Избербаш патал чешмедиз килигун

{{ЯШЧ2
|тӀвар=Избербаш
|статус= Шегьер
 |вичин чӀалал тӀвар    = {{lang-ru|Избербаш}} [[файл:Стелла при въезде в Избербаш.png|310px]]
 |ЯШЧдин статус        = 
 |уьлкве             = Урусат
  |lat_dir = |lat_deg =42 |lat_min =34 |lat_sec =00
  |lon_dir = |lon_deg =47 |lon_min =52 |lon_sec =00
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |гьукуматдин картадин алцум  =0
 |региондин картадин алцум    =300
 |райондин картадин алцум     =300
 |герб                       =
 |пайдах = 
 |гербдин гьал = 
 |пайдахдин гьал = 
 |гербдин гьяркьуьвал = 180
 |пайдахдин гьяркьуьвал = 
 |региондин жуьре         = Федерациядин субъект
 |регион                  = Дагъустан
 |регион таблицада        = 
 |райондин жуьре          = 
 |район                   = 
 |жемятдин жуьре          = 
 |жемят                   = 
 |жемят таблицада         =
 |къенепатан паюнар       = 
 |виликан тӀварар          =Изберг
 |кьилин жуьре            = Шегьердин кьил
 |кьил                    = Мугьаммад Исакьов<ref>[https://md-gazeta.ru/news/76707 «Молодежь Дагестана» — Мэром Избербаша избран Магомед Исаков]</ref>
 |бине эцигай тарих       = [[1932 йис]]уз
 |статус йисалай          = шегьердин статус <br>[[1949 йис]]уз къачуна
 |майдан                  =22,55 <ref>[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi Подсчитано по базе данных муниципальных образований РФ на 2008 год]</ref>
 |кьакьанвилин жуьре      = 
 |ЯШЧдин кьакьанвал       = 
 |климат                  = 
 |официал чӀал             = 
 |агьалияр                = {{ агьалияр | Избербаш | тс }}
  |сиягьдиз къачур йис    = {{ агьалияр | Избербаш | г }}
  |къалинвал              = 
  |агломерация            = 
  |миллетар               = [[даргияр]] (65,4 %), <br> [[къумукьар]] (14,4 %), <br> [[лезгияр]] (7,25 %), <br>[[урусар]] (5,2 %),  <br>[[аварар]] (2,8 %), <br> [[яхулар]] (2,0 %) 2002 г.<ref name="Даг2002">[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rndaghestan.html Этносостав населения Дагестана. 2002]</ref> 
  |динар                  = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]], [[христианар]]
  |чпи-чпиз гузвай тӀвар  = 
 |сятдин чӀул              = +4
 |DST                     = 
 |телефондин код          = +7 87245
 |почтунин индекс         = 368500
 |почтайрин индексар      = 
 |автомобилдин код        = 05
 |идентификатордин жуьре  = Код ОКАТО
 |цифрадин идентификатор  = 82 415 000
 |Commons-ра категория    = Izberbash
 |сайт                    = http://www.mo-izberbash.ru/
 |сайтдин чӀал             = 
 }}

'''Избербаш''', '''Изберг''' ({{lang-ru|Избербаш}}) — [[Урусат]]дин [[Дагъустан республика]]да авай, шегьердин статус [[1949 йис]]уз къачунвай шегьер. [[2005 йис]]уз Избербашди Урусатдин 100 агъзур касдал кьван агьалияр авай виридалайни абад шегьер конкурсда садлагьай чка кьунвай.

Агьалияр — 51 597 кас ([[2010 йис]]).

== ТӀварцӀикай ==
ТӀварцӀин арадал атуникай авай са шумуд версиядин садав кьурвал, [[1895 йис]]алди къенин шегьер алай чкаяр уьленар ва баябан чилер тир. Гилан шегьердин чилерайтӀуз ракьун рехъ эцигзавай немецри, мукьвал алай, инсандин профиль алай суваз фикир ганвай. И чкадиз абуру чпин арада [[немец чӀал]]ал «Дас ист берг», яни ''сув алай чка'' лугьуз хьанвай ва эцигай ракьун — рекьин станциядиз «Истберг» (Изберг) тӀвар ганвай. Садлагьай сефер и суван [[Алексей Сергеевич Пушкин]]ан профильдиз ухшар тирди акур кас, Къавкъазда сиягьат ийз [[дилижан]]дал алаз [[Дербент]]диз физвай французви кхьираг [[Александр Дюма]]диз хьанвай. Гуьгъуьнлай, чкадин агьалийри «Изберг» гафунихъ, кумык чӀалал ''кьил'' мана гузвай «баш» куьтягьун гилигнавай ва посёлокдин тӀвар Избербаш хьанвай.

