Крым-татар чӀал

	Къирим-татар чӀал
Вичин тӀвар:	Qırımtatar tili
Уьлквеяр:	Урусат; Республика Крым ; Турция; Украина
Официал статус:	Республика Крым
Рахазвайбурун кьадар:	500 000 кас
Классификация
Категория:	Алтайдин чӀалар
	Туьрк чӀалар; Кипчак чӀаларин хзан; Къирим-татар чӀал;
Кхьинар:	латин ва кирилл графика
ЧӀаларин кодар
ГОСТ 7.75–97:	кры 347
ISO 639-1:	—
ISO 639-2:	crh
ISO 639-3:	crh
	; Къирим-татар чӀалал рахазвай агьалидин къалинвал

Крым-татар чӀал (кр-т. Qırımtatar tili, Къырымтатар тили) — къирим-татар халкьдин хайи чӀал. Туьрк чӀаларин хзандиз талукь я. Крым Республикадин гьукуматдин чӀаларикай сад я. Къирим-татар чӀалал кирилл ва латин гьарфаралди кхьизвайди я.

Рахазвайбурун кьадар

Официал сиягьриз килигна, крым-татар чӀалал рахазвайбурун кьадар 350 агъзур кас я, абурукай 250 агъзур кас Крымда ава. Болгария ва Румынияда тахминан 25 агъзур кас крым-татар чӀалал рахазвайди малум я. Крымдин ханвал урусрин гъилик акатайдалай кьулухъ Турциядиз куьч хьанвай пара кьадарда крым-татаррикай дуьз малуматар авач, вучиз лагьайтӀа абур чкадин туьркверихъ галаз тамамдаказ акахьнава.

ЧӀалан кьетӀенвилер

Нугъатар

Крым-татар миллетдик квай гьар пуд субэтник группа вичин кьетӀен нугъатдал рахазва. И нугъатар сад-садавай са кьадар тафаватлу я.

Кьиблепатан нугъат (ялыбой) — и нугъат угъуз чӀаларин хзандиз талукь я ва туьрк чӀалаз гзаф мукьва я. Нугъатдик пара кьадар грек ва итальян чӀаларай къачур гафар ква.

Чуьлдин (кеферпатан, нугъай нугъат) — и нугъатдал Румыния, Болгария ва Турцияда уьмуьр ийизвай крым-татарар рахазва. Нугъат кыпчак чӀаларин хзандиз талукь я ва нугъай чӀалаз гзаф мукьва я.

Кьулан нугъат (орта-ёлак) — кыпчак чӀаларин хзандиз талукь тир, амма угъуз чӀаларин къати таъсир галукьнавай нугъат я. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Крымдин виридалайни чӀехи ва кьилин нугъат я. И нугъатдал сувун ва сувун ценерив галай районрин агьалияр рахазва. Крым-татар эдеби чӀал и нугъатдин бинедал арадал гъанвайди я.

И нугъат, XIV виш йисуз Крымдин агьалияр рахазвай половец чӀалан дуьз давам тирди гьисабзава.

Этнолектар

Крым ханвилин чилерал тарихдин къене арадал атай муькуь миллетрин чӀалар бязи алимри крым-татар чӀалан этнолектар (нугъат) тирди гьисабзава. Ибур караим чӀалан крым нугъат, крымчак чӀал ва урум чӀалар я.

Караим чӀалан крым нугъат ва крымчак чӀал крым-татар чӀалавай гафар лугьунин тегьердив ва муькуь фонетик кьетӀенвилерив тафаватлу я.

Урум чӀаланни крым-татар чӀалан арада авай тафават чӀехиди я. Сифте нубатда идан себебар чӀалак квай пара кьадар грек гафар ва крым-татар чӀала авачир кьетӀен ванер я. Урум чӀал крым-татар чӀалан кьиблепатан нугъатдиз пара ухшар я. Урум чӀал вични са шумуд нугъатрикай ибарат я.

Караимри, крымчакри ва урумри чпин чӀалар кьилдин чӀалар тирди лугьузва ва абур крым-татар чӀалан нугъатрик кутунихъ галаз рази туш.