Дарги чӀалар

Википедиядихъай
(Дарги чIалар-кай рахкъурнава )
Дарги чӀал
Вичин тӀвар:

Дарган мез

Уьлквеяр:

Дагъустандин пайдах Дагъустан

Официал статус:

Дагъустандин пайдах Дагъустан

Рахазвайбурун кьадар:

500 агъзур кьван кас

Классификация
Категория:

Евразиядин чӀалар

Кхьинар:

кирилл графика

ЧӀаларин кодар
ISO 639-1:

ISO 639-2:

ISO 639-3:

dar

1-й номердив къейднавай рангуналди дарги чӀалар чкӀанвай чкаяр къалурнава
1-й номердив къейднавай рангуналди дарги чӀалар чкӀанвай чкаяр къалурнава

Дарги чӀалардарги этносдик акатзавай пара кьадарда гъвечӀи халкьарин хайи чӀаларин ва нугъатрин кӀватӀал. Асул гьисабдалди Дагъустанда чкӀанва. Нах-дагъустандин чӀаларин хзандик акатзава. Вири дарги нугъатрин (ва я чӀаларин) арада авай чӀехи тафаватдиз килигна абуру са-сад гъавурда акьазвач, гьавиляй чара-чара дарги миллетар сад-садахъ галаз урус чӀалал рахазва. Тажубардай кар ам я хьи, гьатта са райондин къене авай кьве къунши дарги хуьрерин эгьлияр чара чӀаларал рахазвай дуьшуьшарни жеда.

2010 йисуз дарги чӀаларал рахазвайбурун вири санал кьадар — 485 705 кас тир. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Дагъустанда кьведлагьай чкадал ала.

Дарги чӀаларал Дагъустанда газетар ва журналар акъатзава: Замана, Шила гӀямру, Эркиндешличи, Сагаси гьуникад, Бархьдешла гьуни, Хайдакьла зяхӀматчи, Мургукла анкъи — газетар; Дагъиста хьунул адам, Гьалмагъдеш, Дубурлан, Лачин — журналар.

Эдебиятдин дарги чӀал акуша нугъатдал туькӀуьрнава. Акуша нугъат (ва я чӀал) дарги чӀаларикай виридалайни чӀехиди я.

Дарги чӀаларин сиягь[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

ЧӀалчи алимри вири дарги чӀаларикай там малуматар гьеле кӀватӀнавач. Агъадихъ галай сиягьда къедалди чирнавай дарги чӀалар къалурнава.

кеферпатан группа:

кьиблединни-рагъэкъечӀдай патан группа:

Алфавит[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

1928 йисалди араб гьарфарин бинедал туькӀуьрай ажам алфавит кардик квай. 1928 йисалай латин графикадикай менфят къачузвай. 1938 йисузни вири дагъустандин миллетриз кириллицадал цӀийи алфавитар туькӀуьрнай.

Дарги чӀалан кирил алфавит.

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д
Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ
Кь кь КӀ кӀ Л л М м Н н О о П п ПӀ пӀ
Р р С с Т т ТӀ тӀ У у Ф ф Х х Хъ хъ
Хь хь ХӀ хӀ Ц ц ЦӀ цӀ Ч ч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ
Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Эдебият[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

  • Абдуллаев З. Г. Даргинский язык. М., 1993. Т. 1-3.
  • Абдуллаев С. Н. Грамматика даргинского языка (фонетика и морфология). Махачкала, 1954.
  • Алексеев М. Е. Нахско-дагестанские языки // Языки мира: Кавказские языки. М.: Academia, 1999.
  • Алексеев М. Е. Кубачинский язык. // Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь-справочник. М.: Academia, 2002. С. 105—108.
  • Алексеев М. Е., Перехвальская Е. В. Кубачинцы и кубачинский (урбукский) язык. // Языки Российской Федерации и нового зарубежья. Статус и функции / Под ред. В.Ю Михальченко, Т. Б. Крючковой и др. М.: УРСС, 2000.
  • Алексеев М. Е., Темирбулатова С. М. Кайтагский язык. // Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь-справочник. М.: Academia, 2002. С. 82-85.
  • Быховская С. Л. Пережитки эксклюзива и энклюзива в даргинских диалектах // Язык и мышление. 17. М. — Л., 1940.
  • Гаприндашвили, Ш. Г. К вопросу о классификации диалектов и говоров даргинского языка // Тезисы докладов III (IX) научной сессии Института языкознания АН ГССР. Тбилиси, 1952.
  • Гаприндашвили Ш. Г. Фонетика даргинского языка. Тб., 1966.
  • Гасанова С. М. Очерки по даргинской диалектологии. Махачкала: : Дагестанский филиал Академии Наук СССР Институт истории, языка и литературы им. Г. Цадасы, 1970.
  • Жирков Л. И. Грамматика даргинского языка. М., 1926.
  • Коряков Ю. Б. Атлас кавказских языков. М.: Институт языкознания РАН, 2006.
  • Коряков Ю. Б. Лексикостатистическая классификация даргинских языков. Доклад на московском семинаре по нахско-дагестанским языкам под руководством Н. Р. Сумбатовой, 30.10.2012. 2012
  • Коряков Ю. Б., Сумбатова Н. Р. Даргинские языки // Большая российская энциклопедия. Том. 8. ― М.: Научное изд-во «Большая российская энциклопедия», 2007. С. 328—329.
  • Магометов А. А. Кубачинский язык (исследование и тексты). Тб., 1963.
  • Магометов А. А. Мегебский диалект даргинского языка. Тб., 1982.
  • Магомедов А. Дж. Кубачинский язык и фольклор // Магамедов А. Дж., Саидов-Аккутта Н. И. Кубачинский язык и фольклор: исследования и материалы. Махачкала: ИЯЛИ ДНЦ РАН/Наука ДНЦ, 2010.
  • Мусаев М.-С. М. Даргинский язык // Кавказские языки. М., 2001. С. 357—369.
  • Мусаев М.-С. М. Даргинский язык. М., 2002.
  • Муталов Р. О. Глагол даргинского языка. Махачкала, 2002.

Гафарганар:

  • Абдуллаев С. Н. Русско-даргинский словарь. Махачкала, 1948.
  • Исаев М.-Ш. А. Русско-даргинский словарь. Махачкала, 1988.

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]