Керимова Седакъет Къайинбеган руш

Керимрин Седакъет Къайинбеган руш
Хайила ганвай тӀвар:	Керимова Седакъет Къайинбеган руш
Хайи тарих:	30 март 1953
Хайи чка:	КцӀар район, Къалажух хуьр
Диде:	Куьбра
Гъуьл:	Мубариз
Крарин жуьре:	зари, композитор, жемиятдин кархъан
Эсеррин чӀал:	лезги, урус, азербайжан

Керимрин Седакъет Къайинбеган руш (1953 йисан 30 март, КцӀар район, Къалажух хуьр) — лезги зари, композитор, жемиятдин зурба кархъан. Лезги чӀал ва культура вилик тухузвай лезги халкьдин тӀвар — ван ва чӀехи метлеб авай векилрикай сад.

Биография

Керимрин Седакъет 1953 йисан 30 мартдиз КцӀар райондин Къалажух хуьре дидедиз хьана. Адан кьуд йис алукьайла ам Яргун хуьруьз куьч хьанай. Гуьгъуьнлай, кьве йисалай абур КцӀар шегьердиз, дахди эцигай чӀехи кӀвализ куьч хьана ацукьнай.

Керимрин Седакъета вичин сайтуна вичин уьмуьрдикай ийизвай эхтилатдин кьатӀ:

Ватандин ЧӀехи дяве къарагъайла Керимоврин хизандай пуд стха — Къайинбег, Абдулрегьим ва Гьажирегьим аскервилиз фена. Зи Абдулрегьим ими дяведай хтанач. Гьажирегьим ими лагьайтӀа, дяведилай кьулухъ Украинада вичиз хизан туькӀуьрна гьана амукьна.

Зи буба дяведай хайи хуьруьз хтайла, вичин диде кучукна сурарай хквезвай хуьруьнбурал дуьшуьш хьанай. Вичин уьмуьрдин эхирдалди дидедин тӀвар кьурла вилерал накъвар акьалтдай адан. Рушарикай садаз Гьуьруьят тӀвар ганай, амма и пак тӀвар садрани мецел тегъиз, веледдиз «бабу» лагьана эвердай ада. Дяведай гзаф орденарни медалар гваз хтай ада садрани абур алаз-алачиз хурал алкӀурдачир. Йиса садра 9 майдиз параддин форма алукӀна кӀваляй акъатдай ам. А юкъуз буба са маса гьавада жедай — вилер ацӀуз-алахьиз дяведа кьенвай вичин дустарни мукьвабур рикӀел хкидай ада.

Зи буба КцӀара сифте яз цӀийи багъар кутур ксарикай сад тир. Ада галатун тийижиз кӀвалахиз чи цӀудралди дегь сортар арадиз хканай. КцӀарвийри, къалажухвийри, яргунвийри, гьакьни маса хуьрерин жемятри исятдани зи бубадин тӀвар чӀехи гьуьрметдалди рикӀел хкизва. Алатай виш йисан 90 — й йисарин сифте кьилера ацӀай бегьер гузвай абасбиги, синаб, шафран, циган, ренет, розмарин, бельфлор, телеб ичер хьтин дегь сортар цанвай багъар кӀаняй акъудна абурун чкадал палметдин багъар кутадайла зи бубади чӀугур рикӀин тӀалар къедалди зи рикӀел хъсандиз алама. Райондин алакьунар авачир регьберри багъманхъанри яргъал йисара чӀехи зегьмет чӀугуна арадиз гъайи бегьер авай багъар тергнай. Са шумуд йисар алатайла гьа ксари палметдин багъар цӀийи кьилелай салариз элкъуьрнай. Жемятдин зегьметар гарув вугузвай ксарин крар эхиз жедайвал тушир.

