Гавдишан пел
Гавдишан пел - лезги ойконимрикай сад я; дегь чӀаварин тӀварарик акатзава.
Этимология
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Са бязи алимри "Гавдишан" гафуниз акатайвал баянар гузва. Месела, Исамеддин Османова 2000-йисуз Бакуда азербайжан чӀалалди чапдай акъудай вичин "КцӀар район" ктабда кхьенва: "Говдишан лугьудай чкадин тӀвар фарсарилай амайди я ва ам фарс чӀалалди яц такур дагъ лагьай чӀал я"[1]. Хъсандиз фагьум авуртӀа, им къундарма баян тирди гьасятда кьатӀуниз жеда. Сад лагьайди, чкадин тӀвар Говдишан ваъ, Гавдишан я. Кьвед лагьайди, "гав" чи чӀалаз фарс чӀалай атай гаф туш. Ам фарсари чавай къачунвай асул лезги гаф я. Чи чӀалан лексикадин лап куьгьне къатариз талукь тир "гав" гафуни "суван яц" мана гузва. Фарс чӀала ам анжах "яц" хьиз кардик кутазва. Аквазвайвал, чна хуьруьн майишатда менфят къачузвай кӀвалин гьайвандиз "яц", вагьши гьайвандиз "суван яц" ("гав") лугьузва. Муькуь патахъай, "гав" гафунин чи къадим "Гавдиш" идионимдин сад лагьай паюнихъ галаз манадин жигьетдай са алакъани авач. "Гавдишан" лагьай чкадин тӀвар "гав" дибдикай ваъ, "Гавдиш" дибдикай арадал атанвайди я. Гавдиш чи эрадал къведалди Алупандал вегьей чапхунчийрин аксина женг чӀугур лезги къагьриман я. Пуд лагьайди, Гавдишан тӀвар са чкадал ваъ, пуд чкадал ала. Кьуд лагьайди, Гавдишан дагъ туш. Дагъ чиливай лап кьакьандиз хкаж хьанвай чкадиз лугьуда. Къунши хуьрерин жемятри "Гавдишан пелер" лугьузвай чкаяр дуьзенлухда авай кӀунтӀарикай ибарат я ва къадим хуьрерни гьа кӀунтӀарал кутунай. И тӀвар лезгийрин къадим Гавдиш идионимдикай ва "ан" формантдикай арадал атанва. Гавдиш + ан. Им лезги чӀалан талукьвилин формани я: нин? - Гавдишан [2].
Тарихдин вакъиаяр
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]И гафунин фарс чӀалахъ галаз са алакъани авач. Амма тарихдин чешмейрай аквазвайвал, Гавдишандин фарсарихъ галаз маса алакъа хьанай. 1741-йисуз Надир шагьди Сад лагьай Гавдишанд пеле кьуд пад виливди хуьдай постар туькӀуьрнай. Инай Куьрединни Къубадин чилер хъсандиз аквадай. Гьа йисан зулуз Надир шагьди есирвиле кьур са агъзурдалай виниз лезгияр Гавдишандиз гъанай. Абурукай кьвед-пуд виш инсан вичин кьушундихъ галаз санал Хьилерин тама авай лезги кӀеретӀрин аксина женг чӀугваз ракъурнай. Стхайрин винел фидач лагьайбурун вилер акъуднай, гъилер атӀанай, са кьадар инсанар яна кьенай. Ирандин тарихчи А.Т.Сардадвара и вакъиа кьиле фейи чкадин тӀвар Кавдишбил (яни Гавдишапел) хьиз къалурнава.
Гавдишан пелер
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Гавдишан пелер пуд я. Сад лагьай Гавдишанпелен амукьаяр Манкъулидхуьруьз мукьва чкадай жагъанва. И хуьр чиливай 13-19 метр кьакьандиз хкаж хьанвай кӀунтӀунал кутунвайди чиржезва. Археологиядин материалри ам чи эрадал къведалди I агъзур йисан эвел кьилера арадал атанвайди тести кьарзава. Кьвед лагьай Гавдишанпел Манкъулидхуьруьвай 3-4 километр яргъа, кефер-рагъэкъечӀдай пата, дуьзенлух чкада кутунай. И хуьр тахминан чи эрадал къведалди 1 агъзур йисан эвелра кутурди малум жезва. Пуд лагьай Гавдишанпел генани чӀехи хуьр тир. Ам кишпирдин девирдин сифте кьилера кутунай. Къадим хуьр алай кӀунтӀ чиливай 7-12 метр кьван кьакьандиз хкаж хьанва. КӀунтӀунин винел патан чин 7100 квадратметр я. Инай кварквацӀ къванерикай, кишпирдикай, хъенчӀикай раснавай къапар жагъанва. Вазайрал къадим лезги нехишар ала. Ихьтин нехишар маса хъенчӀин къапарални чӀугунва. Инай гьакӀ къуьл регъведай къванер, жуьреба-жуьре затӀар хци ийидай къванер, къупуяр ва маса шейерни жагъанва. "Гьа икӀ, - кхьизва археологри, - III Гавдишанпел кишпир девирдин сифте кьилера кутунвай хуьр я ва ада и зонадин са чкадал ацукьна яшамиш жезвай тайифайрин лежбервилин меденият гьихьтинди тиртӀа къалурзава" [3].