Лори марз

Википедиядихъай
Эрменистандин пайдах Лори марз
арм. Լոռու մարզ
Лори марздин пайдах Лори марздин герб
Пайдах Герб
Кьилин шегьер:Ванадзор
ЧӀехи шегьерар:Ванадзор, Алаверди, Спитак, Степанаван
Уьлкве:Эрменистан
Административ паюн:7 шегьердин ва 50 хуьруьн муниципалитетар
МарзпетАндрей Гукасян
Майдан:3 789 км²
Агьалияр:235 537 ксар. (6-лагьай)
 · Агьалидин чуькьуьнвал:62,16 ксар./км²
ЧӀал:эрмен
Телефондин код:
Сятдин чӀул:UTC+4:00
ISO 3166 код:AM.LO
Сайт:Официал сайт

Лори вилаят, Лори марз (эрм. Լոռու մարզ) — Эрменистандин кефердин пата авай вилаят (эрм. մարզ [марз]) я.

Чилин кьадар — 3 789 км² я. Агьалийрин кьадар — 235 537 кас я. Агьалийрин къалинвал — 62,16 кас/км² я.

Административ юкь — Ванадзор шегьер я.

Гилан вилаятдин кьил Андрей Гукасян я, ам 2018-лагьай йисан 10-лагьай октябрдиз тайинарна[1].

ТӀвар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Лори тӀвар (гуржи чӀала ам Loré ლორე хьиз чидайди) асулдай авай эрмени гаф я (арм. լոր — «туртур»)[2][3].. XI-лагьай виш йисуз Давид I Чил авачирда Лори лугьудай кӀевирнавай шегьер эцигайла адан тӀвар садлагьай гъилера кьунва. Къала тир шегьер 1065-лагьай йисуз Ташир-Дзорагет королвилин меркез хьана. Гуьгъуьнлай Лори тӀвар вири регионда чкӀана ва сифтедин Ташир тӀвар чуькьвена арадай акъудна.

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Стратификация авур Куртан I памятник (ана ашел индустрияр гьатнава) Палеолитдин сифте кьилериз талукь я[4][5]. Инин медениятдин къатарин яш — 1 млн кьван йис я[6].

Чи эрадилай вилик галай II-лагьай виш йисалай гатӀумна чи эрадин V-лагьай виш йисал кьван вилаятдин чилер Сур Эрменистандик акатзавай тир. 861-лагьай йисалай гуьгъуьниз Багратидрин династия авай чӀавуз ам Ани пачагьвилик акатзавай тир.

Гуьгъуьнлай, феодал чкӀайвилин гъиляй 978-лагьай йисуз ина Ташир-Дзорагет пачагьвал арадал акъатна. Гьа чӀавуз Эрменистандин пачагь тир Смбат III-лагьайдан стхадиз — Гурген I-лагьайда пачагьдин титул къачуна ва Баградитрин ташир-дзогаретрин цӀарцӀин бине эцигна. Ташир-Дзорагет пачагьвал гилан Эрменистандин, Гуржистандинни Азербайджандин чилерал алай тир. 1118-1122-лагьай йисариз Давид IV Эцигайди гуржи пачагьди Лори дяведалди къачуна ва Орбели сихилдин гъилик гана. Са шумуд йисалай — 1177-лагьай йисуз агалкьун авачир къарагъун хьайидлай кьулухъ 1185-лагьай йисуз Лори Закарянрин сихилдиз гана. 1280-лагьай йисуз Лори мугъулри дяведалди къачуна. 1286-1346-лагьай йисариз гуржи пачагь Георгий V ЦӀапӀрапӀ гудайда Лори къахчуна. Гуьгъуьнлай атай йисариз ва 1490-лагьай йисуз сад тир Гуржистан чкӀадалди Лори Гуржи пачагьвилик акатзавай тир. 1555-лагьай йисуз Амасиеда кутӀуннавай ислягьвилин икьрардалди, Лори Сефевидриз элячӀна. Административ рекьяй ам Картли пачагьвилик акатна. 1762—1801-лагьай йисариз Картли-Кахети пачагьвлин пай тир. 1801 — 1840-лагьай йисариз Лори Гуржи губерниядик акатзавай тир. 1840 — 1846-лагьай йисариз ам Гуржи-Имерети губерниядик акатзавай тир. 1846 — 1917-лагьай йисариз ам Тифлис губерниядик акатзавай тир. 1918-лагьай йисуз Эрмени-Гуржи дяве хьайидлай кьулухъ Лорида нейтрал зона туькӀуьриз гатӀумна. 1921-лагьай йисуз Кавбюродин пленумди, Сталинан иштираквал кваз, ва гьакӀни Гуржистандин ССР-дин ва Эрменистан ССР-дин Къецепатан крарин халкьдин комиссарин Сванидзединни Мравянан иштираквал кваз, вичин къарардалди виликан нейтрал тир Лори зона Эрминистан ССР-дихъ гилигна[7].

