Алазани
Алазани (гуржи ალაზანი, азер. Qanıx) - Кьибле Къавказда авай вацӀ я. Кура вацӀуз авахьзавай вацӀарикай виридалайни чӀехибурукай я. Гуржистандин чӀехивиляй кьведлагьай вацӀ я - Курадин гугъуьна. Адан яргъивал 391 км[1] я, вичин агъа пата адакай Гуржистандинни Азербайжандин сергьят жезва. Мингечевир цин гьамбарханада Алазани Курадиз авахьзава. Страбонди адал Алазониус лугьузвай, Плинийди Алазон. Плутархди адаз Абас вацӀ лугьузвай.
География
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]ВацӀ ЧӀехи Къавкъаздин сувара кьве гъвечӀи вацӀар садаз акахьзавай чкадилай эгечӀзавайди я, абурун кьил 2837 метр кьакьан сув Барбалодилай эгечӀзавайди я. Кьилин кьатӀдал вацӀун тӀвар Циплованисхеви я. Вини пата авай Биркиани хуьруьн патаг Алазани шкӀуь таман камун кӀанай физавай суван вацӀ я, чӀехи къванер тухузвай. Са чкайралди адан аватун 9 - 10 м/км я. Ахпа ам Панкиси камай акъатна къванцӀин кьердай авахьзава. Гуьгъуьна ам кьибле патахъ Ахмета шегьердалди физава. Ахпа вацӀ вичин тӀварунихъ галай Гуржистандин чехир акъудзавай важиб чка Алазани-дигедай физава. ХъуьтӀуьз Алазани кьуркьазава. Йисан кьиле ам сувара цӀразвай живерикай хкат ийиз пара мукьвал-мукьвал чилер ятарик ацӀурзава. Ятар кӀватӀунин майдан 10 800 км² я.[2] Цин кьулан харж 98 м3/сек я. Виликра вич вичиз вацӀ Кура вацӀуз авахьзавай, советрин девирда абур акахьзавай чкадал Мингечевир цин гьамбархана эцигна. Алазанидин яргъивилин 104 км Грузияда ава, 282 км кьве гьукуматдин сергьятдал ала, 5 км Азербайжандин къене ава. Ятар кӀватӀдай чкадин майдан 11455 м² я, гьабурукай 6700 км² (58,5%) Гуржистанда, 4755 м² (41,5%) Азербайжанда ава. ВацӀун йисан кьулан авахьун 2999,5 млн м³ я. Виридалайни акахьзавай вацӀ Катехчай я, ам Азербайжанда авайди я, Гуржистандин сергьятдин патаг.
Экономика
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Алазани пара гуржи чехиррин тӀварцӀик квай гаф я, гьабурукай Марани Алазани Диге, ЦӀуру Тбилиси Алазани, Бинехи Алазани Диге. Гьабурулай гъейри чехирдин цӀийи жуьреярни акъатзава, месала лацу чехир Цинандали.[3] ЧӀехи пай ам салариз ятар гунизни хъвадай циз кардик кутазвайди я. ВацӀун рекьел Китайдин инвесторри 1990 йисара Алазанидин ятарин фад фидай цел гьар жуьре гъвечӀи ГЭСар эцигна. Туризм патал Алазани рафтингдиз машгъур я. ВацӀун къерехрал гьар жуьре курортар ала, гьабурукай сад Лагодехи я. ГьакӀни вацӀал кӀизрияр кьазвайди я - судак, лещ, воблани амайбур.
Экология
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Шегьеррин сервисрини лежбервилин карханайри Алазани пара кьацӀурзава. Виридалайни цин гьал Кварелидани Лагодехида пис я.[4]
Баянар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]- ↑ Бассейн реки Алазани/Ганых Оценка взаимосвязи между водой, продовольствием, энергией и экосистемами. Подготовлено Королевским технологическим институтом (KTH, Стокгольм) под руководством секретариата Конвенции по трансграничным водам ЕЭК ООН Первый проект отчета для комментариев со стороны соответствующих государственных органов 19 июня 2014 года (19-06-2014). Ахтармишун 16 ноябрь 2019.
- ↑ Алазани - БСЭ (урус)
- ↑ Цинандали чехир (немц.)
- ↑ Гуржистандин вацӀарин экологиядин писвилер (англ.)