Зи диде Куьбра муаллим тир. Ада юкьван мектебда лезги ва азербайжан чӀаларин тарсар гузвай. А чӀавуз хайи чӀалан тарсар арадай акъудиз кӀанзавай ксарни авай. Ингье дидедин ва маса муаллимрин алахъунар себеб яз районда лезги чӀалан тарсар арадай акъудиз хьанач. Лезги халкьдин манияр хъсандиз чидай ва ара-ара абур иер ванцелди лугьудай дидеди. Ада зазни халкьдин манияр кӀанарнай.

Ада 1969 йисуз КцӀар шегьердин 1-номердин юкьван мектеб акьалтӀарна. Мектебда кӀелдай вахтунда С. Керимовадин шиирар, гьикаяяр ва макъалаяр республикадин газетринни журналрин чинриз акъатнай. 1969 йисуз Азербайжандин Гьукуматдин Университетдин журналистикадин факультетдик экечӀай Седакъет Керимова гьеле студент тирла республикадин виридалайни чӀехи тираждалди басма жезвай «Азербайжан генжлери» (Азербайжандин жегьилар) газетдин чинриз акъудай макъала ва очеркралди сейли хьанай. Адан ахлакьдин месэлайриз талукьарнавай очеркри республикада ван кутунай.

Азербайжандин печатдин органра гадарнавай аялрин, дидейринни бубайрин проблемаяр сифте яз Седакъет Керимовади къарагъарнай.

Седакъет Керимовадиз, ада туькӀуьрай эсерар фикирдиз къачуна, ам гьеле университетдин вад лагьай курсуна кӀелзавай чӀавуз Азербайжандин КП-дин ЦК-дин «Совет кенди» (Советдин хуьр) газетда корреспондентвиле кӀвалахун теклифнай. Гьа газетда ада ара датӀана 17 йис кӀвалахна. Седакъет Керимовади Азербайжандин парламентдин орган тир «Гьаят» (Уьмуьр) (гуьгъуьнлай адаз «Азербайжан» тӀвар гана) газетдин сад лагьай тилитдилай редакциядин завотделвиле кӀвалахна, гуьгъуьнлай халкьарарадин «Гуьнай» газетдин кьилин редактордин заместителдин къуллугъ кьилиз акъудна. "1997 йис"алай ам «Самур» газетадин кьилин редактор я. Седакъет Керимова азербайжан, урус ва лезги чӀаларалди басмадай акъуднавай 7 агъзурдалай пара макъалайрин, очеркрин, корреспонденцийрин, зарисовкайрин, эссе ва фельетонрин кирам я.

Журналистикада къазанмишай агалкьунрай ам Азербайжандин Журналистрин Союздин «Къизилдин къелем» ва Гьасанбег Зердабидин тӀварунихъ галай премийриз лайихвилер аваз хьана. Седакъет Керимовади республикадин журналистар патал тайинарнавай Мегьсети Генжевидин ва Хандин руш Натеванан тӀварарихъ галай премиярни къачуна. Ам Хельсинкидин Гражданвилин Ассамблеядин АМК-дин «Ислягьвал» премиядиз лайихвилер аваз хьана.

2006 йисуз Азербайжандин Президент Илгьам Алиеван серенжемдалди Седакъет Керимова «Азербайжандин культурадин лайихвилер авай кӀвалахдар» гьуьрметдин тӀварцӀиз лайих хьана.

ТуькӀуьрай эсерар

С. Керимовадин «Ван алачир гьарай» тӀвар ганвай сад лагьай повестринни гьикаяйрин улуб 1985 йисуз «Язычи» чапханада 15 агъзур тираждалди басма хьана ва ада кирамдин кӀелдайбурун патай чӀехи гьуьрмет гъана. 1989 йисуз С. Керимовадин «Са гатфарин йиф» тӀвар алай прозадин кьвед лагьай улубдиз экв акуна ва кӀелдайбуру ам гзаф хушвилелди кьабулна. И кӀватӀалрилай алатайла заридин «Къариб къушран мани» (1991) тӀвар ганвай шииррин улуб басма хьана ва ана авай гзаф шиирар кӀелдайбурун сивяй — сивиз фена. Композиторри улубда гьатнавай цӀудалай гзаф шиирриз манияр теснифна. Къелемэгьлиди 1993 йисуз азербайжан чӀалал кхьенвай «Алпаб» роман Азербайжандин прозада вакъиадиз элкъвена. Критикри и улубдикай цӀудралди рецензияр басмадай акъудна.

