Католицизм

Католикрин виридалайни чӀехи динкӀвал — Апостол Петрдин собор

Риман Пападин герб

Католицизм — христианвал диндин виридалайни чӀехи хилерикай сад. 2012 йисан малуматриз килигна, и диндиз ибадат ийизвайбурун кьадар 1 миллиардни 214 миллион кас тир. Католик гаф грек чӀалай атанвайди я, «вири кьадайди» мана аваз. Гьа саягъ а гаф Аристотеляни Полибия хашперес кхьирагриз лугьузвай. «Католикрин дин» сифте сеферда кардик кутунвайди Игнатий Антиохви тир, 110 йисуз, а инсанрин гъвечӀи кӀеретӀар фикирда кьун патал. Европада Католиквалди цивилизация эцигзавай Протестантизмдихъ пара агъазвайбур авачир гьукуматра, дахьайтӀа Контрреформациядин береда Католиквалдик кьулухъ гъанвайбур — Италияда, Испанияда, Португалиядани Францияда. Германияда ам чӀехи пай рагъакӀидайни кефер патара авайди я, Австрияни галаз. Ирландиядани Польшада милли руьгь католик диндик пара мукьуг гва. Мадни чӀехи къуват Католик диндихъ Латин Америкада ава.

Тарих

Къенин Католик церковди вири Церковдин тарих, 1054 йисан пайхьунилай тухузава. Хашпересвал Иисус Христосан чирвилерал эцигнавайди я, ам I вишйиса яшамиш жезвайди тир. Чи эрадин кьиле хашпересвал Рим империяда гегьеншар хьана, пара четинвилер авайтӀани. Император Константина хашпересвал 313 йисуз ихтияр авай дин хьиз эцигна, 380 йисуз адакай гьукуматдин диндаказ кьабул хьана. Империядин чилер къачузвай варварари 5ни 6 вишйисара абурукай парабуру арианвилин хашпересвал кьабулнавай, эхирда абурукай католикар хьана. Къенин Рим-Католиквилин церковди Хашпересвилин тарих вири 1054 йисалди вичин тарихдиз хьиз килигзава.

Маса хашперес динрихъ галаз рафтарвал

Католик клисади маса хашперес клисайрихъни тешкилатрихъ галаз алакъа кьазва. Экуменик рахун Пападин хашперес садвалдин консилиумди тухузва. Гьа рахунрин акъатунрикай сад хьана 1993 йисуз хьайи православ клисайрин векъилрихъ галаз къулар чӀугвур Баламанддин разивал тир. 1999 йиса къулар чӀугвунвай Виридуьньядин Лютеран Федерацидихъ галаз Санал туькӀуьрнавай пад кьазвай декларация тир.

1964 йиса Иерусалимда гьалтун хьана, Вселен Патриарх Афинагорни Константинопольдин ЧӀехидхъ галаз Римдин папа Павел VI ди. Гьа гьалтунин эхирда кьве хашперес клисайри чпи чпел эцигнавай анафемаяр алуднай.

Католиквал Австрияда

Йозефинизм паталди Австриядин католиквал гьамиша гьукуматдиг мукьвуг тир. Австрофашизмдин берейра (1933-1938) Австрия консерватив католикриз лап хъсан гьукумат хьиз аквазвай. Австриядин епископар пара хуш тир Германиядин епископрилай, Австрия 1938 йисуз ЧӀехигерманиядин Рейхдик галкӀурнавайла. Гьа кар хьайивиляй Епископатди вич либералвилин рекьяй фида лагьана, ятӀани 1990 йисарилай эгечӀна ада вич консервативдаказ тухузвай.

Католиквал Швейцарияда

Швейцарияда католиквилин клисадин гьал гьадалайни четиндаказ я, вучиз лагьайтӀа гьар кантондин конфессиядинни гьукуматдин къанунар фикирда кьуна кӀанзава.

Папа

Рим-католик диндин фикирдин мана иерархи я, Папа чӀехи епископ хьиз. «Петрдин принципдай» эцигнавай епископдин везифади ам амайбурукай кӀевиз хкудзава. Петр Апостолдин чкадал алайди хьиз рим-католик динда папа чилел Христосдин векил хьиз ава. Папа лап пара политикадик ква лагьана шикаятрал диндинхъ вичин жаваб ава — хашперес дин политикадинни жемятдин крарилай вине ава. Петрдин приципди динвилин интернационализмдиз вири дуьньядин мана туькӀуьрзава. И кар католик гафунин манадиз элячӀзава — «вири кьадайди». Гьа манадин кьатӀ хьиз, дин политикадилайни жемятдилай вине яз, Пак престол гьукуматдин пачагьрилай вич вине эцигзава. Чпин вишйисарин дипломатиядалди папайрихъ пара еке агалкьунар хьана. Исятда Папавал (Кьилди са Ватикан гьукумат ваъ) дуьньядин вири гьукуматри дуьньядин ихтиярдай кьабулнава.

Католицизмди вич политикадихъни жемятдихъ галаз тухузвай саягъ

Папа Пий IXди 1870 йисуз Пападин гунагь авачирвал чирвилерин арада туна. Гьа католицизмдин хайи лишан, михьидаказ теологиядин проблемадай акъатна, Папавал диндин крарик акатна. Гуьгъуьна хьайи пападин клиса-гьукуматдикай элкъуьруни папа Лео XIIдилай Грегор XVIдалди арада авай разивал авачирвал алудна. Гьадахъ галаз эцигнавай пападин интернационалвал папа Лео XIIIдиз, католиквилин жемятдин цӀийи чирвалди адаз чӀехи тӀвар-ван гана. Дуьньядин Католиквилин кӀвалахдин рехъ 1980 йисарилай эгечӀна Латин Америкадиз, Африкадизни Азиядиз фена. Сахарадилай кьибле патахъ галай Африкада Хашпересвал кӀеви жезвай. Рим-Католиквилин клиса латин Америкада Европадихъ галаз пара яргъи чӀавуз авайвили исятда вичин жуьре четинвилерихъ гала. Англо-америкадин культурадин арада Рим-католиквилин клиса 19 вишйисалай эгечӀна къвез-къвез пара разивал къачузвайтӀани, ятӀани диндин рекьяй гъвечӀи пай кьазва. 21 вишйисан кьилелди католиквилихъ везифа ава, Кьведлагьай Ватикандин Шурада кьабулнавайвал, диндин адет хуьз, амай арайра авай культурадин гьалунихъ галаз разивиле амукь авун. Папа Иоанн Павел IIди вичин Понтификатдин чӀавуз Католиквилин везифа вири дуьньяда гегьеншарзавай. Дуьньядин гьар жуьре чкайриз физ ада халкьарихъ галаз рахазвай, жемятриз вичин фикирар ахъайзавай. Къенин дуьньяда Католиквилихъ гьукуматдин низамда мад чка амач. 1984 йисуз Италиядини Папади разивала кутӀуна, Католиквал мад Италиядин гьукуматдин дин туширди.

ЭлячӀунар

• Викигьамбарда темайриз килигна туькӀуьрнавай медиа-файлар ава Католицизм
• Ватикандин официал сайт