Инглис чӀал

	Инглис чӀал
Вичин тӀвар:	English
Уьлквеяр:	Вири дуьньяда гегьенш хьанва
Официал статус:	ЧӀехибритания ; АСШ ; Канада; Австралия; ЦӀийи Зеландия; ва 75-лай пара уьлквеяр
Рахазвайбурун кьадар:	• Хайи чӀал: 309—400 млн. кас ; • Кьведалагьай чӀал: 1 млрд. кас
Рейтинг:	хайи чӀал хьиз 3 чка, рахазвайбурун кьадардиз килигна 2 чка
Классификация
Категория:	Евразиядин чӀалар
	Инд-европадин чӀалар; Герман чӀаларин хел; РагъакӀидай патан герман чӀаларин группа; Англо-фриз чӀаларин группа;
Кхьинар:	латин
ЧӀаларин кодар
ГОСТ 7.75–97:	анг 45
ISO 639-1:	en
ISO 639-2:	eng
ISO 639-3:	eng
	;

Инглис чӀал (ингл. English language) — инглис халкьдин хайи чӀал я. ЧӀехибританиядин^[1], Америкадин Садхьанай Штатрин, Австралиядин, ЦӀийи Зеландиядин официал чӀал я. Ирландиядин, Канададин, Мальтадин, Индиядин, Пакистандин ва Азиядани Африкада гзаф уьлквейрин официал чӀаларикай сад я. Рахазвайбурун кьадардиз килигна, дуьньядин чӀаларин арада китай чӀалалай кьулухъ кьведлагьай чкадал ала. Лингвистика илимда инглис чӀалал рахазай ксариз англофонар лугьузвайди я. Француз чӀалакай менфят къачузвайбур пара авайвиляй, иллаки и термин Канадада гегьенш хьана.

Инглис чӀал инд-европадин чӀаларин хзандин герман чӀаларин хилек акатзава. 2006 йисан малуматриз килигна инглис чӀал 360—400 миллион кас агьалидин хайи чӀал я, ва хайи чӀалан жигьетдай китай ва испан чӀаларилай гуьгъуьна дуьньяда кьведлагьай чка кьунва^[2]^[3]. Амма инглис чӀалал рахазвайбурун кьадар, 2007 йисан малуматриз килигна, тахминан 1 миллиард кас я, ва и жигьетдай дуьньядин чӀаларин арада китай чӀалалай кьулухъ кьведлагьай чкадал ала. Садхьанвай Миллетрин Тешкилатда кардик квай ругуд официал чӀаларикай сад я.

Инглис чӀал халкьарин арадин алакъайра, дуьньядин савдавиле, бизнесда ва умуми крар кьиле тухунра дуьньядин виридалайни чӀехи метлеб авай чӀал я^[4]. Идаз себебар, XIX виш йисара ЧӀехибританияди чара халкьарин чилер дяведалди кьунин рекьелди чпиз ана колонияяр туькӀуьрунин политика ва алай аямда АСШ-ди вири дуьньядиз къалурзавай зурба таъсир я^[5]. XX виш йисан 30-й йисара Британиядин Империяди Чилин саки зур пай муьтӀуьгъарна дуьньядин вири континентрал чпиз колонияяр арадал гъанвай. Гьа империядин гъилик акатай чилерал уьмуьр ийизвай халкьарни къвез-къвез ассимиляция хьана рахуниз инглис чӀалал элячӀнай. Гьа и рекьелди вилик и чӀал дуьньяда гегьенш хьанвай.

Инглис чӀал аналитик чӀалариз талукь я. Яни, са мана къалурун патал куьмекзавай частицайрикай, интонациядикай, эвеззавай гафарикай менфят къачун чарасуз я ва цӀарафадин къене гафар анжах тайин тир къайдада акъвазна кӀанзава. ЦӀарафадин къене гафарин чкаяр дегишун виже къведач, тахьайтӀа цӀарафади вичин мана квадарда. Идаз акси яз, месела лезги чӀала цӀарафадин къене авай гафар гьи къайдада хьайитӀани акъвазайтӀа, цӀарафадин мана квахьдач. Инглис чӀалан лексикада гафарин саки 70 % чара чӀаларай атанвай гафар я. VII виш йисалай эгечӀна кхьинра латин графикадикай менфят къачузвайди я.

