Кашанхуьр

Хуьр Кашанхуьр урус. Кашкент Уьлкве УрусатУрусат Федерациядин субъект ДагъустанДагъустан Муниципал район Хив район Хуьруьнсовет «Кашанхуьруьнсовет» АПдин кьакьанвал гьуьлуьн дережадилай 650 м Агьалияр 656 кас (2002) Миллетар лезгияр Динар суни - мусурманар Сятдин чӀул UTC+4 Телефондин код +7 87236 Почтунин индекс 368691 Автомобилдин код 05 Код ОКАТО 82 255 835 001 Хуьруьн шикилар www.odnoselchane.ru Космосдай акунар www.wikimapia.org

Кашанхуьр (урус. Кашкент) — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «Кашанхуьруьнсоветдик» акатзавай хуьр. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я.

География

Хуьр Хив райондин кьиблединни - рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 13,5 км яргъал, СтӀал Сулейман райондихъ галаз сергьятдин мукьвал ала. Мукьвал алай хуьрер: ЧӀилихъар, Дардархуьр.

Тарих

Кашанхуьруьн тӀвар араб чӀалан «гош» (куьч жезвайди) гафуникай арадал атанва. Алай чкадал хуьр тахминан 350-400 йис идалай вилик кутунвай. Яргъал алатай вахтара Кашанхуьр гилан СтӀал Сулейман райондин Герейханован совхоз хуьр алай чкадал алай. Кашанхуьрвийри вилик раханвай лезги чӀалан гуьней нугъат къедалди хвенва. Герейханован совхоз хуьруьн кьулухъ «Кашарин кӀунтӀ» тӀвар алай кӀунтӀ ала. Им вилик хуьр алай чкадин цӀуру тӀвар я. Гила КӀунтӀ цацарин валари кӀевна. Зегьем квай гьавади, нацӀарини уьленри ва гзаф кьадарда гъуьлягъри инсанриз ина секин уьмуьр гьалдай мумкинвал гузвачир. Гьатта кьепӀина ксанвай бицӀекдин хурал гъуьлягъ къатканвай дуьшуьшарни хьанвай. Эгьлияр мукьвал-мукьвал цӀаяр атунин азаррикди начагъ жедай. Ихьтин нагьакьан шартӀари инсанар сувариз мукьвал, кефер патаз куьч жез мажбур авунай. Ацукьна секин жедай чкадихъ къекъведайла абур гила Кашанхуьруьз талукь тир «Гьамишан хуьр» тӀвар алай белгендал акъвазнавай. XIV виш йисуз Темурланга (Тамерлана) Къавкъаздиз дяведин вигьинар кьиле тухудайла Кашанхуьр руьхъ аламукьдай кьван канай. Сагъдиз амукьай инсанар, пуд булахдин мукьвал алай «Инийрин кьил» тӀвар алай белгендиз куьч хьана цӀийи хуьр кутунвай.

Кашанхуьрвийрин асул кӀвалахар лежбервал, малдарвал, багъбанвал тир. Абуру АратӀан тӀулуникай менфят къачузвай. ХъенчӀин устӀарвал вилик физвай. УстӀарри кӀвале кардик кутуниз ва маса гуниз киредин гунгар, къапар гьасилзавай.

Хуьруьн къваларив гвай чкаяр гьайванрив ва набататрив бул тир. Тамара чӀуран гьайванринни нуькӀверин цӀудрайлди жуьреяр авай.

Са тӀимил геж хуьр «ЧӀуру хуьруьн кӀунтӀ» тӀвар алай чкадиз, ахпани гилан чкадиз куьч хьанвай. Вилик хуьр алай чкайра, месела, Инийрин кьилера кӀвалерин харапӀаяр, тарихдин лал шагьидар хьиз къенин йикъалди амукьнава. Хуьр пуд мягьлейриз пай хьанва: Агъа мягьле, Юкьван мягьле ва Вини мягьле. И мягьлейрин тӀварар абуру хуьре чка кьунвай патарихъ галаз алакъалу я.

Хуьруьн эгьлияр 12 сихилриз пай жезвай: Гьасананбур, Рустаманбур, Алисанбур, Бегъинар, СенпӀер, Шалмияр, Бункьар, Тителар, Цуьнуьяр, Хашалар, Чукваяр, Муругъвар. Кашанхуьрвияр ханризни бегриз муьтӀуьгъ тушир, абур азад уьзденар тир. Хуьруьз кавхади регьбервал ийизвай. Ада жемятдин кӀватӀалра эгьлийри кьабулзавай къарарар кьилиз акъудзавай. Кашанхуьруьн ва адан мукьвал алай хуьрерин эгьлийриз агъмарам лугьузвай, яни муьтӀуьгъ тежербур. Зулун хуьруьн майишатдин кӀвалахар куьтягьайдалай кьулухъ итимрин чӀехи пай патал кеспи ийиз физвай. Асул гьисабдалди Азербайжанда гатфарал кьван кӀвалахна хуьруьз хквезвай.

