ЧӀулавкьал
ЧӀулавкьал (лат. Oríganum vulgáre, урус. Душица обыкновенная) — гзаф йисарин хъач я, тандал жедай вичин хилерни гуьрчег цуьквери кьуна жеда.
Адан дувуларни гзаф хилерикай ибаратбур я. ЧӀулавкьаларин (бязибуру къарачиперни лугьуда) кьакьанвал 30-90 сантиметрдив агакьда. Абуру цуьквер июндиз — июлдиз акъудда. Гьа и вахтунда абур кӀватӀна, серин чкада кьурурда. КӀватӀни абурун вини паяр ийида. ЧӀулавкьалар чуьллерин тӀулара, кулкус квай чкайрин къваларив, тамарин арайрай, векь квай ачух майданра, экъечӀда.
- ЧӀулавкьаларикай гьазурзавай дарманри мефтӀедин кӀвалах секинаруниз куьмекда, незвай хуьрек иливарун патал, ам физвай чкайрин кӀвалах къуватлу авуниз, нефес чӀугвадай органрин кӀвалах хъсанаруниз, ратарай физвай недай-хъвадай затӀар вахт-вахтунда ракъуруниз куьмекда, дишегьлийрин аялдин кӀвалин (маткадин) цӀалцӀам мускулатура куьруь ийида, азарлудаз регьят жеда.
- ЧӀулавкьаларик квай эфирдин чӀемеди туькьуьл авай куркурдай (киседай) туькьуьл регьятдиз акъатуниз, танин тӀвар алай чӀемеди иви лахта авуниз ва тӀазвай чкаяр дакӀур тавуниз, ментол чӀемедини туьтуьнай балгьан регьятдиз акъатуниз куьмекда.
- ЧӀулавкьалар хуквадинни ратарин кӀвалах хъсанарунизни, яцӀу ратар сагъсуз хьайила, абур сагъар хъувунизни, жигерар нефес къачудай чкадихъ галкӀурзавай турбаяр — бронхияр азарлу хьайилани, абур сагъар хъувуниз куьмекдай дарман я.
- ЧӀулавкьалари къен (руфун) кӀеви хьайилани, руфун дакӀвадайлани, и азаррикай инсан азад ийида. Абуру кьуру уьгьуьяр акатайлани, бронхияр азарлу хьайилани, сагъар хъийиз куьмекда.
- ЧӀулавкьалари инсандиз ивидин давление хкаж хьайи чӀавузни, иви физвай дамар, чӀулав лекь, дуркӀунар азарлу хьайилани, гьакӀни инсандик чӀур жедай азар акатайлани куьмекда, инсан ахьтин азардикай азадда.
- ЧӀулавкьалар туьд-туьтуьх азарлу хьайилани кардик кутада, абурукай гьазурнавай дарман сивера, туьтуьна экъуьриз, экъичда.
ЧӀулав кьаларин чӀем одеколонар, запунар, пастаяр, помадаяр, атирдин ни галай маса шейэр туькӀуьрдайлани гегьеншдиз кардик кутада.
ЧӀулавкьалар рагъакӀидайпатан уьлквейра хуьрекрин дад хъсан хьун патал гегьеншдиз кардик кутада. Месела, а уьлквейра чӀулавкьалар квай къайгъанах лезет авай зериф багьа недай хуьрек яз гьисабзава.
ЧӀулавкьаларин цуьквер сар, гъалар жегьре яру ранг алайбур авун патални кардик кутада.
ЧӀулавкьаларин пешер ширин туьнт спирт квай ички гьазурдай эрекьрин карханайра кардик кутада. Дагъустандин суварин хуьрера чӀулавкьалар тенбекдик кутада, чӀугвазвай пӀапӀрусдин гумадихъ хуш ни хьун патал, абуру гьакӀни таб акьалтдай азарни хкудда лугьуда.