Инглис алфавит

26 гьарфарикай ибарат тир инглис чӀалан алфавит латин графикадал бинеламиш хьана.

A a	B b	C c	D d	E e	F f	G g	H h
I i	J j	K k	L l	M m	N n	O o	P p
Q q	R r	S s	T t	U u	V v	W w	X x
Y y	Z z

Алай аямдин инглис чӀалан гьарфар

№	гьарф	тӀвар	гьарфунин тӀварцӀин лугьунин тегьер (МФА)	гьарфунин тӀвар лезгидал	къейд
1	A a	a	[eɪ]	эй
2	B b	bee	[biː]	би
3	C c	cee	[siː]	си
4	D d	dee	[diː]	ди
5	E e	e	[iː]	и
6	F f	ef	[ef]	эф	глагол хьиз eff кхьизвайди я
7	G g	gee	[dʒiː]	джи
8	H h	aitch	[eɪtʃ]	эйч	haitch [heɪtʃ] Ирландиядани мукьвал-мукьвал Австралияда
9	I i	i	[aɪ]	ай
10	J j	jay	[dʒeɪ]	джей
11	K k	kay	[keɪ]	кей
12	L l	el	[el]	эл
13	M m	em	[em]	эм
14	N n	en	[ɛn]	эн
15	O o	o	[əʊ]	оу
16	P p	pee	[piː]	пи
17	Q q	cue	[kjuː]	кйу
18	R r	ar	[ɑː]	ар	[ɑr] в кеферпатан-америкадин лугьунин тегьерда тахьайтӀа ахъа ванер вилик
19	S s	ess	[es]	эс	es-hook жуьредин сад-садав кьунукьра es- кхьизвайди я
20	T t	tee	[tiː]	ти
21	U u	u	[juː]	ю
22	V v	vee	[viː]	ви
23	W w	double-u	['dʌbljuː]	дабл-ю
24	X x	ex	[eks]	экс
25	Y y	wy	[waɪ]	уай	кьериз-цӀаруз wye кхьизвайди я
26	Z z	zed, zee	[zɛd, ziː]	зед, зи	zee — америкадин лугьунин тегьер

Гьарфарин мукьвал-мукьвалвал

Инглис чӀала виридалайни пара гьалтдай «E» гьарф я, гьа чӀавуз «Q» гьарф виридалайни кьериз гьалтдайди я. Агъадихъ инглис чӀала кӀвалахарзавай гьарфарин мукьвал-мукьвалвилерин сиягь ганва:

Буква	E	T	A	O	I	N	S	H	R	D	L	C	U	M	W	F	G	Y	P	B	V	K	X	J	Z	Q
Мукьвал-мукьвалвал, %	12,7	9,06	8,17	7,51	6,97	6,75	6,33	6,09	5,99	4,25	4,03	2,78	2,76	2,41	2,36	2,23	2,02	1,97	1,93	1,49	0,98	0,77	0,15	0,15	0,7	0,01

Тарих

Адетдалди инглис чӀалан тарих агъадихъ ганвай девирриз чара ийизва:

дегь чӀаван инглис (450—1066);
юкьван инглис (1066—1500);
цӀийи инглис (1500 — инихъ).

ГьакӀни са чӀалан илимри кьилдин сифте кьилин цӀийи инглис девир чара ийизва^[6].

Дегь чӀаван инглис девир

Гилан инглисрин сихилдин члу-бубаяр — англрин, саксрин, ютрин германрин тайифаяр — V-лагьай вишйисан юкьварра Британиядин островриз куьчна. Гьа чӀавуз абурун чӀал агъа германни фриз чӀалариз мукьва тир. Амма гуьгъуьнлай атай вичин вилик финин нетижада ам маса герман чӀаларикай яргъа къакъатна. Дегь чӀаван инглис девирдин къене англ-сакс чӀал (пара илимри дегь чӀаван инглисдиз ихьтин тӀвар гузва) лап тӀимил масакӀа хъижезвай тир, герман чӀаларин вилик финин цӀарцӀелай кьулухъ тавуна, гафаргандин гегьеншвал квачиз^[7].

