Дедели (Хъачмаз)

Хуьр лезги. Тител
Дедели
Координатар:
Уьлкве:	Азербайжан
Район:	Хъачмаз район
Садлагьай тӀвар кьун:	Тител
Агьали:	1,542 кас. ([[йис|]])
Сятдин чӀул:	UTC+4, гатуз UTC+5
Телефондин код:	172
Почтунин индекс:	AZ 2700
Автомобилдин код:	AZ27

Тител — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Тител хуьр, ГъвечӀи Барахум ва Нагъиуба хуьрер акатзава.

Тарих

Тител Къусарчайдилай кефер пата, Уьзден уба, Шоллар ва Урян убадихъ галаз чилерин часпарар авай дегь са хуьр я. Хуьруьн дегьвал къалурзавай факт хуьре 26 Алпан чӀаварин сурар хьун я. Дуьз я и сурарин къванерикай кхьинар алайбур Республикадин Девлетдин Тарихдин музейдин кӀвалахдарри тухванва. Амай сурар хуьруьнвийри чараз усуна туна икрамвиливди хуьзва. И сурарин са пай винел сандухдин хьиз къапах алайбур къене къизилар ава лугьузвай са тапарунал чӀалах хьанвай вандалри хана пучнава. Алпан чӀаварин сурар хьуни тестикьарзава хьи, хуьруьн тарих IV вишйисарилай вилик я.

Хуьре умуьрзавай азербайжанари и хуьруьн тӀварцӀин мана икӀ ахъайна:

1. ДЕДЕли — яни буба, дестек авайбурун хуьр.

2. ДЕГЬ дели — Дегь- фарсидал цӀуд. Яни Куругълудин делийрикай 10 кас къвазна амукьай чка.

Дагъустанви тарихдар Абдулкерим Бутаева Деделидин виликан тӀвар ТитӀел яз къалурнава.

Агьалияр

Хуьруьн агьалияр — 1,542 касди туькӀуьрзава. Хуьре 200 — дилай пара кӀвал ава.

И хуьр Гьажи-Давуд Муьшкуьрвидин хайи хуьр я.

Деделида къенин юкъуз амай сихилар:

1. Баш къапанлылар — Турциядай атанвайбур;

2. Эрэблэр, агъ эрэблэр — тӀварци къалурзавай хьиз Арабистандай атайбур;

3. Агъалилер — ?

4. Зекериййе несли- ?

5. Ширванлылар — Ширвандин Жем — жем хуьряй атайбур;

6. Давутар — мумкин я, ибур Гьажи Давутан сихилдикай я. Хуьруьнвийри абур шихрикай я лугьузва. Ших-лезгийри гьаждал фейидаз, савад авай сейли фекьийриз гузвай титул тир;

7. Тагьиржаллылар — тӀигьиржалвияр;

8. Чепелилэр — Дагъустандин Чепер хуьряй атанвайбур-чепивияр;

9. Лезгилэр — Юрян убадай куьч хьанвай мегьерамхуьруьнвияр;

10. Аллагькъулиевар — ибур лезгияр я. Пун гьинай ятӀа малум туш;

11. Ягьяевлэр — Фетели хандин хва Шихали хандин фармандивди «бег» хьиз и хуьруьз ракъур­навай Къуба хандин эхиримжи бегдин сихил;

12. Татлар — тат миллетдиз махсусбур, сувун чувудар;

13. КъирицӀар — Къубадин КъирицӀ хуьряй атан­вайбур.

Эхиримжи виш йисара гьукуматдин, авсиятдин, базардин чӀал цӀап чӀал я лугьуз вири гьа чӀалалди рахазва. Лезгийриз чи чӀал чизмач. Ассимилияция лугьузни мез къвезвач. Яни мажбурай кас авач ва хуьруьн авсиятдин чӀалани и хуьре уьмуьрзавай вири халкьарин гафар ава. Лезгияр лагьайтӀа, абур мисал яз, чепивияр, тӀигьиржалвияр ятӀани, гьайиф хьи бубайрин ватандихъ галаз алакъаяр авач.

Хуьре авай азербайжанар XVIII асрдиз, Фатали-ханди Ардебил, Гилян, Мугъан патарай агъанвай шахсевен тӀвар алай азербайжанар я. Азербайжанар къведалди вилик михьи лезги хуьр тир.

ЭлячӀунар

• Алам журналда Тителрикай макъала Архивация 14 март 2017 йисан.
• Хъачмаз райондин официал сайт
• «Лезги топономика». М. Меликмегьеммедов