Заридин лезги чӀалал сад лагьай улуб «Лезгинкадал илига» тӀвар алаз 1995 йисуз «Азербайжан» чапханади басмадай акъудна. Улубди лезги кӀелдайбурун патай шаирдиз чӀехи гьуьрмет гъана. Улубдин гьакъиндай Дагъустандинни Азербайжандин лезги къелемэгьлийри гзаф къимет авай макъалаяр кхьена. 1998 йисуз С. Керимовади лезги чӀалалди «Къарагъ дуьнья „Лезгинкадал“ кьуьлериз» тӀвар ганвай шиирринни поэмайрин улуб басмадай акъудна.

Азербайжан чӀалал кхьенвай повестрикайни романрикай ибарат тир «Ряден» (2000) кӀватӀалдини С. Керимовадиз сейливал гъана. Улубдихъ авсиятда газетринни журналрин чинриз 54 рецензия акъатна.

Лезги чӀалалди С. Керимовадин повестрин ва гьикаяйрин «Къайи рагъ» (2003), шииррин «Мад са гатфар» (2003), аялар патал кхьенвай «Рагъ хъуьрезва» улубар басма хьана. Адан са шумуд повесть ва роман («Блажная»), гьакӀни шиирар («За семью горами») урус чӀалаз элкъуьрна басмадай акъуднавайди я.

2003 йисуз Азербайжан Республикадин Культурадин Министерстводи ва Азербайжандин Гьукуматдин Улубханади культурадинни маарифдин карханайра С. Керимовадин туькӀуьрунар теблигъ авун паталди «Седакъет Керимовадин 50 йис» тӀвар ганвай улуб басмадай акъудна. Республикадин Нобелан Информациядин Юкьван кьил, филологиядин илимрин кандидат Бейбала Алескерова туькӀуьрай и улубда кхьирагдин уьмуьрдин рекьикайни туькӀуьрай эсеррикай гегьеншдиз ихтилатнава. ТӀвар-ван авай кхьираг-журналист Муьзеффер Меликмамедова 2003 йисуз С. Керимовадин туькӀуьрай эсерриз талукьарнавай «Седакъет» тӀвар ганвай публицистикадин улуб басмадай акъудна.

С. Керимовадин «КцӀар, кцӀарвияр» энциклопедиядин кӀватӀал адан яргъал йисара чӀугур зегьметдин нетижа я. И улуб районриз талукьарнавай кьилди улубрилай са кьадар тафават аваз я. Авторди тариххъанди, чӀалан пешекарди, журналистди, таржумачиди, фотографди, гьакӀни КцӀар мукьувай чизвай ва адал рикӀ алай инсанди хьиз чӀугунвай зегьмет чӀехиди я. Улубдин кьилин лайихвилерикай сад ам кьве чӀалалди хьун я, лезги ва цӀап.

2012 йисуз С. Керимовадин «Медвежий дождь» (Севрен марф) тӀвар алай улуб Бакудин «Зия» чапханада урус чӀалал басма хьана. Ана заридин кьве роман, кьуд повесть ва милегьар гьатнава.

И мукьвара сифте яз лезги чӀалал Седакъет Керимовадин аудио улуб шиирдал рикӀ алайбурал агакьна. Азербайжандинни Америкадин «Уфуг» тешкилатдин проект тир и улубда зариди вичин хкягъай шиирар кӀелзава. Аудио улубдин кьетӀенвилерикай сад ам я хьи, гьар са шиирдихъ авсиятда туькӀуьрнавай макьамарни С. Керимовадинбур я.

Седакъет Керимова композитор хьизни сейли я. Ам вичин чӀалариз туькӀуьрнавай 100 — далай гзаф манидин кирам я.