Гилан Лори вилаят 1995-лагьай йисан ноябрдин 7-лагьай йикъан административни территориал паюникай къанундалди арадал гъана. Ам Гугарк, Ташир, Спитак, Степанаван ва Туманян районар сад авунин рекьелди туькӀуьрнава[8].

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Лори марз гилан Эрменистандин кефердин пата чка кьунва. Адан чилик кьадар (вири уьлкведин майдандикай адал 12,7 % гьалтзава).

Ам рагъэкъечӀдай пата Тавуш, кьиблединни Котайк, кьиблединни рагъакӀидай пата Арагацотн, рагъакӀидай пата Ширак марзарихъ галаз са сергьятра ава. ГьакӀни адаз Гуржистандин Квемо-Картли вилаятдихъ галаз умуми сергьят ава.

Тарихдалди, гилан вилаятдин чилер Сур Эрменистандин Гугарк провинциядик акатзавай Ташир, Богнопор ва Дзорапор кантонрихъ галаз галкӀанва.

Лори — суван чил я, ина Джавахети, Базума, Памбака, Гугарка, Халаба ва Сомхети цӀиргъер тафаватлу я. Вилаятдин виридалайни кьакьан кӀукӀ — Ачкасар сув (3196 метр), Джавахети цӀиргъиник квайди. Виридалайни аскӀан чка (380 метр) вилаятдин кефердинни рагъэкъечӀдай пата авай Дебед дугуна ала.

Вилаятдин кьилин ресурс Дебед вацӀни адан Дзорагет, Памбак ва Марцагет агъавацӀар язва.

Вилаятдиз акьалтӀа мекьи, пара жив квай кьуьдни хъуьтул гад хас я. Йисан гьалдин къваларин дережа: 600—700 мм я.

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Миллетар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Миллет 2001 йисан
сиягьдиз къачун[9]		 Пай 2011 йисан
сиягьдиз къачун[10]		 Пай
Вири агьалияр 286 408 100 % 235 537 100 %
Эрменияр 280 471 97,93 % 231 066 98,10 %
Урусар 3 882 1,36 % 3 152 1,34 %
Езидар 793 0,28 % 652 0,28 %
Грекар 655 0,23 % 360 0,15 %
Гуржияр Малуматар
авач		 Малуматар
авач		 100 0,04 %
Украинар 138 0,05 % 91 0,04 %
Масабурни
къалур тавунвайбур		 469 0,16 % 116 0,05 %

Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

  1. ↑ [hhttps://www.gov.am/ru/regions/919/ Эрменистан гьакиматдин сайт — Андрей Гукасян]
  2. ↑ Hewsen Robert H. Armenia: A Historical Atlas. — Chicago: University of Chicago Press, 2001. — ISBN 0-226-33228-4.
  3. ↑ Ган К. Ф. Опыт объяснения кавказских географических названий // Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. — 1909. — Т. 40.
  4. ↑ Древнейший ашель — в Армении?
  5. ↑ Полевые исследования Отдела палеолита ИИМК РАН в 2015 г. Архивация 20 ноябрь 2016 йисан.
  6. ↑ Любин В. П., Беляева Е. В. Традиции и трансформации в раннем палеолите Кавказа и Ближнего Востока // Традиции и инновации в истории и культуре, 2015 Архивация 21 ноябрь 2015 йисан.
  7. ↑ Apsny.ge: Лорийская область — историческая территория Грузии
  8. ↑ Эрменистан республикадин административни территориал паюникай тир къанун
  9. ↑ Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2001
  10. ↑ Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2011

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]


Эрменистан Им Эрменистандин географиядикай акьалтӀдай тушир макъала. Ам вилик ракъурна вавай проектдиз куьмек гуз жеда.
Чешне "https://lez.wikipedia.org/w/index.php?title=Лори_марз&oldid=93132" я