Муьзеффер Низаман хва Меликмамедов

Муьзеффер Низаман хва Меликмамедов (25 июнь 1948) — лезгийрин тӀвар-ван авай зари, тарихдар, лезги чӀалан пешекар, журналистни публицист я.

Биография

1948-йисан 25-июлдиз гилан Азербайжандин Къуба райондин Дигагь хуьре дидедиз хьана. Къуба шегьердин интернат мектеб тафаватлувилелди акьалтӀарай ам «Къизил Къусар» газетдин редакцияда кӀвалахал акъвазна. Азербайжандин Гьукуматдин Университетдин журналистикадин факультетда кӀелдайла кӀвенкӀвечи яз Ж.Жаббарлыдин тӀварунихъ галай стипендия къачур ада университет яру дипломдалди акьалтӀарна.

Зарини кхьираг

М.Меликмамедов лезги ва азербайжан чӀаларал чапдай акъуднавай 14 ктабдин автор я. Адан «Йифен экв», «Беневша хьиз экъечӀда», «Хачмази гъалибвилин рехъ хуьзва», «КӀанидаз кьве виш мани», «Полковникдин кьин», «Касар» ва маса ктабар кӀелдайбуру хъсандиз кьабулна. «Лезги тӀвар алатӀа…» ктабдалди ада лезги литературада эссе жанрдин бине кутуна.

Журналистикадин пешекар

Азербайжандин КП-дин ЦК-дин «Совет кенди» газетда кӀвалахал акъвазай ам шиирдалди кхьенвай фельетонралди сейли хьана. Ада журналистикадин рейд жанр вилик тухвана. 1983-йисуз адан «Газет ва халкьдин контроль» ктаб 10 агъзур тираждалди чап хьана.

М.Меликмамедова «Къизил Къусар», «Советский моряк», «Совет кенди», «Гьеят», «Берекат», «Алпан» газетрин корреспондентвиле, редактордин заместителвиле, редакторвиле, гьакӀни «Самур» газетдин кьилин редактордин заместителвиле кӀвалахай йисара 7500-далай гзаф макъалаяр, очеркар, эссеяр, репортажар, корреспонденцияр, фельетонар, зарисовкаяр басмадай акъудна. Журналистикадин рекьяй М.Меликмамедов 2 медалдиз, Азербайжандин Журналистрин Союздин «Къизилдин къелем» премиядиз ва Азербайжандин КИВГЬИ-дин «Араз» премиядиз лайихвилер аваз хьана.

М.Меликмамедовни «РикӀин гаф» кӀватӀал

Забит Ризванов КцӀарин Халкьдин Яратмишунрин КӀвалин директор тир вахтунда ина 1959-йисуз арадал атай «РикӀин гаф» кӀватӀалдик квай къелемэгьлияр фад-фад кӀватӀ жедай. 1966-йисан январдилай Муьзеффер Меликмамедовани кӀватӀалдин тедбирра мукьувай иштиракна. Ингье кӀватӀалдик квай ксарилай тафават кваз яз адахъ вичиз кьилдин фикирар авай. Садра Забит муаллимди адаз лагьанай: «Ви хуьруьнви рагьмет авай Теймур Алиханов чи кӀватӀал арадал гъайи, адаз регьбервал гайи ксарикай я. Заз вун гьа кас хьиз женгчи хьунухь кӀан я. Лагь кван, вун женгерив мус эгечӀда?»

Муьзеффера жаваб ганай: «Гъиле къелем кьуна, лезгидалди кхьиз эгечӀай йикъалай зун женгерив эгечӀнава ва гьавиляй „РикӀин гафунин“ тедбирра иштиракзава. Амма заз, жемятдин арада тайин чка кьуна, ахпа жуван гаф лугьуз кӀан я. Исятда зи ван низ къведа?» Забит муаллим гададин акьулдал, дериндай фагьум авунал гьейран хьанай ва адан къуьнел гъил эцигна хьиз лагьанай: «Гьалал хьуй ваз, чан хва. Вун къвезмай чӀавуз лезги халкьдин ихтиярар хуьдай чӀехи женг ийидайди жедайдан чӀалахъ я зун».

ЧӀалан пешекар

Муьзеффер Меликмамедова хайи чӀал девлетлу авуник еке пай кутунва. Ада неинки лезги чӀалалди яратмишзава, гьакӀни ам илимдал бинеламиш хьана ахтармишзава, рикӀелай алуднавай хейлин гафар майдандиз ахкъуднава. Иллаки чкайрин, гьайванрин, къушарин, набататрин тӀварар. Къуба патан нугъатар ахтармишунални машгъул хьанвай ада лезги литературный чӀала Къуба нугъатдин саки 500-дав кьван агакьна гафар тун меслят къалурзава. Якъин, и теклиф кьабулайтӀа, адал чи алимри амал авуртӀа, лезги чӀал мадни девлетлу авунин карда им лап вижевай кӀвалах жеда. Хайи чӀалан нугъатра лезги, къадим хейлин гафар аваз, чун литературный лезги чӀала маса чӀаларай къачунвай гафар тваз ва абур ишлемишиз вучиз гьавалат жеда? Дугъриданни, Муьзеффер Меликмамедова лезги литературный чӀалакай ийизвай веревирдер чпел фагьум-фикир авуниз лайихлубур я.

