Избербаш
 Шегьер
|
Избербаш, Изберг (урус. Избербаш) — Урусатдин Дагъустан республикада авай, шегьердин статус 1949 йисуз къачунвай шегьер. 2005 йисуз Избербашди Урусатдин 100 агъзур касдал кьван агьалияр авай виридалайни абад шегьер конкурсда садлагьай чка кьунвай.
Агьалияр — 51 597 кас (2010 йис).
ТӀварцӀикай[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
ТӀварцӀин арадал атуникай авай са шумуд версиядин садав кьурвал, 1895 йисалди къенин шегьер алай чкаяр уьленар ва баябан чилер тир. Гилан шегьердин чилерайтӀуз ракьун рехъ эцигзавай немецри, мукьвал алай, инсандин профиль алай суваз фикир ганвай. И чкадиз абуру чпин арада немец чIалал «Дас ист берг», яни сув алай чка лугьуз хьанвай ва эцигай ракьун — рекьин станциядиз «Истберг» (Изберг) тӀвар ганвай. Садлагьай сефер и суван Алексей Сергеевич Пушкинан профильдиз ухшар тирди акур кас, Къавкъазда сиягьат ийз дилижандал алаз Дербентдиз физвай французви кхьираг Александр Дюмадиз хьанвай. Гуьгъуьнлай, чкадин агьалийри «Изберг» гафунихъ, кумык чӀалал кьил мана гузвай «баш» куьтягьун гилигнавай ва посёлокдин тӀвар Избербаш хьанвай.
ТӀварцӀин арадал атуникай кьведлагьай фикир ам я хьи, и гаф кумык чIалан гафарикай арадал атанвайди я. Кумык чӀалал шегьердин тӀвар «Са кьилин гел» мана гузва.
География[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Шегьер Дагъустандин рагъаэкъечӀдай пата, Каспий гьуьлуьн кьере, республикадин кьилин шегьер тир Магьачкъаладилай 25 км кьибле патахъ чка кьунвайди я.
Избербаш, Пушкинан профильдиз ухшар Пушкин-Тау сував машгьур я.
Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Шегьердин тарих, нафтӀадин мяденар чирна жагъурзавай фялейри 1931 йисуз ракьун рекьин станциядин патаг эцигнавай садлагьай алачухдилай гатӀумзава.
Дуьньяда садлагьай сефер, гьуьлуьн кӀаняй эстакадрин ва кьеряй эгъуьнвай алгъай буругърин куьмекдалди нафтӀ Избербашда акъуднавай.[3]
Агьалияр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Йисариз килигна шегьерда агьалийрин кьадар:
| Агьалийрин кьадар, кас | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2008 | 2009 |
| 11 200[4] | 17 300[5] | 22 400[6] | 28 100 | 39 400 | 50 800 | 51 200 |
2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна, Избербашдин 40 987 кас агьалийрикай:[2]
- даргияр — 65,37 % (26 974 кас)
- къумукьар — 14,37 % (5 889 кас)
- лезгияр — 7,25 % (3 973 кас)
- урусар — 5,15 % (2 109 кас)
- аварар — 2,75 % (1 128 кас)
- яхулар — 2,03 % (835 кас)
- азербайжанар — 0,96 % (395 кас)
- табасаранар — 0,70 % (288 кас)
- агъулар — 0,33 % (135 кас)
- муькуьбур — 1,08 % (442 кас)
- вири санлай — 100,00 % (40 987 кас)
2009 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматар:[7]
- даргияр — 64,85 % (33 109 кас)
- къумукьар — 14,8 % (7 556 кас)
- лезгияр — 7,47 % (3 814 кас)
- урусар — 5,29 % (2 701 кас)
- аварар — 2,56 % (1 307 кас)
- яхулар — 1,91 % (975 кас)
- азербайжанар — 0,99 % (505 кас)
- табасаранар — 0,72 % (368 кас)
- муькуьбур — 1,41 % (720 кас)
- вири санлай — 100,00 % (51 055 кас)
Экономика[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- «ДагЗЭТО» электротермиядин алатрин завод.
- П. С. Плешакован тӀвурунихъ галай радиозавод.
- Имам Шамилян тӀвурунихъ галай цунин фабрика.
- «Избербашнефть», амукьай нафтӀ акуъдзавай тешкилат.
- Фильтрдин алатар расзавай завод.
- ГУП «Типография № 6».
- Кондитерскдин фабрика «Дагинтерн».
- Кондитерскдин фабрика «Евразия».
- «Избербашдин гормолзавод»
- «Избербашдин фан завод»
- «Новопак» сокрин ва межейрин гьасилун.
- Чахурни-коньяк гьасилзавай завод ЗАО «Избербашский»
Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ Подсчитано по базе данных муниципальных образований РФ на 2008 год
- ↑ 2,0 2,1 Этносостав населения Дагестана. 2002
- ↑ Происхождение и добыча нефти. Сетевая Энциклопедия.. Архивация 14 февраль 2012.
- ↑ Перепись населения СССР 1959 года
- ↑ Перепись населения СССР 1970 года
- ↑ Перепись населения СССР 1979 года
- ↑ Союз малых городов РФ — Избербаш — достопримечательности и предприятия, известные уроженцы и экономические показатели города Избербаш
ЭлячӀунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Муниципальное образование «Город Избербаш»
- 3D-экскурсия по городу Избербашу
- Избербаш в энциклопедии «Мой город»
- ЗАО ВКЗ «Избербашский»
- Избербаш на «Kavkazweb.net»
- Избербаш на сайте «Союза малых городов России»
- Филиал Дагестанского государственного педагогического университета (ДГПУ) в г. Избербаш
- Филиал Дагестанского государственного университета (ДГУ) в г. Избербаш
- Короткая видеопрезентация Избербаша
- Турбаза «Прибой»
- Информационный портал города Избербаш
| Дагъустан | |||
|---|---|---|---|
 | Кьилин шегьер: Магьачкъала |  | |
|
Шегьерар: Буйнакск · Дагъустандин ЦIаяр · Избербаш · Каспийск · Кизилюрт · Кизляр · Кьвевар · Хасавюрт · Кьибле-Сухокумск | |||
|
Администрациядин паюнар: | |||
|
Районар: Агъул · Акуша · Ахвах · Ахцегь · Бабаюрт · Бежта · Ботлих · Буйнакск · Гергебиль · Гуниб · Гьумбет · Дахада · Дербент · Докъузпара · Кизилюрт · Кизляр · Кули · Кумторкъала · Къазбек · Къайтагъ · Къарабудахкент · Къаякент · Кьурагь · Лак · Леваши · Мегьарамдхуьруьн · Нугъай · Рутул · Сергокъала · СтIал Сулейман · Табасаран · Тарумовка · Тлярата · Унцукул · Хасавюрт · Хив · Хунзах · Цунта · ЦIийи Лак · ЦIумада · ЧIарода · Шамил | |||
| Макъалаяр: География • Герб • Гимн • Тарих • Агьалияр • Административ паюнар • ТIаратI | |||