Кашанхуьруьз чӀехи майдандин тамун массивар талукь тир. Тамукай, асул гьисабдалди, кӀвалер чими авун патал, кӀвалер эцигунра хам-мал хьиз, хуьруьн майишатдин алатар туькӀуьруниз ва кана цӀивинар гьазурун патал менфят къачузвай. КӀарасрин устӀарри кӀарасдикай дакӀарар, ракӀарар, гурар гьазурзавай. Асул гьисабдалди пипин, мегъуьн, шуьмягъдин тарар кардик кутазвай. ГьакӀни, кашанхуьрвийри Куьлек ва АратӀ тӀуларикай менфят къачузвай. ТӀулар сихилрин арада белгенриз пай хьанвайтӀани абуру ана кӀвалахар санал ийизвай ва кӀватӀнавай бегьер мягьлейрин арада пайзавай.

Лежбервилин вилик финифин чӀавуз уьзденри (лежберри) къуьл, сил, цуькӀ, гергер, нехв, нахутӀ, мух цаз ва хъсан бегьерар акъудиз чирнай. Мукьвал алай хуьрера хьиз, инин майишатра калер, лапагар, балкӀанар, гамишар хуьзвай. КӀвалерин шартӀара дишегьлийри гамар, сумагъар, рухар, гьебеяр, жижимар, сун гуьлуьтар хрун патал сар расна адакай чхрайра гъалар ийизвай. ХъенчӀин устӀарвал цуькведа авай вахтарни авай. «Кьара» тӀвар алай чкадал алугдай пичерин гелер гилани амукьнава. Ана тамун гапӀалра хъенчӀин устӀарвилин асул суьрсетрикай тир яру чеб гьалтзавай.

Кашанхуьр вичин ракьун устӀаррив машгуьр тир. Абурук Гьамид, Мегьамед, Саид, Мустафа, Али, Абдукъадир хьтин тӀвар-ван авай устӀарар квай.

XIX виш йисуз Кашанхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Котур - Куьредин наибвалдик акатзавай тир. Сардархуьр хуьруьхъ галаз Кашанхуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир.

Октябрьдин революциядал кьван хуьре медресени мискӀин кӀвалахзавай. МискӀиндин дараматдик, 400-лай пара улубар авай улубхана квай. Медресада сухтайриз Къуръан ва араб чӀал чирзавай. Араб чӀал Н. Набиеваз, А. Аслановаз, Рукъиятаз чизвай. 1928 йисуз Кашанхуьре, гуьгъуьнлай Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз етимханадиз элкъуьрнавай, сифте чирвилерин мектеб ахъайнай. Етимханадиз чӀехи куьмекар адан директор Агьмедов Гьажиди авунвай. Акьалтзавай несилриз тербия, савад гунин рекьяй чӀехи зегьметар С. Фарманов, А. Идрисов муаллимри чӀугунвай.

Граждан дяведа активдаказ иштирак авурбурукай Наврузов Курбан, Алиев Али, Исаев Шихмагомед я.

Совет береда, кулаквал терг ийизвай девирда хуьряй Киргизиядиз Темирханрин, Рамалданрин, Межидрин, Къазимегьамедрин, Апайрин хзанар дугурнай.

Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз хуьряй фронтдиз гуьгьуьллувилелди пара кьван кашанхуьрвияр фенвай, абурун бязибуруз женгинир пишкешар вуганвай. Жуьрэтлу разведчик Балакеримов Шамил кьве «Баркаллувилин орденрин» кавалер хьанвай.

1966 йисуз хьайи къати чилин зурзунри хуьре авай саки вири кӀвалер чукӀурнай. Хуьр цӀийи кьилелай гьа вичин чкадал туьхкӀуьр хъувунай.

Агьалияр

2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 656 касди уьмуьр гьалзавай . Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Кашанхуьруьн агьалийрин кьадар вири лезгияр яз 539 кас тир .

ЭлячӀунар

• «Odnoselchane.ru» сайтуна Кашанхуьруькай малуматар Архивация 28 октябрь 2012 йисан.