Перейти к содержанию

Франция

ЭлячӀунар дуьзар хъувун
Википедия:1000
Википедиядихъай
Франция
Франc Республика
République française / France
Франциядин пайдах Франциядин герб
Пайдах Герб
Гимн: La Marseillaise
Кьилин шегьер:Париж
Шегьерар:Париж, Марсель, Лион, Тулуза, Бордо, Лилль
ЧӀал:франc
Идара авунин тегьер:Президентдин республика
Кьил:Эмманюэль Макрон
Майдан:674 843 [1] км² / 547 030[2] км²
 · Цин кьадар %:0,26
Агьалияр: ▲ 66 200 000/63 460 000 кас (21-лагьай)
 · Агьалийрин чуькьуьнвал:116 кас/км²
Пул:евро (EUR, код 978)[3]
КъВБ:2,216 трлн.[4] млрд. $ (8-лагьай)
 · АСКА КъВБ:43,000[4] $
ИПВИ: ▲ 0,884[5] (20-лагьай)
Домен:.fr[6]
Телефондин код:+33
Сятдин чӀул:+1

Франция (франц. France, fʁɑ̃s), официал тӀвар Франc Республика (франц. République française, ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz) — РагъакӀидайпатан Европада авай гьукумат я. Республикадин девиз — «Азадвал, Барабарвал, Стхавал», адан диб (принцип) — гьакимвал халкьдиндинди я, ам халкь патал халкьди ийизавайди я[7]. Кьилин шегьер — Париж я. Франциядин агьалийрин чӀехи пай галло-римвияр аладайди ва роман кӀватӀалдик квай чӀалал рахазавайди ятӀани, уьлкведин тӀвар франкар лугьудай герман тайифадин тӀварцӀикай арадал атанва.

Франция — «хвехуьнин» гьукумат я, СМТ-дин Хатасузвилин Шурадин ибаратдик квай гьамишан 5 члендикай сад я. 1950-лагьай йисаррилай гатӀумна Европадин ГалкӀ туькӀуьрнавай гьукуматрикай сад язва.

Агьалийрин сан-гьисаб — 64,7 млн кас (2010 гьер)[8], абурукай 90 вишекайди — Франциядин гьукуматвияр я. Дин гвайбурукай чӀехи пай католикар я (76 %).

Къанунар акъуддай орган — кьве палатадин парламент я (Сенатни Миллетдин АлтӀушун). Административ чара авунар: 27 вилаят (22 метрополияни 5 гьуьлерилай анихъ авай вилаят), абурук 101 департамент ква (96 метрополияда, 5 гьуьлерилай анихъ авай департамент)[9].

Экономикани финансар

[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Индустрия

[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Францияди ракьунинни уранрин рудаяр, бокситар хкудун тухузава. Расна акъудзавай индустриядин чӀехи метлеб авай хилер — машинар акъудун, гьа гьисабдик автомобиляр акъудун, электротехникадинни электроникадин (телевизорар, чуьхуьдай машинарни мсб), авиациядин, гимияр авун (танкерар, гьуьлуьн паромар) ва станокар акъудун я.

Франция дуьньядин виридалайни чӀехи химиядинни нафтахимиядин продукция акъудзавайбурукай сад я (гьа гьисабдик каустик сода, синтетикадин каучук, пластмасса, минерал миянар, фармацевтикадин метягьарни мсб.), чӀулавни рангадин (алюминий, кьуркьушумни цинк) металлар.

Вири дуьньядин базардал франк парталриз, кӀвачин къапариз, ювелирдин затӀариз, парфюмериядизни косметикадиз, коньякриз, нисийриз (400-далай пара жуьре акъудзава) чӀехи машгьурвал ава.

Алишверишвални къуллугърин хел

[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Экспорт: машинар акъудунин индустриядин продукция, гьа гьисабдик транспортдин оборудование (къиметдай 14 кьван %), автомобиляр (7 %), хуьруьн майишатдинни недай-хъвадай метягьар (17 %, Европада кӀвенкӀве аваз фидай экспортеррикай сад я), химиядин метягьарни зурфабрикатар ва мсб.

