Цунта район
Муниципалитетдин район
|
Цунта район — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Администрациядин юкь — Кидеро хуьр я.
География[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Район Дагъустандин лап рагъакIидай пата ала ва ЦIумада, Тлярата районрихъ, Бежта белгендихъ ва Гуржистандихъ галаз са сергьятра ава.
Райондин майдан 1327 км² я.
Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
СССР-дин ВЦИК-дин Президиумдин 1930 йисан 25 декабрь тарихдин къарардалди, ЦIумада райондин ирид хуьруьнсоветрикай администрациядин юкь Кидеро хуьре аваз Цунта район арадал гъанай. 1935 йисуз райцентр Шаури хуьруьз акъуднай.
Чеченрин ва ингушрин депортациядилай кьулухъ, 1944 йисуз райондин вири агьали ЧИАССР-дин Ведено райондиз акъудна куьчарнай ва КПСС Дагобкоман къарардалди Цунта район терг авунай ва адан чилер ЦIумада райондин ихтиярдиз вуганвай.
Гуьгъуьнлай, Чеченарни ингушар элкъвена чпин хайи чилер хтайла, 1955 йисан 15 ноябрьда РСФСР-дин Вини Советдин Президиумдин Къарардалди администрациядин юкь Бежта хуьре аваз Цунта район гуьнгуьна хъхтунай. 1992 йисуз райондин администрациядин юкь Кидеро хуьруьз акъуднай.
2013 йисуз Дагъустандин Халкьдин КIватIалди кьабулай къарардалди Цунта районда ва Бежта белгенда цIийи хуьрер арадал гъанай: Цунта районда — Цунта хуьр, Бежта белгенда — Балакури, Жамод, Исоо.
Агьалияр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Йисариз килигна Цунта райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| Агьалияр | 17 466 [1] | ↗ 18 368 [2] | ↗ 18 476 [3] | ↗ 18 622 [4] | ↗ 18 771 [5] | ↗ 19 093 [6] |
2010 йисан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Цунта райондин миллетрин сиягь:[7]
| Халкь | Кьадар, кас. |
Пай вири агьалийрикай, % |
|---|---|---|
| дидояр | 10 389 | 57 % |
| бежтаяр | 5 924 | 32 % |
| гунзибар | 901 | 5 % |
| аварар | 527 | 3 % |
| гинухар | 433 | 2 % |
| андияр | 3 | 0,2 % |
| даргияр | 10 | 0,2 % |
| къумукьар | 8 | 0,2 % |
| урусар | 5 | 0,2 % |
| масабур | 14 | 1 % |
| вири санлай | 18 282 | 100,00 % |
Къейд: Агьалияр сиягьдиз къачудайла дидояр, бежтинар, гунзибар, гинухар, андияр, аварар хьиз къейд авунай.
Администрациядин паюнар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Райондик 12 муниципалитетар (хуьруьнсоветар) ва 57 хуьр акатзава (къалин шрифтдив, са шумуд хуьрерин арадай администрациярин юкьвар къалурнава);[8]
- «Кидеро» хуьруьнсовет — Кидеро, Генух, Гутатли, Зехида
- «Кимятли» хуьруьнсовет — Ретлоб, Ицирах, Кимятли, Чалях
- «Терутли» хуьруьнсовет — Терутли, Акды, Асах, Геназох, Иха, Махалотли, Удок, Хора, Цохок, Чаатли, Шия
- «Тляцуда» хуьруьнсовет — Тляцуда, Митлуда, Сагада, Хамаитли
- «Хибиятль» хуьруьнсовет — Хибиятль, Вициятль, Хупри, Эльбок
- «Шаитли» хуьруьнсовет — Гениятль, Китури, Шаитли
- «Шапих» хуьруьнсовет — Шапих, Шапих, Китлярта, Халах, Хутрах, Цицимах
- «Шаури» хуьруьнсовет — Мокок, Азилта, Берих, Галатли, Хебатли, Хенох, Хетох, Хунтли, Цехок, Цибари, Шаури
Культура[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Шаитли хуьре гьар йисуз февраль вацра дидо халкьдин «игби» сувар кьиле тухузвайди я.
Тарихдин чкаяр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
ТIвар-ван авай ксар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ Этносостав населения Дагестана. 2002
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января
- ↑ Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г.
- ↑ Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.
- ↑ ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан.
- ↑ Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан»
ЭлячӀунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
| Цунта райондин агьалийрин пунктар | |
|---|---|
| Администрациядин юкь |
|
| Хуьрер |
Азилта • Акды • Асах • Берих • Вициятль • Галатли • Генух • Гениятль • Геназох • Гутатли • Зехида • Иха • Ицирах • Кимятли • Китлярта • Китури • Махалотли • Митлуда • Мокок • Сагада • Ретлоб • Терутли • Тляцуда • Удок • Хамаитли • Халах • Хебатли • Хетох • Хенох • Хибиятль • Хора • Хупри • Хунтли • Хутрах • Цицимах • Цохок • Цехок • Цибари • Чаатли • Чалях • Шаури • Шаитли • Шапих • Шапих • Шия • Эльбок |
| Хуьруьнсоветар |
«Кидеро» • «Кимятли» • «Терутли» • «Тляцуда» • «Хибиятль» • «Шаитли» • «Шапих» • «Шаури» |
| Дагъустан | |||
|---|---|---|---|
 | Кьилин шегьер: Магьачкъала |  | |
|
Шегьерар: Буйнакск · Дагъустандин ЦIаяр · Избербаш · Каспийск · Кизилюрт · Кизляр · Кьвевар · Хасавюрт · Кьибле-Сухокумск | |||
|
Администрациядин паюнар: | |||
|
Районар: Агъул · Акуша · Ахвах · Ахцегь · Бабаюрт · Бежта · Ботлих · Буйнакск · Гергебиль · Гуниб · Гьумбет · Дахада · Дербент · Докъузпара · Кизилюрт · Кизляр · Кули · Кумторкъала · Къазбек · Къайтагъ · Къарабудахкент · Къаякент · Кьурагь · Лак · Леваши · Мегьарамдхуьруьн · Нугъай · Рутул · Сергокъала · СтIал Сулейман · Табасаран · Тарумовка · Тлярата · Унцукул · Хасавюрт · Хив · Хунзах · Цунта · ЦIийи Лак · ЦIумада · ЧIарода · Шамил | |||
| Макъалаяр: География • Герб • Гимн • Тарих • Агьалияр • Административ паюнар • ТIаратI | |||