Шамил район патал чешмедиз килигун

{{Администрациядин тек
|тӀвар=Шамил район
|статус= Муниципалитетдин район
 |вичин чӀалал тӀвар    = {{lang-ru|Шамильский район}}
 |ЯШЧдин статус        = 
 |уьлкве             = Урусат
  |lat_dir = |lat_deg =00 |lat_min =00 |lat_sec =00
  |lon_dir = |lon_deg =00 |lon_min =00 |lon_sec =00
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |гьукуматдин картадин алцум  =0
 |региондин картадин алцум    =0
 |райондин картадин алцум     = 300
 |герб                       = Coat_of_Arms_of_Shamilsky_rayon_(Dagestan).jpg
 |пайдах = 
 |гербдин гьал = 
 |пайдахдин гьал = 
 |гербдин гьяркьуьвал = 120
 |пайдахдин гьяркьуьвал = 
 |карта  = Shamilsky_district_locator_map.png
 |картадин алцум    =
 |атдин карта        =
 |атдин картадин алцум    = 
 |региондин жуьре         = Федерациядин субъект
 |регион                  = Дагъустан
 |регион таблицада        = 
 |райондин жуьре          = Муниципал район
 |район                   = 
 |жемятдин жуьре          = Администрациядин юкь
 |жемят                   = [[Хебда]]
 |жемят таблицада         =
 |къенепатан паюнар       = 25 муниципалитетар акатзава
 |кьилин жуьре            = Райондин кьил
 |кьил                    = Асиятилов Магомед Суракатович
 |бине эцигай тарих       = 1929 йис
 |статус йисалай          = 
 |майдан                  = 920 
 |кьакьанвилин жуьре      = 
 |ЯШЧдин кьакьанвал       = 
 |климат                  = 
 |официал чӀал             = 
 |агьалияр                = {{гзаф хьун1}} 28 767
  |сиягьдиз къачур йис    = 2015
  |къалинвал              = 
  |агломерация            = 
  |миллетар               = [[аварар]], [[ахвахар]]
  |динар                  = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]]
  |чпи-чпиз гузвай тӀвар  = 
 |сятдин чӀул              = 
 |DST                     = 
 |телефондин код          = +7 87259
 |почтунин индекс         = 
 |почтайрин индексар      = 
 |автомобилдин код        = 05
 |идентификатордин жуьре  = 
 |цифрадин идентификатор  = 
 |Commons-ра категория    = Shamilsky_District
 |сайт                    = 
 |сайтдин чӀал             = 
 }}

'''Шамил район''' (1960 йисал кьван — Кахиб район, 1994 йисал кьван — Советский район) — [[Урусат|Урусат Федерациядин]] [[Дагъустан республика]]да авай муниципалитетдин район.

Администрациядин юкь — [[Хебда]] хуьр я.

== География ==
Район [[Дагъустан]]дин рагъакӀидай пата ала ва [[Ахвах район|Ахвах]], [[Хунзах район|Хунзах]], [[Гуниб район|Гуниб]], [[ЧӀарода район|ЧӀарода]], [[Тлярата район|Тлярата]] ва [[ЦӀумада район|ЦӀумада]] районрихъ галаз са сергьятра ава. 

Райондин майдан 920 км² я.

== Тарих ==
ЦИК ДАССР-дин Президиумдин [[1928 йис]]ан 22 ноябрьдин къарардив, виликан [[Авар округ|Авар]], [[Анди округ|Анди]] ва [[Гуниб округ|Гуниб]] округар алай чилерал, администрациядин юкь [[Урада (Дагъустан)|Урада]] хуьр алаз '''Кахиб район''' арадал гъанвай. [[1932 йис]]уз райондин администрация [[Кахиб]] хуьруьз тухванай. [[1960 йис]]уз РСФСР ПВС-дин къарардалди райондин тӀвар '''Советскийдиз''' дегишарнай ва администрациядин юкь хьиз Советское хуьр тайинарнай. [[1994 йис]]уз Дагъустан Республикадин Вини Советдин Президиумдин къарардалди райондиз Шамил район тӀвар эцигнай ва Советское хуьруьн тӀвар [[Хебда]]диз дегишарнай.

