Рагар авай сувар

Рагар авай сувар (ингл. Rocky Mountains) Кеферпатан Америкадин Кордильеррин сувайрин системадин кьилин пад, Канададинни АСШдин къене 4500-5000 км яргъивал аваз. Сеьрра-Невадада авай каскадрин цӀиргъер абурук квач. Колорадода авай 4401 метр кьакьан Маунт Эльберт Рагар авай суварин виридалайни кьакьан кьил я. Рагар авай сувар ЦӀайдин Чилелай Аляскадал физавай Кордилльеррин суван системадин пай я. Абура ава чӀехи важибвал авай Йеллоустоун-паркни спортвилин юкьвар. ГьакӀни а сувара пара чилин ресурсар ава. Рагар авай сувар алай штаатриз АСШда Суван Штатар лугьузвайди я.

География

Рагар авай суварин чӀехи пай метаморфвилин къванерикайни магмадикай жезвай къванерикай хьанвайди я. Рагар авай суварин кьибле патан къерехрал известняквилин къванерни ава. Гьяркьуьвал (РагъэкъечӀдай-РагъакӀидай патахъ) пара дегиш жезвайди я. Виридалайни гьяркьуь чкаяр (500—600 км) Колорадо штатда авайди я. Йеллоустоун дуьзендилай кефер патахъ абур са шумуд цӀиргъел пай жезвайди я, са чкайра 50-120 км гьяркьуьвал авай.

Рагар авай суварин кьулан кьакьанвал 2000-3000 метр я. Виридалайни кьакьан сувар Колорадодани гьадан патаг гвай штатра авайди я, 4000 метрдилай винихъ кьакьанвал авай. Халкьдин парк Глейшердилай кефер патахъ суварин кӀукӀар муркӀади кьунва.

ВацӀар

Рагар авай суварин цӀарцӀай Кеферпатан Америкадин цин сергьят физава. Рагар авай сувара кьил къачузавай вацӀарин эхир пуд окенра ава: Атлантик, Ласни Кеферпатан МуркӀарин океандиз. 2444 метр кьакьан кӀукалай пуд патахъ ятар физава.

Климат

Рагар авай сувара рагъакӀидай патан къаяр авайди я. Гьабуру Лас океандилай Рагар авай суварал цифер гъиз марфар къвазва. Гьавиляй Лас океандин пад галайвал чилер пара кьеженава. Чеб суварни пара мукьвал цифери кьунваз жезва. Кьилди са Йеллоустоун паркда вичин жуьре климат авайди я, амай чкайриз килигайла хъсан гьаваяр авай. Йисан кьулан температура 6 °C я. Виридалайни чими варз июль я, 28 °C аваз. Виридалайни микьи варз январь я, −14 °C аваз. Йисан марфарин дережа 36 см я.

Векьер

Рагар авай суварин векьер са шумуд, кьакьанвилелай аслу, жуьрейрал пай жезва. Кьве сифте жуьреяр къумдик ацӀанва, марфар ана 500 мм дережадал ала. Тамар ана тӀимил ала, абурун чкадал чеб чпиз авай тарар ава. Лап агъа дережадал, 1500—2000 метрдал алай тайгавилин тарар ава. 1800—2400 дережада субальпайрин жеьредин пешеринтарар ава.

Инсанрин Уьмуьр

Америкадин индейцари Рагар авай сувара МуркӀар алат авурла яшамиш жез эгечӀ авурди я. Европави колонистри и сувар из атайла ана гуьгъуьнин халкьар авай: Абсароки, Апачар, Арапагьо, Баннок, Блакфут, Шайен, Флатхед, Дакота, Шошонни Юта. Садбур гьамиша ана Шамиш жезавай, масадбур къвез-хъфиз. Гьабурукай парабур зулузни хъуьтӀуьз дуьзен чкайрал физвай. Гьана абуру бизонарни мама вагьши гьайванар незвай. Гатфаризни гатуз абур суваз хъфиз кӀизрияр нез, ямишар кӀватӀ ийизавай.