | Я |
Тарихдин гьарфар | ||||||
(Ҁ) | (Ѹ) | Ѡ | (Ѿ) | (Ѻ) | Ѣ | Ꙗ |
Ѥ | ІѢ | Ѧ | Ѫ | Ѩ | Ѭ | Ѯ |
Ѱ | Ѳ | Ѵ | (Ѷ) | Ын | ||
Славян тушир гьарфар | ||||||
Ӑ | Ӓ | Ә | Ӛ | Ӕ | Ԝ | Ғ |
Ӻ | Ӷ | Ҕ | Ԁ | Ԃ | Ӗ | Ҽ |
Ҿ | Ӂ | Җ | Ӝ | Ԅ | Ҙ | Ӟ |
Ԑ | Ӡ | Ԇ | Ӥ | Ӣ | Ҋ | Қ |
Ҟ | Ҡ | Ӄ | Ҝ | Ԟ | Ԛ | Ӆ |
Ԓ | Ԡ | Ԉ | Ԕ | Ӎ | Ҥ | Ԣ |
Ԋ | Ң | Ӊ | Ӈ | Ӧ | Ө | Ӫ |
Ҩ | Ҧ | Ԥ | Ҏ | Ԗ | Ҫ | Ԍ |
Ҭ | Ԏ | Ӳ | Ӱ | Ӯ | Ү | Ұ |
Ҳ | Ӽ | Ӿ | Һ | Ҵ | Ӵ | Ҷ |
Ӌ | Ҹ | Ӹ | Ҍ | Ӭ | Ԙ | Ӏ |
Кирилл гьарфар | ||||||
Кирилл кьвегалкӀар |
«цӀар» (Ӏ Ӏ) (Урус.Палочка) — кирилл кхьинарал тир къавкъаз чӀаларин символ.
И симвулдиз чӀехи ва гъвечӀи джуьре авач, юникодда ава, амма абурун арада аквадай фаркь авач.
Гьарфарганaра
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Лезги гьарфарганда ам тек гьарф хьиз жезвач (анджах нугъатра авай «айн» ван къулурдайвал гегь-гегь, меселе нян — няӀан. Амма икӀ кхьин къайда туш). Лезги гьарфарганда ам жезва абруптив ванар къалурзай диграфарин къене. Ихьтин диграф вад ава: кӀ, пӀ, тӀ, цӀ, чӀ. Мисалар:
.ТӀуб [t'ub], ПӀуз [p'uz], цӀийи [/t͡sʼ/iji]
Нухчини гъалгъай чӀалара и гьарфуни къалурзава абруптиварикай гъери фарингал фрикатив «айн» ванни. Меселе: Ӏа̇ьхар [ʕæːχʌr] / Ӏа̇хар [ʕʌːχʌr] — кӀел (хипрен шараг)
ГьакӀани диграфаринни пудграфарин къене и гьарфуни къалурзава фарингал эмфатик ачух тушир ванар. Мисалар:
.Бӏа̇р [bˤʌːr] — шумягъ .Джӏов [ʤˤow] — кутӀа
Адыгъ гьарфарганда и гьарф 58 я. Ада къалурзава «туьтуьнин галкӀ». Меселе рагъекъечӀдай патан адыгъ нугъатдин елъэӏуащ [jaɬaˈʔʷaːɕ] (ада хабар кьуна адакай) гафуна хьиз.
Амай къавкъаздин чӀалара и символ жезва анджах диграфарин къене, ва къалурзава ада абруптив ванар (тӀ, пӀ, чӀ хьтин).
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]1930-й йисара и гьарф фикир авунай къавкъаз чӀаларин кьетӀен ванар патал. Адан чкадал пара чӀав кхьинардай машинкайрал римдин «I» рекьем кхьизвай. Урус гьарфарганда и симвулдал ухшарди ава «Ы» гьарфуна.
Праблем
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]21-й виш йисуз пара инсанари телефунарални кампютерарал кхьидайла «цӀар» кхьин тавуна, адан чкадал ам хьтин муькуь символар кхьизва: 1, I(i), l(L), | (тик цӀар). Амма абур ухшар ятӀани абурун код сад туш. Идакай чӀехи акахьун жезва тарджумадин праграммайрикай, чӀалан корпусара. Меселе: Википедиядин макъалайра дуьз «Ӏ» гьарф кхьи жезва. Гьавиляй гуглда адан чкадал 1 ва я муькуь адаз ухшар лишан эцигайтӀа тӀимил шанс ава хьи гуглдиз дуьз макъала джагъида. Пара чӀав гьакӀ жезва гьавиляй хьи, инсанариз чизвач хьи и гьарф жезва акъудиз клавиатурайрал, ва я абуруз гугьул я им ийиз.
Юникод
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Юникодда «цӀарцӀин» код — U+04C0 я.