Тарих

[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Francia, 1703

Антик берейра къенин Францидин чилерал кельтрин халкь галлар яшамиш жезвай. I вишйиса ч.э.в. а чил вири михьиз Римдин кьушунхъан Юлий Цезарди къачуна Республикадик артухарна. Гьа чӀавунилай кьил къачуна къенин Франциядин чилел романизациядин процессар эгечӀна. Чиликай Римдин провинцияр хьана, яшамиш жезвай халкь галлари къвез-къвез чпин хайи чӀал рикӀелай физ римавийрин латин чӀалал рахаз хьана. ГьакӀ физ, са кьуд виш йисалай а чилел мад са касни галл чӀалал рахазвачир.

5-лагьай вишийсалай эгечӀна чилел гьар жуьре германрин халкьар къвезвай. 476 йисуз Римдин империя чкӀайла, адан чилерал, гьакӀни къенин Франциядал а халкьари чпин гьукуматар эцигаз хьана. Вестготар а чилел хьана алатайла атана маса герман халкьдин — франкрин нубат чил кьиле тухуз. I-й Хлодвигди Меровингрин гьукумат эцигна. Абуру римавийрин пара хийир авай затӀар, фикирар, низамар чпиз къачузвай, гьакӀни католик дин (496). Меровингрин гуьгъуьна франкрин чӀехи династия Каролингар хьана. Карл ЧӀехидикай 800 йисуз император хьана. 843 йисуз Верденда хьайи разивиляй Карл ЧӀехидан хтулрин гьукумат пуд патал пайна — гьабурукай ракъакӀидай патал алай кӀусуникай къенин Франция хьана.

Кьулан вишйисарин бередиз пачагьдинни гьукуматдин виридалайни къуватлу инсанрин арада пара къалар авай. ГьакӀни Францияда гегьеншдаказ Инквизицияди кӀвалахзавай. Гьукуматдин кефер патал норманнар атана, а чилиз чпин халкьдин тӀвар гана. Луи VIIдан чӀавуз Англиядихъ галаз гьажетрини дявейрин яргъи жерге эгечӀна, а пачагьдин чара хъхьанвай паб Элеонора Пуатуни Аквитани 1152 йисуз Генрих Плантагенетазз гъуьлуьз фена. ГьакӀ хьана Франциядин са пай кьван чил Англиядик акатна. II-й Филипп Августдивай Англия Штауферрихъ галаз санал 1299 йисалди Францидай акъуд жезвай. 1250 йисуз пачагь Луи IX Европадин виридалайни къуватлу пачагьрикай сад тир.

1328 йисуз эхиримжи Капетинг кьейила Филипп Валуа цӀийи пачагьвилиз хкягъна. Францида 15 миллион кас яшамиш жезвай, меденият а чӀавуз лап виниз акъатнавай.

ЭлячӀунар

[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Баянар

[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
  1. ↑ Франциядихъай малуматар (гьуьлерилай анихъ авай чилер галаз)
  2. ↑ Франция-метрополиядихъай малуматар (европадин пай).
  3. ↑ 1999 йисал кьван франс франк.
  4. ↑ 4,0 4,1 Халкьарин арада авай валютадин фонд (2013 йисан нава)
  5. ↑ Human Development Report 2013. United Nations. Ахтармишун 14 март 2013.
  6. ↑ ГьакӀни .eu, ЕврогалкӀдин иштиракхъан яз.
  7. ↑ http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/constitution/constitution_russe_version_aout2009.pdf
  8. ↑ INSEE — Bilan démographique 2009
  9. ↑ Encyclopédie Encarta France (population et société)  (фр.) (2012). Ахтармишун 18 октябрь 2009.
Чешне "https://lez.wikipedia.org/w/index.php?title=Франция&oldid=96014" я