Лезги Агьмед

Лезги Агьмед
Дидедиз хьайи чӀав	1762 йисан(1762)
Кьиникьин чӀав	1840 йисан(1840)

Лезги Агьмед (1762 йис, Къубадин уезд, Вурвар — 1840 йис) — лезги шаир, ашукь. Ада вичин эсерар кьуд - лезги, азербайжан, араб ва фарс чӀаларал тесниф ийизвай тир. Лезги Агьмед дуьньяда къекъвей, гьа девирдин гьар са кардикай хабардар, халкьдиз къуллугъ авур шаир тир.

Уьмуьрдин рехъ

Лезги Агьмед 1762 йисуз гилан КцӀар райондин Вурварин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Са бязибуру и чӀалан устаддин бинеяр Къурушдилай я лугьузва.

XVIII виш йисан сеняткаррин арада тӀвар-ван авай, ашукьрин межлисра гьамиша уфтан хьайи Лезги Агъмедакай сифте малуматар ва адан азербайжанви ашукь Хесте Кьасумахъ галаз хьайи гьуьжетунра лагьай чӀалар 1894 йисуз Тифлисда урус чӀалал акъатай «Къавкъаздин вилаятрикай ва тайифайрикай эхтилатзавай кӀватӀалда» гьатнава. Лезги Агьмеданни Хесте Кьасуман арада хьайи гьуьжетрин кьуд чӀал 1937 йисуз Бакуда азербайжан чӀалал акъатай «Ашукьар» ктабда гьатнава.

Кьуьчхуьр Саидан вилер акъудай Сурхай хандиз шиирралди зурба туьнбуьгь авур Лезги Агьмеда вичин эсерра гьа гьахъсуз аям дериндай русвагьна ва ханаринни бегрин инсафсузвилерихъ эхир жедайдахъ агъанай.

Лезги чӀалал Лезги Агьмедан эсерар сифте яз 1965 йисуз «КӀиливал» (эдеб. чӀалал. «Дуствал») кӀватӀалдин 2-лагьай нумрада чап хьана: «Шекер хьтин», «Хъел хьана хьи», «Мурсал хандиз», «Дуьнья я им, къведай вири бередай» ва «Хабар туш». Алатай асирдин 70-лагьай йисарилай кьил кутуна Лезги Агьмедан эсерар жуьреба-жуьре кӀватӀалрин ва учебникрин чинриз акъатна. Месэла, 1978 йисуз акъатай «Лезги поэзиядин антологияда» адан «Хъел хьана хьи», «Ашукь Саидаз» ва «Лезги Агьмеданни Хесте Кьасуман гьуьжет» гьатнава. И шиирар 1990 йисуз Магьачкъалада басма хьайи «Лезгийрин революциядилай вилик квай девиррин литература» ктабдани ава.

Эхиримжи йисарра шаирдин эсерар азербайжан ва урус чӀаларални акъатна. 1987 йисуз Бакуда чапнавай «Дагъустандин гецӀияр» (эдеб. чӀалал: «Дагъустандин савкьватар») кӀватӀалда Лезги Агьмедан пуд шиир ва 1988 йисан 1 сентябрдиз Хасавюрт шегьердин «КӀиливал» газетда кьве шиир ганва. И газетди сифте яз Лезги Агьмедан шикиларни чапна. Шаирдин къамат художник Низами Къагьриманова чӀугунва. Лезги Агьмедан шикил «Самур» журналдин 1993 йисан 3-й нумрадани ганва. Шаирдикай КцӀар райондин ТӀигьиржалрин хуьре уьмуьрнавай сейли ашукь, пара йисара элдин межлисриз ярашух гайи Уружани (1828-1893) пара малуматар ганва.

Шаирдин эсерар илимдин бинедаллаз сифте яз Гьажи Гьашарова ахтармиша ва алимди абуруз лайихлу къиметни гана. Ам эдебиятдиз хкун патал Къуруш Мегьамеда, Кьасум Фаталиева, Мавлуд Ярагьмедова, Къурбан Акимовани чӀехи зегьметар чӀугуна. ЯтӀани Лезги Агьмед кӀелзавайбур патал гьелени сирлуди яз амай шаиррикай я. Гьеле ада уьмуьрдихъ ва яратмишунихъ авсиятда суал аламай месэлаяр пара ава.

Йисар алатунивай ашукьдин цӀийи эсерар винел акъатзава ва чап жезва. Эхиримжи гъилера Лезги Агьмедан цӀийиз жагъанвай эсерар «Самур» журналда чап хьанва. Абур «Акьулдикай кьил кьеридиз», «Герек туш», «Хциз насигьат», «Ярдиз», «Масадан ярдиз», «Зуьмруьд къушра хьиз», «Халад руш, ваз вуч хъел ава?» шиирар я.

Лезги Агьмед 1840 йисуз рагьметдиз фена.

Эдебият

• С. Къ. Керимова. «КцӀар, кцӀарвияр» (энциклопедиядин кӀватӀал). Баку 2011. «Зия», ч. 295-296.

• Къ.Х. Акимов. «Лезги зарияр: куьмекчи ктаб». Магьачкъала 2001

• Гь. Гьашаров. «Лезгийрин революциядилай вилик квай девиррин литература». Магьачкъала 1990