Ахвах район
Муниципалитетдин район
|
Ахвах район (урус. Ахвахский район, авар. ГІахьвалал район) — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Администрациядин юкь — Карата хуьр я.
География[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Район Дагъустан Республикадин рагъакIидай пата ала, кьуд районрихъ галаз са сергьятра ава: кефер пата Ботлих райондихъ галаз, рагъэкъечIдай пата Хунзах райондихъ галаз, кьиблединни рагъэкъечIдай пата Шамил райондихъ галаз, кьиблединни рагъакIидай пата ЦIумада райондихъ галаз.
Райондин чилерин вири санлай майдан — 291,1 км² я.
Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Район 1933 йисуз виликан Андий округдин паюникай арадал гъанвайди я.
Агьалияр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Йисариз килигна Акуша райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
Агьалияр | 20 373 [1] | ↗ 22 096 [2] | ↗ 22 198 [3] | ↗ 22 603 [4] | ↗ 22 862 [5] | ↗23 302 [6] |
2010 йисан малуматриз килигна, райондин миллетрин состав [7]:
Халкь | Кьадар, кас |
Пай вири агьалийрикай, % |
---|---|---|
аварар | 10 474 | 38,8 % |
ахвахар | 6 809 | 32,8 % |
каратаяр | 4 593 | 23,2 % |
багулалар | — | — |
вири санал | 22 014 | 100,00 % |
Къейд: Агьалияр сиягьдиз къачудайла ахвахар, каратаяр, багалулар хьтин бицIи миллетар аварар хьиз къейд авунай.
Администрациядин паюнар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Райондик 25 хуьр ва 12 муниципалитетдин хуьруьнсоветар акатзава [8].
Ахвах райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);
- «Анчик» хуьруьнсовет — Анчик, Цумали, Индира, Андуз — каратаяр.
- «Арчо» хуьруьнсовет — Арчо — каратаяр.
- «Вини Инхело» хуьруьнсовет — Вини Инхело, Инхело, Маштада, Рацитль — каратаяр ва аварар.
- «Изано» хуьруьнсовет — Изано — ахвахар.
- «Ингердах» хуьруьнсовет — Ингердах, Хариб — аварар.
- «Карата» хуьруьнсовет — Карата, Рачабулда — каратаяр.
- «Кудиябросо» хуьруьнсовет — Кудиябросо — ахвахар.
- «Лологонитль» хуьруьнсовет — Лологонитль — ахвахар.
- «Местерух» хуьруьнсовет — Местерух — аварар.
- «Тад Магитль» хуьруьнсовет — Тад Магитль, Цвакилколо, Кванкеро — ахвахар.
- «Тлибишо» хуьруьнсовет — Тлибишо, Тлиси — багулалар.
- «Тукита» хуьруьнсовет — Тукита — каратаяр.
- «Цолода» хуьруьнсовет — Цолода, Цияб Цолода — аварар.
Райондин сергьятрилай къецихъ галай Ахвах райондин кутанар ва хуьрер:
Кирпич-кутан, Индира, Андуз, Казиюрт, Камыш-кутан, Цияб Цолода, Хариб, Инхело хуьрер ва Арчо, Рачабулда, Тадмагитль, Тлибишо хуьрерин кутанар.
Хуьруьн майишат[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Райондин хуьруьн майишатда кIвенкIве авай физвай хел — хпехъанвал я. Алай чIавуз Ахвах районда 14 ХМПК (Хуьруьн майишатдин производстводин кооператив), 162 ЛФМ (Лежбервилинни фермадин майишат), 5700 КьКМ (Кьилдинни куьмекдин майишат) кIвалахзава.
Инфраструктура ва чирвилер[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Районда 11 мектебдилай вилик чирвилер гудай идараяр, 17 умуми чирвилерин мектебар, 1 нянин мектеб кардик ква. Районда 1 райондин юкьван начагъхана, 1 участокдин начагъхана, 4 амбулатординни поликлиникадин идараяр, 1 медицинадин куьмекдин зур-станция, суван чкайра 15 фельдшервилинни акушервилин пуктар кIвалахзава.
Культура[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Районда 1 культурадин КIвал, 17 хуьруьн клубар, 1 юкьван улубхана, 1 аялринни жегьилрин улубхана, 24 хуьруьн улубханаяр ава.