«Сувар» ансамбль

1996 йисан июндиз Бакуда лезгийрин «Сувар» ансамбль арадал атана. Вичин суракьар вири дуьньядиз чкӀанвай «Сувар» къе лезгийрин рикӀ алай пешекар коллектив я.

Бакудин Жегьил Тамашачийрин Театрда вичин сад лагьай концерт гайи «Сувар» ансамблдихъ муьжуьд макьамдар ва вад манидар авай. Лезги халкьдин манияр ва кьуьлдай гьаваяр халкьдив агакьарун вичин вилик къаст эцигай ансамблдин манидарар Руслан Пирвердиева, Агьмед Къурбанова, Магьире Шириновади, Дилбер Агъаевади лезги манийрин мелерин бине кутуна. Гуьгъуьнлай ансамблдик Решад Ибрагьимов, Роза Гьажимурадова, Жемиле Залова, Жавагьир Абдулова ва Эльвина Гьейдарова хьтин манидарар экечӀна.

Ансамбль арадиз гъана, адаз регьбервал гайи Седакъет Керимовадин алахъунар себеб яз адан репертуарда лезгийрин дегь манийрини кьуьлдай макьамри кьетӀен чка кьуна. «Шарвилидин мехъер», «Шарвилидин сусан тариф», «Кай дилбер», «Лезгид руш», «Пейкер баха», «Перизада», «Даллай», «Суна чан», «Загъадурзагъа», «Адахлу», «Магьи дилбер чан», «Сувал алай яр», «Шагьсенем», «Дагълар», «Хъипи пешер авадариз», «Ширин-ширин» хьтин халкьдин манийрал коллективди чан хкана. С. Керимовади вичи тесниф авур вишдалай гзаф манидалди ансамблдин нуфуз хкажна. Адан «Лезгинкадал илига», «Зи хайи эл», «Шамилан дагъ», «Асса», «КцӀар», «Къведа жал?», «Шагь дагъдин цуьк», «Каму яр», «Баде» хьтин манияр иллаки сейли я.

«Самур» газет

2012 йисан январдиз Азербайжандин лезги чӀалал акъатзавай республикадин газет тир «Самурдин» 20 йис тамам хьана. Алатай 20 йисан къене гьикьван кӀевера гьатнатӀани, акъатдай мумкинвилер михьиз атӀай чӀавар хьанатӀани, редакциядин коллективдилай гьар са лезгидин хиве жавабдарвал твазвай, чи руьгьдин лишан тир «Самурдин» тӀвар хуьз алакьна.

«Самурдин» сад лагьай редактор журналист Фейруз Беделов хьана. Ада газетдиз регьбервал гайи 8 вацран къене газетдин 24 номер акъатна. Гуьгъуьнлай харусенятдин илимрин доктор Нуреддин Гьабибов газетдин редакторвиле тайинарна. Ада газетдин 21 номер акъудна.

1997 йисалай тӀвар-ван авай къелемэгьли Седакъет Керимова «Самурдиз» редакторвиле тайинарна ва ада газет кӀеверай акъудун хиве кьуна. И карда адаз куьмек гун патал машгьур кхьираг ва журналист Муьзеффер Меликмамедовни редактордин заместитель хьиз газетдив эгечӀна. «Самур» кӀвачел ахкьалдарун са акьванни регьят кар тушир. Ам цӀийи кьилелай арадал хкана кӀанзавай. Гзаф инсанар адакай девирдив кьадай газет хъжедайдан чӀалахъ тушир. Четинвилер арадай акъудун, крар гуьнгуьна хтун патал пуд чӀалал — лезги, азербайжан ва урус чӀаларал акъудзавай газетда кӀелзавайбур чпихъ ялдай макъалаяр чапна кӀанзавай. КӀвенкӀве ада республикадин газет хьиз Азербайжандин газетрин жергеда лайихвилер авай чка кьуна кӀанзавай. Газетди лезги халкьдин тарихдикай, культурадикай, чӀалакай, ацукьун-къарагъуникай ва маса месэлайрикай кӀелзавайбурун рикӀериз эсердайвал кхьена кӀанзавай. КӀелзавайбуру газетдин чинриз пуд чӀалални марагъ квай макъалаяр акъудун тӀалабзавай.