ЧӀехибританиядиз куьчнавай англарни саксар келтрихъ галаз — островдин дибдин агьалияр — лап кӀеви регьим авачир женгьина гьахьна. И келтрал хьанвай гьалтун дегь чӀаван инглис чӀалан структурадизни гафаргандиз чӀехи эсер авунач. Къенин йикъаралди амай дегь чӀаван инглис чӀалал кхьей затӀарикай са кьудкъад келт гаф малумриз жезва. Абурукай:

ибадатдихъ галаз галкӀанвай гафар: cromlech — кромлех (друидрин эцигунар), coronach — дегь чӀаван шотландиядин мейит кучудунин лугьунар;
дяведин кардихъ галаз галкӀанвай гафар: javelin — жида, pibroch — дяведин мани;
гьайванрин тӀварар: hog — вак.

Абурукай са гафари чӀала кӀеви чка кьуна, абур гилалди кӀвалахарзава, мисал патал: tory ‘консерватив партия иштиракхъан’ — ирланд чӀалал ‘къачагъ’ лагьай чӀал, clan — тайифа, whisky — эрекь. И гафарикай садбур гила виридуьньядин ирс я — виски, плед, клан. Акьван гъвечӀи келт чӀала дегь чӀаван инглис чӀалаз авунвай таъсирдин себеб, англривни саксрив гекъигна килигайла, келтрин мединиятдин гъвечӀивал я.

400 йисан къене Британиядин пай кьазвай римвийрин таъсирвал пара чӀехиди я. Латин гафар инглис чӀалаз са шумуд дережада гьахьна. Садлугьуниз, латин гафарин са пай герман чӀаларал рахадай кеферпатан континентдин Европадин агьалийри герман тайифайри Британиядиз куьчадалди къачунвай. Абурукай:

street — латин strata via гафуникай — ‘дуьз, къван тур рехъ’;
wall — латин vallum гафуникай — ‘цал’;
wine — латин vinum гафуникай — ‘чехир’.

Са пай мад — англарни саксар Британиядиз куьч хьайидалай кьулухъ. Мисал патал, чкайрин тӀварар:

Chester, Gloucester, Lancaster — латин castrum гафуникай — ‘дяведин лагерь’, тахьайтӀа
Lincoln, Colches — латин colonia гафуникай — ‘колония’,
Port-Smouth, Devonport — латин portus гафуникай — ‘гавань’ ва мсб.

Пара тӀуьнринни парталрин тӀварарни латин чӀалай къачунвайбур я:

butter — грекни латин butyrum — ‘гъери, чӀем’,
cheese — латин caseus — ‘ниси’,
pall — латин pallium — ‘плащ’;

ГьакӀни са шумуд набататрин тӀварар:

pear — латин pira — ‘чуьхвер’,
peach — латин persica — ‘шефтел’.

Мад са латин гафарин къат христианвал Британиядиз гьахьунин девирдиз талукь я. Ахьтин гафар са 150 кьван ава. И гафар дериндаказ чӀалаз гьахьна ва чӀалан галудиз тежер пай хьана, герман гафарихъ галаз сад хьиз. Сифтени сифте гьахьтин гафар клисадиз талукьбур я:

apostle — грек-латин apostolus — ‘апостол’,
bishop — грек-латин episcopus — ‘епископ’,
cloister — латин claustrum — ‘монастыр’.

Гьужумрин девирдани викингри вахтуналди тир Британия дяведалди къачунин чӀавуз (790—1042) инглис чӀалаз пара вирида кӀвалахарзавай скандинавиядин гафар гьахьна. Месэла, call — тӀвар гун, cast — вегьин, die — кьин, take — къачун, ugly — лап стӀур, ill — начагъ. Грамматикадин гафарни къачурди тир, мисал патал, both — окьведни, same — гьа гьама, they — абур, their — абурун ва мсб.

И девирдин эхирда лап чӀехи метлеб авай финиф — флексиядин рекьин — акъатиз гатӀумзава. Даниявийри кьунвай Англиядин чилера авай кьве чӀалал рахадайвили, мумкин я, са кьадар рол къугъвана. Вучиз лагьайтӀа чӀалан какадрун адетдин нетижаяр гъизва — грамматикадин къурулушдинни морфологиядин регьятрун. Хас тир лишан, флексияди гьа-гьа Британиядин кефер пата — «Даниядин къанунрин» регионда — квахьиз гатӀумзава.

