КцӀар район

Википедиядихъай
(КцIар район-кай рахкъурнава )
Муниципалитетдин район
КцӀар район
Уьлкве
Азербайжан
Регион
Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион
Район
Кьилин шегьер
Къенепатан паюнар
70 хуьруьнсоветар акатзава
Райондин кьил
Шаир Алхасов
Бине кьунва
1938 йис
Майдан
1 542 км²
Агьалияр
99 000 кас (2020)
Къалинвал
64,2 кас/км²
Миллетар
Динар
КцӀар район
КцӀар район


Телефондин код
+994 138
Почтунин индекс
AZ3800
Автомобилдин код
38
Официал сайт

КцӀар район (азер. Qusar rayonu / Гусар району) — Азербайжан республикада авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи лезги район я.

Администрациядин юкь — КцӀар шегьер я.

ТӀвар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я.

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Район Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, Азербайжандин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир Бакудилай 179 км яргъал ала.

КцӀар район кефер патай Дагъустандин Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районрихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай Хъачмаз, кьиблединни — рагъакӀидай патай Кьвепеле, кьибле патайни Къуба райондихъ галаз са сергьятра ава.

Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал:

Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун Кас сув (4243 м), Яру сув (3925 м) ва КичӀен сув (4466 м) кукӀвар Азербайжандинни Дагъустандин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур Кьулан вацӀни КцӀар вацӀ я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава.

Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я.

Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай Каспий гьуьл райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала.

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Гилан КцӀар райондин чилер Къуба уезддин къене аваз 1840 йисуз Каспи вилаятдик акатнай. 1846 йисуз и чилер Дербентдин губерниядик, 1860 йисузни Бакудин губерниядик кутунай.

Республикадин составдин къене муниципалитетдин район хьиз сифте яз 1930 йисуз, администрациядин юкь Гьил хуьре аваз Гьилерин район тешкилнай. Гуьгъуьнлай, 1934 йисуз администрациядин юкь КцӀар шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай.

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Райондин агьалийрин лап чӀехи пай лезгияр я. Бала КцӀар, Вини Лакар, Суважал, Хурай, Бидиркъеле[1], Гьесенкъелени[2] Чилегир[3] хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва.

Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар:

Йис 1939 1959 1970 1979 1999 2009 2011 2013 2020
Агьалияр 53 968 43 377 62 894 67 463 80 816 87 857 90 438[4] 92 600[4] 99 000
Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.
Йис
1939[5]
1959[6]
1970[7]
1979[8]
1999[9]
2009[4]
лезгияр 47 415 (87,9 %) 37 585 (86,6 %) 55 164 (87,7 %) 59 325 (87,9 %) 73 278 (90,7 %) 79 629 (90,63 %)
азербайжанар 3 892 (7,2 %) 3 627 (8,4 %) 5 776 (9,2 %) 6 654 (9,9 %) 7 162 (8,9 %) 7 956 (9,06 %)
урусар/ украинар 2 117 (3,9 %) 1 449 (3,3 %) 1 205 (1,9 %) 730 (1,1 %) 189 (0,2 %) 87 (0,10 %)
туьрквер 82 (0,1 %) 102 (0,12 %)
чувудар 279 (0,5 %) 241 (0,6 %) 314 (0,5 %) 173 (0,3 %) 32 (0,1 %)
татар/ чувудар 5 (0,1 %) 8 (0,1 %)
эрменияр 54 37 (0,1 %) 85 (0,1 %) 115 (0,2 %) 3 (0,1 %)
аварар 2 5 (0,1 %) 18 (0,1 %) 16 (0,1 %)
гуржияр 12 11(0,1 %) 7 (0,1 %) 13 (0,1 %)
удияр 4 (0,1 %)
цӀахурар 1 (0,1 %) 2 (0,1 %) 2 (0,1 %) 18 (0,1 %)
татарар 36 (0,1 %) 19 (0,1 %) 10 (0,1 %) 8 (0,1 %)
курдар 2 (0,1 %) 2 (0,1 %) 26 (0,1 %)
масабур 7 (0,1 %) 37 (0,1 %)
вири 53 968 (100 %) 43 377 (100 %) 62 894 (100 %) 67 463 (100 %) 80 816 (100 %) 87 857 (100 %)

Къенепатан паюнар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Райондик 29 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 92 хуьр акатзава[10].

КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (яцӀу шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);

Муниципалитет
Хуьрер
«КцӀарин» муниципалитет КцӀар шегьер, Къаяхуьр
«Агъа Лакарин» хуьруьнсовет Агъа Лакар
«Аваран» хуьруьнсовет Аваран, Хуьрел
«Бала КцӀарин» хуьруьнсовет Бала КцӀар, Бидиркъеле, Гьесенкъеле
ЦӀуру Худатдин Къазмаяр
«Вини Калунхуьруьнсовет» Вини Калунхуьр, Вини Тигьиржал, ЦӀехуьл
«Вини ЦӀийихуьруьнсовет» Вини ЦӀийихуьр
«Вурварин» хуьруьнсовет Вурвар, Вурваруба, Чилегир
«ГадацӀийихуьруьнсовет» ГадацӀийихуьр
«ГуьндуьзкӀелейрин» хуьруьнсовет ГуьндуьзкӀеле, ПитӀишхуьр
«Гьилерин» хуьруьнсовет Гьил
«Кузун» хуьруьнсовет Кузун, Зинданмуругъ, Лацар
ЧӀакӀар, Четкуьн
«Кузун хъишлахрин» хуьруьнсовет Кузун хъишлах, Атлухан, Аваран хъишлах
Зинданмуругъ хъишлах, ЧӀакӀар хъишлах
«Къалажух» хуьруьнсовет Къалажух, Лангу, Минехуьр
Миграгъар
«Кьилегьуба» хуьруьнсовет Кьилегьуба, Гьачатала, Нежефхуьруба
«Кьуьхуьруба» хуьруьнсовет Кьуьхуьруба, Гьилуба, Кчануба, Лакар хъишлах
Уьнуьгъуба, Чубукълу, Хуьлуьхъуба, Ясабуба
«Манкъулидхуьруьнсовет» Манкъулидхуьр, Агъа Манкъулидхуьр, Мучугъуба, СтӀуруба
«Мучугъ» хуьруьнсовет Мучугъ, КӀурхуьр
«Пирал» хуьруьнсовет Пирал, Чпир
«Самур» хуьруьнсовет Самур, ЦӀийи Тигьиржал
«СтӀурин» хуьруьнсовет СтӀур, Арчан, Гуьне
ГъенервацӀ, Илихъ, Къутургъан
Кьуьхуьр, ТӀакӀар, Синай, Селибур, Яргъи КӀек
«ТӀигьиррин» хуьруьнсовет ТӀигьирар, Кчан
«Уьнуьгърин» хуьруьнсовет Уьнуьгъ
«Хуьлуьхърин» хуьруьнсовет Хуьлуьхъ, Агъа Калунхуьр, Кьилегь
Нежефхуьр
«Хурай» хуьруьнсовет Хурай, Вини Лакар, Суважал
«ЦӀуру Худатин» хуьруьнсовет ЦӀуру Худат, Эвежугъ
«Ширвановка» хуьруьнсовет Ширвановка, Къаратуба, КӀуфуба
ЛукӀар, Салагьуба, Турпагъкерпи
Уьзденуба, ЦӀехуьлуба
«ЭчӀехуьруьнсовет» ЭчӀехуьр, ЭчӀехуьруба, ЧӀехи Муругъ
«Яргунрин» хуьруьнсовет Яргун, Лечет, Киригар
Яргунуба
«Ясаб» хуьруьнсовет Ясаб

ТӀвар-ван авай ксар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]