== Агьалияр ==
Йисариз килигна Шамил райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:

{|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:600px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0"
|-
|'''Йис'''
|'''[[2002 йис|2002]]'''
|'''[[2011 йис|2011]]'''
|'''[[2012 йис|2012]]'''
|'''[[2013 йис|2013]]'''
|'''[[2014 йис|2014]]'''
|'''[[2015 йис|2015]]'''
|-
|'''Агьалияр'''
|26 053 <ref name="Даг2002">[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rndaghestan.html Этносостав населения Дагестана. 2002]</ref> 
|{{гзаф хьун1}} 28 187 <ref>[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi Оценка численности постоянного населения на 1 января]</ref>
|{{гзаф хьун1}} 28 251 <ref>[http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.]</ref>
|{{гзаф хьун1}} 28 348 <ref>[http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.]</ref>
|{{гзаф хьун1}} 28 457 <ref>[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/2b0901004382ea27a3cef3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BD%D0%B0+1+%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8F+2014+%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.xls 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407085238/http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/2b0901004382ea27a3cef3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BD%D0%B0+1+%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8F+2014+%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.xls |date=2014-04-07 }}</ref>
|{{гзаф хьун1}} 28 767 <ref>[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/47f511004382eac7a3f7f3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD+%D0%BD%D0%B0+1+%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8F+2015+%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.htm 33. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305174528/http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/47f511004382eac7a3f7f3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD+%D0%BD%D0%B0+1+%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8F+2015+%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.htm |date=2016-03-05 }}</ref>
|}

[[2010 йис]]ан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Шамил райондин миллетрин сиягь:<ref>[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/cafa4e00421f0cb8805fcc2d59c15b71/%D0%92%D0%9F%D0%9D+%D1%82%D0%BE%D0%BC3.rar ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171011191513/http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/cafa4e00421f0cb8805fcc2d59c15b71/%D0%92%D0%9F%D0%9D+%D1%82%D0%BE%D0%BC3.rar |date=2017-10-11 }}</ref>

{|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0"
|-
!Халкь
!Кьадар, <br />кас.
!Пай <br />вири агьалийрикай, %
|-
|[[аварар]]
| align="right" | 27 744
| align="right" | 99 %
|-
|* [[ахвахар]]
| align="right" | …
| align="right" | …
|-
|масабур
| align="right" | 378
| align="right" | 1 %
|-
|вири санлай
| align="right" | 28 122
| align="right" | 100,00 %
|}

Къейд: Агьалияр сиягьдиз къачудайла ахвахар аварар хьиз къейд авунай.

== Администрациядин паюнар ==
Райондик 25 муниципалитетар (хуьруьнсоветар) ва 52 хуьр акатзава ('''яцӀу''' шрифтдив, са шумуд хуьрерин арадай администрациярин юкьвар къалурнава);<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazazru/texts06/txt06121.htm Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан»]</ref>