Юкьван инглис девир

Инглис чӀалан вилик финин гуьгъуьнлай къведай девирди 1066—1485 йисарин арада авай чӀав кьунва. 1066-лагьай йисуз норманнрин феодалри авур гужалди гьахьунди дегь чӀаван инглис чӀалаз норманнизмар лугьудай лап чӀехи лексикадин къат гъанва. И норманнизмри чпин сифте кьил дяведалди Британия къачунвайбуру кӀвалахарзавай дегь чӀаван француз чӀалан норманн-француз нугъатдилай къачузва. Яргъал чӀаван къене норманн-француз чӀал клисадин, регьберринни ивни дережа авай классрин чӀал хьиз амукьзавай тир.

Амма уьлкведиз чпин чӀал дегиш тежер гьалда илитӀун патал норманнрин кьадар пара тушир. Къвез-къвез гъвечӀини юкьван дережа авай, чеб чӀехи пай англ-саксрикай тир, чилин иесийрихъ пара чӀехи метлеб жез гатӀумна. Норманн-француз чӀалан агъавилин чкадал къвез-къвез вичиз хас тир «чӀалан компромисс» туькӀуьр жезва. И «компромиссдин» нетижа чна инглис лугьудай чӀалаз мукьва тир чӀал арадал атун я.

Амма агъавал ийизвай классрин норманн-француз чӀал лап аставилелди кьулухъ чӀугвазвай тир. Анжах 1362-лагьай йисуз инглис чӀал суд авунин кардин арадиз кьабулнава, 1385-лагьай йисуз норманн-француз чӀалал тарс гунуг акьалтӀарна, адан чкадал инглис чӀал тайирна. 1483-лагьай йисалай инихъ парламентдин къанунарни инглисдал акъудиз гатӀумна.

Инглис чӀалан диб германдинди амукьнатӀани, ада вичин ибаратдик гьакьван пара француз гафар кутуна хьи, вич акахьай чӀал яз хьана. Дегь чӀаван француз гафарин гьахьун юкьван инглис девирдин эхирдалди давам жезвай тир, 1250-1400-лагьай йисарин арада вини кьилел кьван агакьзавай тир^[8].

Асулдай авай германрин king — корол, queen — королева ва маса ихьтин гафар квачиз, гафарин лап чӀехи пай гьукумат идара авунин кардиз талукь я:

reign — пачагьвал авун, government — гьукумат ийидай идара, crown — таж, state — гьукумат ва мсб;

ЧӀехи мертеба авай ксарин тӀварарин чӀехи пай:

duke — герцог;
peer — пэр;

Дяведин кардиз талукь гафар:

army — кьушун,
peace — ислягьвал,
battle — ягъунар,
soldier — солдат,
general — генерал,
captain — капитан,
enemy — душун;

Суддин терминар:

judge — судья,
court — суд,
crime — тахсиркарвал;

Диндин терминар:

service — къуллугъ (клисада),
parish — са кешишди къуллугъзавай жемятар.

Яргъал чӀаван къене тухванвай кьве чӀалал рахадайвал хъсан къалурдай лишан — алишверишдизни промышленностдиз талукь гафар француздинбурун я, гьа чӀавуз гьакӀан гъилин устӀарвилин талукьбур — германринбур я. Садлагьайбур къалурдай мисалар: commerce — алишвериш, industry — промышленность, merchant — савдагар.

Агъадихъ ганвай гафари инглис чӀалан тарихдин кьетӀенвал хъсан къалурзава:

Гьайванрин тӀварар — германринбур:

ox — яц,
cow — кал,
calf — кьерех,
sheep — хеб,
pig — вак;

Гьа чӀавуз и гьайванрин якӀарин тӀварар французринбур я:

beef — малдин як,
veal — кьерехд як,
mutton — хпен як,
pork — вакӀан як ва мсб.

И девирдин къене чӀалан грамматикадин къурулуш масакӀа хъижез мад давам жезва — тӀварцӀинни глаголрин акьалтӀунар сифте акахьуник акатзава, усал хъижезва, ахпа, и девирдин эхирдалди, михьиз квахьзава. Сифетра (прилагательноеда), гекъигунин дережа гьакӀан туькӀуьрунин къайдани сад хьиз, цӀийи аналитикадин туькӀуьрунин къайда, прилагательноедихъ more (мадни) и most (виридалайни пара) гафар гилиг хъувунин рекьелди жезвай, арадал атана.

