Гьажибегов Гьажибег Агьмедханан хва

Гьажибегов Гьажибег Агьмедханан хва (11.03.1902–5.01.1941) — Дагъустандин машгьур алим, журналист, драматург, эдебиятчи, критик. Лезгийриз ва табасаранриз латин графикадин бинедал туькӀуьрай алфавитрин кирам.

Уьмуьрдикай

Гьажибег Гьажибегов 1902 йисан 11 мартдиз Самур магьалдин Ахцегь хуьре кесиб лезги хзанда дидедиз хьанай. Адан буба кеспи ийиз Бакудиз физвай. Гужундалди Ахцегьрин кьве-классдин мектебдиз туькӀуьр хьана, ам 1912 йисалай 1917 йисалди ана кӀелна. Са кьадар геж адан бубани диде рагьметдиз фенай ва етим амукьай гадади вичин кьил хуьн мажбур яз батраквиле акъвазнай.

1920 йисан апрель вацра са кӀеретӀ ахцегьвияр, абурухъ Гьажибегни галаз, кӀелунар давамарун паталди Дагъустандин виликан кьилин шегьер тир — Темир-Хан-Шурадиз рехъ къачузва. Ана абур компартиядин жергейрик экечӀна революциядин женгина къати иштиракзава. Гьа йисуз Гьажибег «Яру поезддин» яракьлу къаравулдик кваз Москвадин зегьметчийриз савкьатар тухун патал Москвадиз рекье гьатзава. Москвада ам Наркомземдин Главсельхоздин курсан хьана, ахпа РагъэкъечӀдай патан зегьметчийрин университетда, гуьгъуьнлайни, 1923 йисалай 1926 йисалди Свердлован тӀварунихъ галай университетда чирвилер къачуна. Гьа йисар Гьажибегов алимдин дережадив агакьнай девирдал аватна. Ам вилик девирдин лезги шаиррин ирс кӀватӀ хъувунал ва эдебиятдихъ галаз алакъалу крарал алахъиз эгечӀна.

1940 йисан 16 мартдиз Гьажибеговал лезги чӀал вилик тухузвай гьевескаррин «нелегал группа» къанундилай къерехдиз тешкилунин себебдалди гьукуматдин аксиниз чинебан крар тухузвайди лагьана тахсир кутуна садлагьай силисриз эвернай. Сентябрдин 16-аз Гьажибег арест авунай, пакад юкъуз — «троцкист-националистрин контрреволюционал тешкилатдик квайди» буьгьтен вегьена дустагъда тванай. Адан паб Зулейха СултӀанова пединститутдайни комсомолдай акъудна кӀваляйни чукурнай, мажбур яз ам Бакудиз хъфенай. Силисар къачудай изоляторда (СИЗО) авай чӀавуз Гьажибегал вегьей тапан тахсирар хиве кьаз тун патал адаз гзаф зулумар ганай, амма ада вич тахсиркар тирди хиве кьуначир. ГьакӀ ятӀани, НКВД-дин кьетӀен органди акъудай къарардалди Гьажибегов Гьажибегаз муьжуьд йис кар гана сифте Архангельск вилаятдин Котлас шегьердиз, анлайни Коми АССР-дин Кожва посёлокда авай лагерьдиз этап авунай. Гьа лагерьда 1941 йисан 5 январьдиз Гьажибег рецидивист-дустагърин паталай яна кьинай.

1959 йисан 18 майдиз дяведин трибуналди Гьажибег михьи тирди тестикьарна адан хивяй тахсир къахчунай.

Зегьметар

1928 йисуз Гь. Гьажибега лезги чӀалал акъатзавай лезгийрин садлагьай «ЦӀийи дуьнья» журнал тешкилна ва адан редакторвиле кӀвалахнай. 1931 йисалди пуд йис ам редакциядин кьилин къуллугъдал хьана, «ЦӀийи дуьнья» журнал сифте гьафтеда садра, са тӀимил вахтунилай гьафтеда пудра акъатиз хьанай, ада журналдин тираж гьатта 6 агъзур экземплярдив агакьарнай. Идалайни гъейри Гьажибегова харусенятдин «Яру гъед» журнал ва жемиятдинни-сиясатдин «Коммунист маариф» газетар арадал гъанай, абурни лезги чӀалал акъатзавай.

Гуьгъуьнлай ам Дагъустандин тарихдин, чӀалан ва литературадин институтдин директорвиле, маса жавабдар къаллугърал кӀвалахна.

Гь.Гьажибегова лезги ва Дагъустандин чӀалар ва эдебиятар чирна-жагъуруник чӀехи пай кутуна: лезги ва табасаран чӀаларин алфавитар теснифна, лезги чӀалан ва литературадин сифте учебникар ва хрестоматияр туькӀуьрна, машгьур шаиррин (Етим Эминан, СтӀал Сулейманан ва мсб.) ирс кӀватӀ хъувуна, драмадин эсерар («Адетрин къармахра» ва «Колхоз») кхьена ва хайи халкь савадлу авун патал чӀехи зегьметар чӀугуна. Адан къелемдикай 30-далай гзаф илимдин макъалаяр, 8 ктаб, литературадин эсеррин 10 кӀватӀал, цӀудралди публицистикадин макъалаяр хкатна. Гь. Гьажибегов шаирни тир: адан «Билбил» шиир «Лезги шаиррин чӀалар» ктабда (1927 й.) гьатнава. Гьажибег Гьажибегов чӀехи ватанперес ва инсанперес, зурба тешкилатчи, 1934 йисалай СССР-дин кхьирагрин садвалдин член тир. «Лезги газетди» 2000 йисалай публицистикадин лап хъсан эсеррай Гьажибег Гьажибегован тӀварунихъ галай премия тайинарнава.

Эдебият

• Гьаким Къурбан «Лезги зарияр».