Табасарандин майсумвал

Табасарандин майсумвал — X виш йисалай – 1813 йисалди Дагъустанда хьайи табасаранрин гьукумат я. Адан гьакимрал «майсум» титул алай.

Табасарандин майсумвиликай сифтегьан малуматар тахминан XV виш йисан кьведлагьай паюна авар нуцалвилин кьил тир I-й Андуник хана вичин хтул Гьажиали Шамхал Гидатливидиз кхьенай «Андуникан веси» тӀвар алай чарче гьатнава. Ана кхьенва хьи, Дагъустанда авай 260 агъзур кьушунрикай 60 агъзур кас — им табасарандин майсумвилин кьушунар я. Вич майсум Хучни хуьруьн кӀеви къеледа амукьзавай.

Табасарандин чилер кефер пата Къайтагъдихъ галаз, кефердинни-рагъакӀидай пата Къумухдихъ галаз, кьибле пата Лезгистандихъ галаз, рагъэкъечӀдай патани Дербентдихъ галаз са сергьятра авай. Табасаранди Къавкъазда кьиле физвай сиясатдин ва тарихдин вакъиайра метлеблу роль къугъвазвай.

XVII виш йисан юкьвара майсумрин арада къенепатан гьуьжетар гатӀумай. Гьукумдал алай майсум Джерах хуьруьз куьч жез мажбур хьанай. Майсумрин арада гьатай къаларикай ва гьукум гъуьргъуь хьуникай фад заманда менфят хкудна табасарандин къазиди майсумвилин кефер пад муьтӀуьгъарна ана аслутушир мулк арадал гъанай. Майсумвилелай ва цӀийиз арадал гъайи къазивилелай гъейри, Табасаран уьлкведа гьакӀни Сувун (Азад) Табасаран лугьудай вилаятни авай. Сувун вилаятдик рагъакӀидай пата авай сувун хуьрер акатзавай ва хуьрера майсумринни къазийрин гьукум кьуру тӀвар алаз кьабулзавай.

1806 йисуз майсума, къазиди ва Табасарандин муькуь феодалри Урусатдин раятвал кьабулнай. 1813 йисуз Табасаран Урусатдин империядик тамамвилелди акатунивди са уьлкве хьиз терг хьанай.

Эдебият

• Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.
• Рамазанов Х. Х., Шихсаидов А. Р. Очерки истории Южного Дагестана. Махачкала, 1964.