И девирдин эхирдиз (1400—1483 йисар) лондон нугъатдин гъалибвал талукь я. И нугъат кьиблединни юкьван нугъатрин сад хьунинни вилик финин рекьелди арадал атана. Фонетикада ахъа тушир ванерин чӀехи юзун арадал атана.

1169-лагьай йисуз хьанвай, британвийрин са паюни ирландиядин Уэксфорд графвилин чилериз авунвай миграциядин нетижада, йола чӀал кьилди вилик физвай тир. Ам XIX-лагьай вишйисуз квахьна.

Инглис миллетдин чӀал кӀалубда тунин девир (XV—XVI вй.)

И девирда Англияда феодал системади чикӀиз ва товарринни пулунин рафтарвили зурбадаказ вилик физ гатӀумна. Гегьенш тир халкьарин арада авай англиядин аливеришдин нетижада XIV-лагьай вишйисуз Лондондикай уьлкведин юкь хьана, ва гьакӀни лондон нугъатдихъ пара чӀехи метлеб хьанва. Къвалав гвай нугъатрин кьилдин кьетӀенвилер къениз чӀугвана, адакай миллетдин чӀалан диб хьанва.

Миллет кӀалубда тунин зурба финифди миллетдин чӀал чукӀурунизни вилик финиз куьмек авуна, ва гьакӀни нугъатрин арада авай тафаватвилер акъудна абур вири саки сад хьиз авуна. Миллетдин чӀалан къайдаяр гегьеншрунин карда чӀехи роль Уильям Кекстонди къугъвана. Ада Англияда ктабар басма авун ишлемишиз адет авуна, адалди орфография кӀевириз куьмек авуна (къейд авуна кӀанда, гьа чӀавузни орфоградия лугьунин тегьердин къайдадив кьазвачир). Дегь чӀаварилай амай кхьей затӀарал буржуазиядин гуманизмдин вилик финин девир ва инглис халкьдин жув къанмишун кӀалубда тун эсер дуьздал акъатна. И девирдиз талукь тир чӀалал Англиядин гегьенш халкьдин арада авай рафтарвилерин таъсир эсер арадал акъатна — итал, грек, испаниядин чӀаларикай къачур гафарин цӀийи авахуьн гатӀум хьана.

Фонетикада чӀехи метлеб квай гьал дуьздал акъатна — «ахъа тушир ванерин чӀехи юзун» ва маса кьетӀенвилер, вири и дегишвилери орфографиядин ва орфоэпиядин арада авай чара хьун артухарна.

Морфологияда существительнийрин, сифетрин (прилагательныйрин), глаголрин акьалтӀунар галат (алат) хъижезва. ЦӀийи суффиксар авачир гафар туькӀуьрунин тегьер арадал акъатзава, кьилди сад тир паравилин кьадардин кӀалуб (-s) кӀеви жезва. Сифетри сад-садав кьунукьин кӀалубар михьиз квадарна, къуват авай ва авачир глаголрин категория регьят хъижезва. Синтаксистда гилан чӀаван инглис чӀалан дибвилин кьетӀен лишанар малум жезва.

ЦӀийи инглис чӀалан девир

Лексика

Сводешан сиягь

Инглис чӀалан патахъай туькӀуьрнавай Сводешан сиягь

№	Инглис	Лезги
1	I	зун
2	you	вун
3	he	ам
4	we	чун
5	you	куьн
6	they	абур
7	this	и
8	that	а
9	here	ина
10	there	ана
11	who	вуж
12	what	вуч
13	where	гьина
14	when	мус
15	how	гьикӀ
16	not	туш, та-(те-; ти-)
17	all	вири
18	many	парабур
19	some	са шумуд
20	(a) few, some	са тӀимилбур
21	other	муькуь, маса
22	one	сад, са
23	two	кьвед, кьве
24	three	пуд
25	four	четыре