Килигдай чкаяр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Ахвах районда пара кьадарда архитектурадинни-тарихдин имаратар ава:
- Карата хуьре имам Шамилан хва Жамалдинан мавзолей.
- Карата хуьре имам Шамилан тIаратIхъан — ЧIулав Омаран мавзолей.
- Карата, Цолода ва Тлибишо хуьрера 17-19 виш йисариз талукь тир къаравулдин минараяр.
- Кудиябросо хуьре, фад заманада инсанри уьмуьр гьалзавай «Шула-Гьани» тIвар алай, чи э. в. 15-10 виш йисариз талукь тир чка.
- Местерух хуьре, фад заманада инсанари уьмуьр гьалзавай, 11 виш йисариз талукь тир чка.
- Ингердах хуьре, фад заманада инсанари уьмуьр гьалзавай, кишпирдин девирдиз талукь тир чка.
- Карата хуьре, фад заманада инсанари уьмуьр гьалзавай «БухIарабросо» тIвар алай чка.
- Анчик, Карата ва Ингердах хуьера авай цин регъвер.
- Карата, Тлибишо, Кудиябросо ва Тад Магитль хуьера, 4-6 виш йисариз талукь сурар.
Райондин чилера, республикадинни гьа чкадин метлеб авай вири санлай 352 тарихдин ва архитектурадин имаратар ава.
ТIвар-ван авай ксар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Магомед-Загид Абдулманапов — Совет Союздин кьегьал.
- Магомедхан Гамзатханов — къайдаяр авачир ягъунар спортдин жуьредай кьве сефердин дуьньядин чемпион. Спортдин алемда «Волк-хан» лакIабдив машгьур я.
- Загалав Абдулбеков — ада кьуршахар спортдин жуьредай дуьньядин олимпиядин чемпион.
Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г.
- ↑ 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.
- ↑ ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан.
- ↑ ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН ОТ 13.01.2005 N 6 О СТАТУСЕ И ГРАНИЦАХ МУНИЦИПАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАНИЙ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН (ПРИНЯТ НАРОДНЫМ СОБРАНИЕМ РД 28.12.2004)
ЭлячIунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Райондин чирвилер гудай идараяр
- Дагъустан Республикадин президентдин официал сайтуна Ахвах райондикай малуматар
Ахвах райондин агьалийрин пунктар | ||
---|---|---|
Администрациядин юкь |
| ![]() |
Хуьрер |
Анчик · Андуз · Арчо · Вини Инхело · Индира · Изано · Ингердах · Инхело · Кванкеро · Кудиябросо · Лологонитль · Маштада · Местерух · Рачабулда · Рацитль · Тад Магитль · Тлибишо · Тлиси · Тукита · Хариб · Цвакилколо · Цолода · Цумали · Цияб Цолода | |
Хуьруьнсоветар |
«Анчик» · «Арчо» · «Вини Инхело» · «Изано» · «Ингердах» · «Карата» · «Кудиябросо» · «Лологонитль» · «Местерух» · «Тад Магитль» · «Тлибишо» · «Тукита» · «Цолода» | |
Кутанар |
Кирпич-кутан · Казиюрт · Камыш-кутан | |
Гадарнавай хуьрер | Тунситль |
Дагъустан | |||
---|---|---|---|
![]() | Кьилин шегьер: Магьачкъала | ![]() | |
Шегьерар: Буйнакск · Дагъустандин ЦIаяр · Избербаш · Каспийск · Кизилюрт · Кизляр · Кьвевар · Хасавюрт · Кьибле-Сухокумск | |||
Администрациядин паюнар: | |||
Районар: Агъул · Акуша · Ахвах · Ахцегь · Бабаюрт · Бежта · Ботлих · Буйнакск · Гергебиль · Гуниб · Гьумбет · Дахада · Дербент · Докъузпара · Кизилюрт · Кизляр · Кули · Кумторкъала · Къазбек · Къайтагъ · Къарабудахкент · Къаякент · Кьурагь · Лак · Леваши · Мегьарамдхуьруьн · Нугъай · Рутул · Сергокъала · СтIал Сулейман · Табасаран · Тарумовка · Тлярата · Унцукул · Хасавюрт · Хив · Хунзах · Цунта · ЦIийи Лак · ЦIумада · ЧIарода · Шамил | |||
Макъалаяр: География • Герб • Гимн • Тарих • Агьалияр • Административ паюнар • ТIаратI |