М.Меликмамедова лезги чӀалан илимдин чара-чара хилерай 140-далай гзаф макъалаяр кхьена, чапдай акъудна. Вичин 2008-йисуз басма авур «Лезги чӀалар» ктабда лезги, табасаран, будугъ, хиналугъ ва къирицӀ чӀаларин лексика гекъигунин рекьелди ахтармишзавай адаз Дагъустандин Гьукуматдин Университетди и рекьяй диссертация хуьн теклифна.

Лезги халкьдин къайгъуда

М.Меликмамедова лезги чӀалалди гьукуматдин газет арадал гъун патални гзаф алахъунар авуна. Са шумудра Дагъустандин милли сиясатдин, информациядин ва къецепатан алакъайрин рекьяй министрдин кьилив фена…

ССРГ чкӀидай вахтунда, вири халкьари хьиз, лезгийрини халкьдин гьерекатдик кьил кутуна. А вахтунда М.Меликмамедов Азербайжандинни Дагъустандин 480-далай гзаф лезги хуьрериз фена, чкадин агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана, абур аямдин гьаларин гъавурда туна, лезги халкьди вичин дигмиш хьанвай месэлаяр гьикӀ гьялна кӀанзаватӀа лагьана…

1992-йисуз М.Меликмамедов Лезги Халкьдин Милли Советдин исполкомдин седривиле хкяна. Дагъустандай тир кандидатдиз 17 касди сес ганатӀа, Муьзеффераз Милли Советдин идарадик квай 47 касди вирида сад хьиз сес ганай. И делилди халкьдин арада Муьзефферахъ чӀехи нуфуз авайди мад гъилера субутзавай…

Са шумудра адаз Азербайжандин КП-дин ЦК-диз эверна лагьанай: «Вуна лезги халкьдин месэлаяр къарагъарунилай гъил къачуртӀа, чна ваз вад утагъдин кӀвалерни гуда, кутугай хъсан къуллугъни. Гъил къачун тавуртӀа, вун и затӀарикай магьрум яз амукьда. Гила жува хкягъа!»

Муьзеффер муаллимди сифте яз курсунин ва дипломдин кӀвалахар дидед чӀалалди кхьин деб кутуна. Гила Дагъустандин вири вузра М.Меликмамедован тежриба кардик ква.

М.Меликмамедован туькӀуьрунра гьалтзавай камалавай гафар

Усал лезги такурай зи вилериз.

Гьикьван кӀеве акӀайтӀани зарияр,
Кьегьалар я, шиирривди халкь хуьдай.

Гьахъ тӀалабиз тахьай шаир
Чан аламаз рекьидайд я.

Намус хвейи лезгидин
Хенжелди пас кьурди туш.

Дустни душман чир жедайвал,
Чанда са кӀус хъилер кӀанда.

Пехърен гъиле гьатна девран,
Чи дагълариз лекь чизамач.

Ви рикӀе къе халкьдин тӀалриз чка
АвачтӀа, итимвал квадарда вуна.

Азад хьана кӀанзавачтӀа са халкьдиз,
Несиб женни адан чилиз абадвал?

Ватан патал чан тагайтӀа,
Ватандин чил кӀубан жедач

Меликмамедова туькӀуьрай кӀвалахриз ганвай къимет

Меликмамедовакай рикӀяй къвезвай хуш келимаяр лагьанвайбур гзаф я.

• Тарихдин илимрин доктор, Ярославлдин госуниверситетдин профессор Валентина Черновскаяди:

«Ам лугьуз тежедай кьван зурба лезгиновед я. Зун лезги халкьдин вишералди векилрихъ галаз гьалтна. Амма абуруз садазни лезги халкьдин тарих, литература, культура, адетар, чӀал, Муьзеффераз хьиз, вири патарихъай, дериндай чизвач. Ада Къафкъаздин халкьарихъ, иллаки лезгийрихъ галаз алакъалу урусрин, арабрин, фарсарин, туьркверин тарихдин чешмеяр гегьеншдиз чирна - жугъурзавай. Заз чиз, ам и рекьяй виридалайни гзаф чирвилер авай ксарикай я…»

• Лезги кхьирагрин Союздин идара авунин кьил, филологиядин илимрин доктор Гьаким Къурбан:

"Лезгийрин чӀехи алакьунар ва агалкьунар авай зари Муьзеффер Меликмамедов ва адан ялав квай эсерар — очеркар, гьикаяяр, шиирар ва поэмаяр — заз алатай виш йисан 90-йисарилай таниш я. Абуру, иллаки «Лезги тӀвар алатӀа» ктабди зун гьейранарнай. «И къубави зурба шаир я, — лагьанай за Дагъустандин зарийриз. — Адан шииррин гьар са цӀар кӀелзавайдаз са дава, са дарман, са хьел ва са жида я. Абур гьакьван метлеб авай, халкьдин тӀал алай месэлайрикай кхьенвай, художествадин жигьетдай вини дережада авай чӀалар-жавагьирар я».

• Филологиядин илимрин кандидат, зари ва "Чи рагъ" журналдин кьилин редактор Гюльбес Асланханова

«Женгчивал адан ивидик, руьгьдик ква. Адакай зурба журналист ва шаир авунвайдини женгчи руьгь я».

Эдебият

• Гуьлбес Асланханова, «ЧӀехи лезги», Баку, «Нурлан» редакция, 2008 ийс.

ЭлячӀунар

• Муьзеффер Меликмамедов (кьейи элячӀун)
• «ЧӀехи лезги» Архивация 6 март 2016 йисан.
• Зарияр Муьзеффер Меликмамедов