# [[Андых хуьруьнсовет|«Андых»]] хуьруьнсовет — '''[[Андых]]'''
# [[Ассаб хуьруьнсовет (Дагъустан)|«Ассаб»]] хуьруьнсовет — '''[[Ассаб]]'''
# [[Вини Батлух хуьруьнсовет|«Вини Батлух»]] хуьруьнсовет — '''[[Вини Батлух]]'''
# [[Батлух хуьруьнсовет|«Батлух»]] хуьруьнсовет — '''[[Агъа Батлух]]''', [[Заната]]
# [[Гента хуьруьнсовет|«Гента»]] хуьруьнсовет — '''[[Гента]]'''
# [[Гоготль хуьруьнсовет|«Гоготль»]] хуьруьнсовет — '''[[Гоготль]]'''
# [[Голотль хуьруьнсовет|«Голотль»]] хуьруьнсовет — '''[[Голотль]]''', [[Датуна]]
# [[Гоор хуьруьнсовет|«Гоор»]] хуьруьнсовет — '''[[Гоор (Дагъустан)|Гоор]]''', [[Гоор-Хиндах]]
# [[Дагбаш хуьруьнсовет|«Дагбаш»]] хуьруьнсовет — '''[[Дагбаш]]'''
# [[Кахиб хуьруьнсовет|«Кахиб»]] хуьруьнсовет — '''[[Кахиб]]''', [[Вини Колоб]], [[Агъа Колоб]], [[Бакдаб]], [[Мокода]], [[Ракутли]], [[Хамакал]], [[Киэних]], [[Хорода (Шамил район)|Хорода]]
# [[Куаниб хуьруьнсовет|«Куаниб»]] хуьруьнсовет — '''[[Куаниб]]''', [[Нитаб]]
# [[Могох хуьруьнсовет (Шамил район)|«Могох»]] хуьруьнсовет — '''[[Могох (Шамил район)|Могох]]'''
# [[Мачада хуьруьнсовет|«Мачада»]] хуьруьнсовет — '''[[Мачада]]'''
# [[Ратлуб хуьруьнсовет|«Ратлуб»]] хуьруьнсовет — '''[[Ратлуб]]'''
# [[Ругельда хуьруьнсовет|«Ругельда»]] хуьруьнсовет — '''[[Ругельда]]''', [[Мусрух]], [[Хиндах (Шамил район)|Хиндах]], [[Сомода]], [[Хонох (Шамил район)|Хонох]], [[Урчух]]
# [[Телетль хуьруьнсовет|«Телетль»]] хуьруьнсовет — '''[[Телетль]]''', [[Тлезда]], [[Геницуриб]]
# [[Тидиб хуьруьнсовет|«Тидиб»]] хуьруьнсовет — '''[[Тидиб]]''', [[Накитль (Шамил район)|Накитль]]
# [[Тлянуб хуьруьнсовет|«Тлянуб»]] хуьруьнсовет — '''[[Тлянуб]]'''
# [[Тогох хуьруьнсовет|«Тогох»]] хуьруьнсовет — '''[[Вини Тогох]]''', [[Агъа Тогох]], [[Зиуриб]], [[Митлиуриб]]
# [[Урада хуьруьнсовет|«Урада»]] хуьруьнсовет — '''[[Урада (Дагъустан)|Урада]]''', [[Тлях]], [[Гидатлинский Мост]], [[Урадаколоб]], [[Равкватль]]
# [[Уриб хуьруьнсовет|«Уриб»]] хуьруьнсовет — '''[[Уриб]]'''
# [[Хебда хуьруьнсовет|«Хебда»]] хуьруьнсовет — '''[[Хебда]]'''
# [[Хотода хуьруьнсовет|«Хотода»]] хуьруьнсовет — '''[[Хотода]]'''
# [[Хучада хуьруьнсовет|«Хучада»]] хуьруьнсовет — '''[[Хучада]]'''
# [[Цекоб хуьруьнсовет|«Цекоб»]] хуьруьнсовет — '''[[Цекоб]]'''

==Экономика==
Райондин экономикадин асул хилерикай сад хуьруьн майишат я. 

==Тарихдин чкаяр==
[[File:24-1 (копия)1. Старый Кахиб.JPG|thumb|right|200px|ЦӀуру Кахиб]]
Районда республикадин метлеб авай 25 тарихдин имаратар ава: XII — XVII виш йисарин сурар, чилин кӀаник галай дараматар, шейгьрин сурун къванер, XI — XV виш йисариз талукь тир [[петроглифар]].

Районда 80 архитектурадин имаратар ава, абурукай 17 федерал, амайбурни республикадин метлеб авайбур я. Абурун арада XVI — XVII виш йисарин къаравулдин минараяр, ХӀ виш йисан [[Датун клиса]] ва мсб.

Районда XVII — XVIII виш йисарин къене эцигнай 20 кьван мискӀинар ава. 30 пара археологиядин имаратар ава: Гинчи сурар, Занати сурар, Хотодинское поселение, Росох ва Чолод инсанар яшамиш хьайи чкаяр ва мсб.

==ТӀвар-ван авай ксар==

== Баянар ==
{{Баянар}}

== ЭлячӀунар ==
* [http://president.e-dag.ru/component/k2/content/78-shamilskiy-rayon/ Официальный сайт президента Республики Дагестан: Шамильский район] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210306045117/http://president.e-dag.ru/component/k2/content/78-shamilskiy-rayon/ |date=2021-03-06 }}
* [http://dagmo.ru/shamilskiy-rayon Шамильский район]
{{Шамил райондин агьалийрин пунктар}}
{{Дагъустан}}
[[Категория:Шамил район|*]]
[[Категория:Дагъустандин районар]]