- Лукьман Асланов «Дарманар квай набататрин сирер»
 ЧӀулавкьал |
|---|
Алакъавах • Алванар (арбаяр) • Алгъандцуьк • Алуча • Алчудунар • Анар • Андуз • Афни (арфунаг)• Бадам • Бадамжан • БатӀраяр • Биян • Бубуяр • Буран • Буьндуьгуьр (буьшкӀуьн, буьшлуьнкӀ) • ВакӀан канаб • Верг • Верхитар • Вершитар • ВилицӀикӀер • Газар • ГалкӀацар • Гатун хали • Гергер • Гийинтар (Гигинтар) • Гирав (кудакьачӀ) • Гъвергъвер • Гъвершитар • Гъегъелар • Гьетрецуьк (матӀан) • Гъулцитар • Гъутугъуд • ГьажикӀа (гьажибугъда, шагьбугъда) • Гьармулаяр • Гьелбеяр (гьилибаяр, вишсебеб, чайдцуьк, чайдкьал) • Гьуьлуьн келем• ДакӀурар • Дамардпеш (жуьдгъвел) • Данакъиран • Дарчин • Деведцаз • ДекурквачӀ • Дили • ДуркӀундин чай • Дуьгуь • Енгецуьк • Жанавурдин векь • ЖикӀияр • Жинжибармак • Жум • Зарда • Зарзарар • Зегьреяр (ханбигид хъач, сухван хъач) • Зейтун • Зенгияр (кукупӀдин цуьк) • Зигилар • Ивигар (набатат) (яранкьалар)• Игидтар • ИкӀи (биян)• Инаб • Инжи (пудракьей) • Инжил • Истивут • Иферар • Йиги (йигидул, игди, вакӀан кӀирияр) • Кагьу • Калинмез • Канаб • Картуф • Келем • Кикенар• Кицик • Куг (набатат) • Кудахъач • КукупӀдин накъвар (ширишар) • Кулункьалар • КурквачӀ • Куркурар • Куш (пиф) • Къабах (буран) • Къав чага • Къавах • Къагьве • Къазрапац (тапан некьияр) • Къажал • Къалгъан • Къалчамаг (эленз) • Къарагъаж • Къараткен • Къарачип (чӀулавкьал) • Къарби • Къарникъуз (бебелук) • Къвакъва • Къев (цӀихрих, шлам) • Къени кицик • Къижи • Къизидгуьл (марвар) • Къизилдувул • Къулах (бейшуьткьвер) • Къунж (спах) • Къуьл • Къуьрен емиш • Кьифрехарар • Кьурукьалар • Кьурушар (къабришар, хурлиншар) • КӀаламар (къирхдуьгуьм, надриш) • КӀанчӀаганар • КӀаштӀабан (псидтум) • КӀвегьег • КӀеленмез • КӀерец • КӀешниш • КӀирияр • КӀуьркӀуьл • Лаврав • Лали • Ламраяпар • Мажв (мачвар, менжер) • Макъ • Маймундин ичер (чӀуру партахалар) • Марв • Марцар (кицӀин цӀипицӀар, кицӀин рацӀар) • Махпурцуьк • Машмаш (къенси) • Машмашцуьк • Мегъв • Мере (ферефук) • Мерекупар • Мержемек • Мертер • Миргигъалар • Михек • Мурсар (эвелукар) • Мух • Муьтквер (зигилтар, ялавтар) • Наргиз • НахутӀ • НацӀ • НекӀедхъач (некхъач, псисар) • Нехв • Ниницуьк • НуькӀревилер • Памидур • Паркьул • Парс • Пехърецуьк • Пехъречанг • ПехъречичӀек • Пехърехали (къакъацӀ, кевер) • Пил • Пирер (легъер) • Пипинтар • Плидцуф • Псияр • Пудпеш • Пурни (чидрикь, спӀра, шанат, сирисамбал) • Пурнух • ПӀини • Ракъинцуьк • Рейгьан • Рекьедтар (рекьешта) • Рипераг (мукӀраг, купулцаз) • Рипирипер • Ругъунар • Сармашугъ • Сафрахъач • Седефган • Сенжефил • Серг • СеркӀв (кирф, къерф) • Сил • Сирсилар • Синер• Суванцуьк (камбарцуьк, кӀунтӀацуьк) • Суьрме • Таквар • Такъар (такунар, цулуяр) • Тамун як • Тархун • Темезхан • Тереяр • Терефулар (жуванар) • ТупӀутӀаяр • Турп (кьа) • ТӀангуяр • ТӀапӀасар (тамун некьияр) • ТӀенгир • УрусцуькӀ • Успагьан • Фартар • Ферар (сурар) • Хал • Хали • Хамзарар • Харар (пахлаяр, цӀарни) • Харх (тамун харх) • Хархал • Хархар • Хархунаг • Хатрут • Хват • Хвешхвеш • Хиренпеш • ХумбукӀ • Хумрав • Хъархъ • Хъипикьар • Хъипен • Хъуртахъач (гитӀ, селме, хьетӀ) • Хьвехьвер • Хьелхел • Хьирхьам • Хъипицуьк (дуьдгъверцуьк) • Хьуьтуьк • Цагъамар • Цазцуьк (ламракикер) • Цинцуьк • Цири • Цирипул • Цурунпеш • Цуцунтар • ЦуькӀ • ЦӀанар • ЦӀангур • ЦӀантарар (къветрекьалар, кьуртухъар, къанжукьар) • ЦӀахатӀар • ЦӀвелинтар • ЦӀегьрекарч (таразунд хъач) • ЦӀегьрекьа • ЦӀелуьк • ЦӀирицӀар • ЦӀиртӀераг • Чайдин векь • Чандар • Чивир (явдан, ригевекь, цупӀурвекь, къилчихвекь) • Чиладагъ • Чинар (шишкъавах) • ЧичӀек • Чумал • Чуьхвер • ЧӀаф • ЧӀафарар • ЧӀижрецуьк (варвардцуьк) • ЧӀереяр • ЧӀулав турп • ЧӀуран ич • ЧӀуру верг • ЧӀуру ич • ЧӀуру хват • ЧӀуру цирицӀар • ЧӀутрацуьк • ЧӀухлумпӀар • Шабалт (цӀанбул) • Шарчикьалар • Шемдеганар • Шефтел (гугъри) • Шивит • ШирванпӀини (алабали, вишни) • Шугъултар • ШутӀратар (мерв) • ШутӀрацуьк • Шуьмягъ • Эвелукар (мурсар) • Эферар • Юргъунар • Явакьан • Явшан (туькьуьлкьал, рекьекьуьл) • Ялтан • Яманчуп • Яралма (чилин ичер) • Яру ини • Ярукулар • Яру чугъундур
|