1999 йисуз газет кхьейбурун кьадар 500 кас гзаф хьана. Газетдин чинриз лезгидалди 50, азербайжан чӀалалди 40, урус чӀалалди 20 рубрика акъатна. А рубрикайрик кваз акьван марагълу макъалаяр гана хьи, «Самур» гъиляй-гъилиз фена. Редакцияди кьиле тухвай чирна — жагъурунрай малум хьайивал, лезги ва азербайжан чӀаларал кардик кутур «Самурдин» мугьманар", «Чи хуьрер», «Самурдин» гафалаг", «Самурдин» мектеб", «Квез чидани?», «1918 йисан Къубадин сед», «Чи сейлибур», «Самурдин» хкетар", «ЦӀийи лезгияр», «КцӀар, кцӀарвияр», «Лезги чӀалакай веревирдер», «Атун ава… хъфин ава», «Инсанар, уьмуьрар», «Редактордин гаф», «Чи агъсакъалар», «Машгьур лезгийрикай чаз вуч чизвач?», «Лезгияр вирина» рубрикайрик кваз гайи макъалаяр мадни марагъ кваз кӀелзавай. Гьа и кар себеб яз редакцияди кӀелзавайбурулай 1164 чар къачуна. Абурукай 14 Дагъустандин, 23 Азербайжандин районрайни шегьеррай кхьенвайбур тир. Урусатдин чара-чара вилаятрай, къецепатан уьлквейрайни кхьенвайбур авай. И карди газет сейли хьуникай хабар гузвай.

Кьуьлерин мектеб

2004 йисуз Седакъет Керимовади сифте яз Бакуда «Сувар» тӀвар алаз кьуьлерин мектеб кардик кутуна. Ам хореограф Сенан Гусейнлидихъ галаз санал жегьилриз кьуьлерунин сирер чириз гатӀумна. Гуьгъуьнлай адан тӀалабуналди хореограф Зейнал Жигерханова жегьилриз чирвилер гана. Гила ина Гуьлнара Байрамовадини кӀвалахзава.

С. Керимовади и мектебда 10-далай гзаф цӀийи кьуьлер арадиз гъана. Гьа чӀавалай «Сувар» манийринни кьуьлерин ансамбль хьиз халкьдин рикӀ алай коллективдиз элкъвена. 2006 йисуз Азербайжандин Гьукуматдин Операдинни Балетдин Театрда кьиле фейи, ансамблдин 10 йисан юбилейдиз талукьарай концертда 50-дав агакьна манидаррини кьуьлдайбуру чпин алакьунар къалурна. Алай чӀавуз «Сувар» Бакудин зурба кьуьлерин мектебдиз элкъвенва. «Сувар» ансамблди лезгийрин дегь чӀаварин кьуьлерин бинедаллаз цӀийибур туькӀуьрзава, халкьдин манийрихъ цӀийи тӀям кутазва.

Лезги чӀалан курсар

1997 йисалай инихъ «Самур» газетдиз регьбервал гайи Седакъет Керимовади редакцияда лезги чӀалан курсар кардик кутуна. Алатай 15 йисан къене цӀудралди жегьилар патал и курсар дидед чӀалан кӀани макандиз элкъвена. Абуру къедалди гьафтеда кьведра дидед чӀалал кхьиз, кӀелиз чирзава, лезги литературадикай чирвилер къачузва. Курсариз къвезвайбурун арада студентри иллаки чӀехи чка кьазва.

Муькуь проэктар

• Лезги чӀалал аудиоулуб

ЭлячӀунар

• «Сувар» ансамблдикай малуматар
• «Самур» газетадикай малуматар Архивация 3 август 2013 йисан.