ТӀварцӀин арадал атуникай кьведлагьай фикир ам я хьи, и гаф [[кумык чӀал]]ан гафарикай арадал атанвайди я. Кумык чӀалал шегьердин тӀвар «Са кьилин гел» мана гузва.

== География ==
Шегьер [[Дагъустан]]дин рагъаэкъечӀдай пата, [[Каспий гьуьл]]уьн кьере, республикадин кьилин шегьер тир [[Магьачкъала]]дилай 25 км кьибле патахъ чка кьунвайди я.

Избербаш, Пушкинан профильдиз ухшар [[Пушкин-Тау]] сував машгьур я.

== Тарих ==
Шегьердин тарих, нафтӀадин мяденар чирна жагъурзавай фялейри [[1931 йис]]уз ракьун рекьин станциядин патаг эцигнавай садлагьай алачухдилай гатӀумзава.

Дуьньяда садлагьай сефер, гьуьлуьн кӀаняй эстакадрин ва кьеряй эгъуьнвай алгъай буругърин куьмекдалди нафтӀ Избербашда акъуднавай.<ref>{{cite web|url=http://www.barrell.ru/geologicalrun/geologicalrun2.html|title=Происхождение и добыча нефти. Сетевая Энциклопедия.|archiveurl=http://www.webcitation.org/65R4UfiKV|archivedate=2012-02-14}}</ref>

== Агьалияр ==
Йисариз килигна шегьерда агьалийрин кьадар:

{{ Агьалияр | Избербаш | Столбцов=10 }}
{{ Агьалияр | Избербаш | график }}

[[2002 йис]]ан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна, Избербашдин 40 987 кас агьалийрикай:<ref name="Даг2002"/>

* [[даргияр]] — 65,37 % (26 974 кас)
* [[къумукьар]] — 14,37 % (5 889 кас)
* [[лезгияр]] — 7,25 % (3 973 кас)
* [[урусар]] — 5,15 % (2 109 кас)
* [[аварар]] — 2,75 % (1 128 кас)
* [[яхулар]] — 2,03 % (835 кас)
* [[азербайжанар]] — 0,96 % (395 кас)
* [[табасаранар]] — 0,70 % (288 кас)
* [[агъулар]] — 0,33 % (135 кас)
* муькуьбур — 1,08 % (442 кас)
* вири санлай — 100,00 % (40 987 кас)

[[2009 йис]]ан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматар:<ref>[http://www.smgrf.ru/cities/detail.php?bc_tovar_id=106&binn_rubrik_pl_catelems5=172 Союз малых городов РФ — Избербаш — достопримечательности и предприятия, известные уроженцы и экономические показатели города Избербаш]</ref>

* [[даргияр]] — 64,85 % (33 109 кас)
* [[къумукьар]] — 14,8 % (7 556 кас)
* [[лезгияр]] — 7,47 % (3 814 кас)
* [[урусар]] — 5,29 % (2 701 кас)
* [[аварар]] — 2,56 % (1 307 кас)
* [[яхулар]] — 1,91 % (975 кас)
* [[азербайжанар]] — 0,99 % (505 кас)
* [[табасаранар]] — 0,72 % (368 кас)
* муькуьбур — 1,41 % (720 кас)
* вири санлай — 100,00 % (51 055 кас)

== Экономика ==
* «ДагЗЭТО» электротермиядин алатрин завод.
* П. С. Плешакован тӀвурунихъ галай радиозавод.
* Имам Шамилян тӀвурунихъ галай цунин фабрика.
* «Избербашнефть», амукьай нафтӀ акуъдзавай тешкилат.
* Фильтрдин алатар расзавай завод.
* ГУП «Типография № 6».
* Кондитерскдин фабрика «Дагинтерн».
* Кондитерскдин фабрика «Евразия».
* «Избербашдин гормолзавод»
* «Избербашдин фан завод»
* «Новопак» сокрин ва межейрин гьасилун.
* Чахурни-коньяк гьасилзавай завод ЗАО «Избербашский»

== Баянар ==
{{Баянар}}

== ЭлячӀунар ==
* [http://www.mo-izberbash.ru/ Муниципальное образование «Город Избербаш»]
* [http://www.mojgorod.ru/r_dagestan/izberbash/index.html  Избербаш в энциклопедии «Мой город»]
* [http://www.smgrf.ru/cities/detail.php?bc_tovar_id=106&binn_rubrik_pl_catelems5=172 Избербаш на сайте «Союза малых городов России»]
{{Къецепатан элячӀунар}}
{{Дагъустан}}

[[Категория:Дагъустандин шегьерар]]