ЖикӀи (лат. Rosa, урус. Шиповник) - гзаф йисарин цацар алай набататрин жинс, кьакьанвилелни 2 метр кьван жеда.
Дарманар авун патал адан емишар кIватIда, чебни хъуьтIуьн мекьер тахьанмаз, кулунал хъсан битмиш хьанвай вахтунда. Бязи вахтара дарманар авун патал адан дувуларни кардик кутада. ЖикIияр сушилкайра 80-85 градусдин чимивиле кьурурда.
Абурун дарманрихъ ихьтин къуват ава:
- туькьуьл, цвар акъуддай
- дакIур чкаяр сагъар хъийидай
- склероздиз (рикIелай алатдай азардиз) акси
- иви лахта ийидай
- беден мягькемардай
- хуквадинни ратарин кIвалах къайдадик хьуниз куьмекдай
- цинготдиз акси ва беденда затIарин дегишун (обмен веществ) къайдадик кутадай
- тIуьр затIар цIуруруниз, иливаруниз куьмекдай
- гормонринни ферментрин синтез гужлу ийидай
- чIур хьанвай клеткаяр чкадал хкидай
- бедендиз къецяй гузвай чIуру таъсирар акъвазардай
- дамаррин къерехар мягькемардай
- шекердин диабет акатай чIавуз ивидик квай глюкозадин кьадар тIимилардай
- ивидин давление хкаж хьайила, ам тIимилар хъувун патал
атеросклероз авайла
- витамин "С" беденда тIимил хьайила, ам артухарун патал
- хуквадинни ратарин азарар арадал атайла
- жигерар, чIулав лекь, туькьуьлдин кисе, цварадин кIвал азарлу хьайила
- беденда инфекция гьатай чIавуз
"С" ва "Р" витаминар тIимил хьайила
- вилерин азар авайла
- иви фин акъвазарун патал
- диатез, лучевой азар авайла ва иви тIимил хьайила
- цварадин кIвале къванер хьайила
- цистит авайла
- кпулар акатайла
- ваннаяр авун патал жикIидин валарин дувулрин гьалимади куьмекда.
ЖикIийрин цилерикай гьазурай чӀем кардик кутада:
- хирера хъиткьерар арадал атайла
- хамунин азарар квайла
- кIвачерин зангар азарлу хьайила
- гьакIни хер аваз ратарин кIвалах чIур хьайи чIавуз клизмаяр авун патал.
ДуркIунра, цварадин кIвале къванер авайла, абур тIарвал авачиз акъудун патал жикIийрин (емишрин) чкалрикайни менфят къачуз жеда.
Промышленностда жикIидин емишар кваз гзаф дарманар гьазурзава: жикIидин чӀем - холосас, каротолин, витаминар квай сиропар, таблеткаяр ва чай.
ЖикIидин гьалима тинидик кутазва: гьазурзавай фак аскорбин кислота ва минерал кьелерин ери девлетлу авун, фан ери, винел пад, адан тIеквенар, хъуьтуьлвал хъсанарун патал. ГьакIни фан дад, атирдин ни галай хьиз, хъсан жеда, фу гзаф вахтунда баят тахьана амукьда.
ЖикIийрин гьалима консервияр, мурабаяр, джемар, мижеяр ийидайлани кардик кутада.
ЖикIийри беденда цур, кобальт ва селена артухарда.
- Лукьман Асланов «Дарманар квай набататрин сирер»
|
Лезги чӀалал набататрин тӀварар
|
| Алакъавах • Алванар (арбаяр) • Алгъандцуьк • Алуча • Алчудунар • Анар • Андуз • Афни (арфунаг)• Бадам • Бадамжан • БатIраяр • Биян • Бубуяр • Буран • Буьндуьгуьр (буьшкIуьн, буьшлуьнкI) • ВакӀан канаб • Верг • Верхитар • Вершитар • ВилицӀикIер • Газар • ГалкӀацар • Гатун хали • Гергер • Гийинтар (Гигинтар) • Гирав (кудакьачI) • Гъвергъвер • Гъвершитар • Гъегъелар • Гьетрецуьк (матIан) • Гъулцитар • Гъутугъуд • ГьажикӀа (гьажибугъда, шагьбугъда) • Гьармулаяр • Гьелбеяр (гьилибаяр, вишсебеб, чайдцуьк, чайдкьал) • Гьуьлуьн келем• ДакӀурар • Дамардпеш (жуьдгъвел) • Данакъиран • Дарчин • Деведцаз • ДекурквачӀ • Дили • ДуркӀундин чай • Дуьгуь • Енгецуьк • Жанавурдин векь • ЖикӀияр • Жинжибармак • Жум • Зарда • Зарзарар • Зегьреяр (ханбигид хъач, сухван хъач) • Зейтун • Зенгияр (кукупӀдин цуьк) • Зигилар • Ивигар (набатат) (яранкьалар)• Игидтар • ИкӀи (биян)• Инаб • Инжи (пудракьей) • Инжил • Истивут • Иферар • Йиги (йигидул, игди, вакӀан кӀирияр) • Кагьу • Калинмез • Канаб • Картуф • Келем • Кикенар• Кицик • Куг (набатат) • Кудахъач • КукупӀдин накъвар (ширишар) • Кулункьалар • КурквачӀ • Куркурар • Куш (пиф) • Къабах (буран) • Къав чага • Къавах • Къагьве • Къазрапац (тапан некьияр) • Къажал • Къалгъан • Къалчамаг (эленз) • Къарагъаж • Къараткен • Къарачип (чӀулавкьал) • Къарби • Къарникъуз (бебелук) • Къвакъва • Къев (цӀихрих, шлам) • Къени кицик • Къижи • Къизидгуьл (марвар) • Къизилдувул • Къулах (бейшуьткьвер) • Къунж (спах) • Къуьл • Къуьрен емиш • Кьифрехарар • Кьурукьалар • Кьурушар (къабришар, хурлиншар) • КӀаламар (къирхдуьгуьм, надриш) • КӀанчӀаганар • КӀаштӀабан (псидтум) • КӀвегьег • КӀеленмез • КӀерец • КӀешниш • КӀирияр • КӀуьркIуьл • Лаврав • Лали • Ламраяпар • Мажв (мачвар, менжер) • Макъ • Маймундин ичер (чӀуру партахалар) • Марв • Марцар (кицӀин цӀипицӀар, кицӀин рацӀар) • Махпурцуьк • Машмаш (къенси) • Машмашцуьк • Мегъв • Мере (ферефук) • Мерекупар • Мержемек • Мертер • Миргигъалар • Михек • Мурсар (эвелукар) • Мух • Муьтквер (зигилтар, ялавтар) • Наргиз • НахутӀ • НацӀ • НекӀедхъач (некхъач, псисар) • Нехв • Ниницуьк • НуькӀревилер • Памидур • Паркьул • Парс • Пехърецуьк • Пехъречанг • ПехъречичӀек • Пехърехали (къакъацӀ, кевер) • Пил • Пирер (легъер) • Пипинтар • Плидцуф • Псияр • Пудпеш • Пурни (чидрикь, спӀра, шанат, сирисамбал) • Пурнух • ПӀини • Ракъинцуьк • Рейгьан • Рекьедтар (рекьешта) • Рипераг (мукӀраг, купулцаз) • Рипирипер • Ругъунар • Сармашугъ • Сафрахъач • Седефган • Сенжефил • Серг • СеркӀв (кирф, къерф) • Сил • Сирсилар • Синер• Суванцуьк (камбарцуьк, кIунтIацуьк) • Суьрме • Таквар • Такъар (такунар, цулуяр) • Тамун як • Тархун • Темезхан • Тереяр • Терефулар (жуванар) • ТупӀутӀаяр • Турп (кьа) • ТӀангуяр • ТӀапӀасар (тамун некьияр) • ТӀенгир • УрусцуькӀ • Успагьан • Фартар • Ферар (сурар) • Хал • Хали • Хамзарар • Харар (пахлаяр, цӀарни) • Харх (тамун харх) • Хархал • Хархар • Хархунаг • Хатрут • Хват • Хвешхвеш • Хиренпеш • ХумбукӀ • Хумрав • Хъархъ • Хъипикьар • Хъипен • Хъуртахъач (гитӀ, селме, хьетІ) • Хьвехьвер • Хьелхел • Хьирхьам • Хъипицуьк (дуьдгъверцуьк) • Хьуьтуьк • Цагъамар • Цазцуьк (ламракикер) • Цинцуьк • Цири • Цирипул • Цурунпеш • Цуцунтар • ЦуькӀ • ЦӀанар • ЦӀангур • ЦӀантарар (къветрекьалар, кьуртухъар, къанжукьар) • ЦӀахатIар • ЦӀвелинтар • ЦӀегьрекарч (таразунд хъач) • ЦӀегьрекьа • ЦӀелуьк • ЦӀирицӀар • ЦӀиртӀераг • Чайдин векь • Чандар • Чивир (явдан, ригевекь, цупӀурвекь, къилчихвекь) • Чиладагъ • Чинар (шишкъавах) • ЧичIек • Чумал • Чуьхвер • ЧӀаф • ЧӀафарар • ЧӀижрецуьк (варвардцуьк) • ЧӀереяр • ЧӀулав турп • ЧӀуран ич • ЧӀуру верг • ЧӀуру ич • ЧӀуру хват • ЧӀуру цирицIар • ЧӀутрацуьк • ЧӀухлумпӀар • Шабалт (цIанбул) • Шарчикьалар • Шемдеганар • Шефтел (гугъри) • Шивит • ШирванпIини (алабали, вишни) • Шугъултар • ШутӀратар (мерв) • ШутӀрацуьк • Шуьмягъ • Эвелукар (мурсар) • Эферар • Юргъунар • Явакьан • Явшан (туькьуьлкьал, рекьекьуьл) • Ялтан • Яманчуп • Яралма (чилин ичер) • Яру ини • Ярукулар • Яру чугъундур |