№	Инглис	Лезги
26	five	вад
27	great	чӀехи
28	long	яргъи
29	wide	гьяркьуь
30	thick	яцӀу
31	heavy	залан
32	small	гъвечӀи
33	short	куьруь
34	narrow	гуьтӀуь
35	thin	кьелечӀ, шуькӀуь
36	woman	паб
37	man	итим
38	person, man	инсан
39	child	бицӀек
40	wife	паб
41	husband	гъуьл
42	mother	диде
43	father	буба
44	animal	гьайван
45	fish	гъед
46	bird	нуькӀ
47	dog	кицӀ
48	louse	нет
49	snake	гъуьлягъ
50	worm	квак, шар

№	Инглис	Лезги
51	tree	тар
52	forest, wood	там, рук
53	stick	лаш (ланш), тӀвал
54	fruit	емиш
55	seed	тум
56	leaf	пеш
57	root	дувул
58	bark	чкал
59	flower	цуьк
60	grass	хъач
61	rope	еб
62	skin	хам
63	meat	як
64	blood	иви
65	bone	кӀараб
66	fat	пи, макь
67	egg	кака
68	horn	карч
69	tail	тум
70	feather	цӀакул
71	hair	чӀарар
72	head	кьил
73	ear	яб
74	eye	вил
75	nose	нер

№	Инглис	Лезги
76	mouth	сив
77	tooth	сас, свах
78	tongue	мез
79	nail	кек
80	foot	кӀвачин кӀан
81	leg	кӀвач
82	knee	мет
83	hand	гъил
84	wing	лув
85	stomach	руфун
86	entrails	къенер
87	neck	хев
88	back	далу
89	breast	хур
90	heart	рикӀ
91	liver	лекь
92	drink	хъун
93	eat	тӀуьн
94	bite	кӀасун
95	suck	фитӀинун
96	spit	тфу (цуькӀуьн) гун
97	barf	экъуьчун
98	blow	уф гун
99	breathe	нефес къачун
100	laugh	хъуьруьн

Орфографияни пунктуация

Инглис чӀалан нугъатар

Инглис чӀала пара нугъатар ава. АСШ-дилай ЧӀехибританияда абурун жуьреба-жуьревал чӀехиди я. XX-лагьай вишйисан юкьварал кьван АСШ-да юкьван атлантикадин нугъат (Mid-Atlantic) литературадин чӀалан диб тир. XX-лагьай вишйисан 50-лагьай йисарилай инихъ вине авай рол юкьван рагъакӀидайпатан (Mid-Western) нугъатдиз фена.

Англия

Кьилин макъала: Англияда чкӀанвай инглис чӀалан нугъатар

Кокни (Cockney) — Лондон шегьердин районринни пешекарвилин цехрин са шумуд тарихдин нугъатдин виридан тӀвар
Скауз (Scouse) — Ливерпулдин агьалийрин нугъат
Geordie — Нортумберленддин агьалийрин нугъат, гьабурукай яз, Ньюкаслдин агьайлирин нугъат я
West Country
East England (РагъэкечӀдайпатан Англия)
Birmingham (Brummy, Brummie) (Бирмингем)
Cheshire (Чешир)
Cornwall (Корнуолл)
Cumberland (Камберленд)
Central Cumberland (Юкьван Камберленд)
Devonshire (Девоншир)
East Devonshire (РагъэкъечӀдайпатан Девоншир)
Dorset (Дорсет)
Durham (Дарэм)
Bolton Lancashire (Болтон в Лэнкэшир)
North Lancashire
Radcliffe Lancashire
Northumberland (Нортумберленд)
Norfolk (Норфолк)
Tyneside Northumberland (Тайнсайд Нортумберлэнд)
Somerset (Сомерсет)
Sussex (Сассекс)
Westmorland (Уэстморленд)
North Wiltshire (Уилтшир)
Craven Yorkshire (Йоркшир)
North Yorkshire (Северный Йоркшир)
Sheffield Yorkshire (Шеффилд)
West Yorkshire (Кеферпатан Йоркшир)

Шотландия, Вэльсни Ирландия

Lowland Scottish (кьулувилин Шотландия) — гьакӀни кьилдин чӀал яз гьисабзавайди я (Lowland Scots).
Edinburgh (Эдинбург) — гьакӀни чӀалан нугъат яз гьисабзавайди я Lowland Scots.
Belfast (Белфаст)
South Wales (Кьиблепатан Вэльс)
Йола — кьенвай чӀал, юкьван вишйисарин инглис чӀалакай чара хьана.

Кеферпатан Америка

Америкадин инглис чӀал (AmE, AmEng, USEng)
- Социо-культурные диалекты
- Регионрин нугъатар
  - Northeastern dialects
  - Дибчилин къенепатан кефердин америкадин нугъат (Нью-Йорк штатдин рагъакӀидайпатанни юкьван патар)
    - Кеферпатан пенсильваниядин нугъат (Скрэнтон, Пенсильвания)
  - Юкьван атлантикадин нугъатар
  - Континентдин къенепатан кефердин нугъатар (Мичигандин агъа пай, кефердинбур Огайони Индианы, Чикагодихъ галай агъашегьерра, са пай Висконсинни Нью-Йорк штат)
    - Чикаго нугъат
    - Буффало нугъат
  - Кефердин юкьван америкадин нугъат (асул гьисбалди Миннесота, гьакӀни са пай Висконсин, Мичигандин вини пай, гьакӀни са пай Кефердин Дакота, Кьибледин Дакота,Айова)
    - - Юпер (Кефердин юкьван америкадин нугъат, Мичигандин вини пай, патав гвай регионра)
  - Юкьван америкадин инглис чӀал
    - Кефердин юкьван (шуькӀуь зул Небраскадилай Огайодал кьван)
    - Сент-Луис нугъат
    - Южный центральный (шуькӀуь зул Оклахомадилай Пенсильваниядал кьван)
    - Аппалачи инглис чӀал
  - Кьиблепатан америкадин нугъатар
  - РагъакӀидайпатан нугъатар
Канададин жуьре (CanE, CanEng)

Индия

Инглис чӀалан индиядин жуьре рахадайбур кьадардай дуьньяда виридалайни чӀехибурукай сад я. Ам, вичел атайла, нугъатриз чара жезва, абурукай виридалайни метлеб авайбур агъадихъ ганва:

Standard Indian English — Индиядин федерал МИА-ра кӀвалахарзава, саки Hinglish-див кьазва
Hinglish — дибвилин гьисабдалди и нугъатдал гьинди чӀалал чпин хайиди яз гьисабзавай агьалийри рахазва
Пенджабдин инглис чӀал
Ассамдин инглис чӀал
Тамилдин инглис чӀал

Масабур

Табнугъатар

Баянар

↑ Member Countries of Commonwealth: United Kingdom (инг.). Official Cite of the Commonwealth. Ахтармишун 25 апрель 2014.
↑ Инглис чӀал Ethnologue сайтда (инг.)
↑ Summary by language size (инг.)
↑ Английский как универсальный международный язык (урус). «Мир эсперанто». Ахтармишун 19 май 2015.
↑ Почему английский стал языком международного общения? Архивация 16 март 2015 йисан. (урус)
↑ e.g. Río-Rey, Carmen Subject control and coreference in Early Modern English free adjuncts and absolutes (инг.) // Шаблон:Нп3 : journal. — Cambridge University Press, 2002. — Т. 6. — № 2. — С. 309—323.
↑ Graddol, David; Leith, Dick and Swann, Joan. English: History, Diversity and Change. — New York: Routledge, 1996. — P. 101. — ISBN 0415131189.
↑ William Bertrand Formation Langues | A BRIEF HISTORY OF THE ENGLISH LANGUAGE

ЭлячӀунар

[1] Member Countries of Commonwealth: United Kingdom (инг.). Official Cite of the Commonwealth. Ахтармишун 25 апрель 2014.

[2] Инглис чӀал Ethnologue сайтда (инг.)

[3] Summary by language size (инг.)

[4] Английский как универсальный международный язык (урус). «Мир эсперанто». Ахтармишун 19 май 2015.

[5] Почему английский стал языком международного общения? Архивация 16 март 2015 йисан. (урус)

[6] .g. Río-Rey, Carmen Subject control and coreference in Early Modern English free adjuncts and absolutes (инг.) // Шаблон:Нп3 : journal. — Cambridge University Press, 2002. — Т. 6. — № 2. — С. 309—323.

[Graddol1996-7] Graddol, David; Leith, Dick and Swann, Joan. English: History, Diversity and Change. — New York: Routledge, 1996. — P. 101. — ISBN 0415131189.

[8] William Bertrand Formation Langues | A BRIEF HISTORY OF THE ENGLISH LANGUAGE

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]