Гьамзатов Расул Гьамзатан хва

Расул Гьамзатан хва Гьамзатрин
ХӀамзатил Расул
Хайи тарих:	8 сентябрь 1923
Хайи чка:	ЦӀада, Хунзах район, Дагъустан
Кьиникьин тарих:	3 ноябрь 2003
Кьиникьин чка:	Москва
Гражданвал:	ССРГ Урусат
Дах:	ЦӀадаса Гьамзат
Диде:	Гьамзатрин Къандулай
Паб:	Гьамзатрин ПатӀимат
Аялар:	Гьамзатрин Зарема, Гьамзатрин ПатӀимат, Гьамзатрин Салигьат
Крарин жуьре:	шаир, прозаик, публицист, таржумахъан
Эсерар туькӀуьрунин йисар:	1932—2003
Литературадин рекьер:	социализмдин реализм
Жанр:	шиир, поэма
Эсеррин чӀал:	урус, авар

Расул Гьамзатан хва Гьамзатрин — шурайринни урусатдин зари, прозаик, таржумахъан, публицистни сиясатдин кардар я. Дагъустандин АССР-дин халкьдин шаир (1959). Социализмдин зегьметдин кьегьал, Ленинан ва Сталинан пуд лагьай дережадин премияйрин лауреат я. 1944 йисуз ам Вири Советрин Союздин коммунистрин партиядин большевикрин уртах хьанай.

Миллетдай авар я.

Уьмуьрдин рехъ

Гьамзатрин Расул 1923 йисан 8 сентябрдиз Хунзах райондин ЦӀада хуьре Дагъустандин халкьдин зари тир ЦӀадаса Гьамзатан (1877—1951) хзанда дидедиз хьана. Гъарани хуьруьн юкьван дережадин мектебда кӀелна. 1939 йисуз Аваррин педучилище акьалтӀарна. 1941-йисал кьван мектебра муаллимвиле кӀвалахзавай тир, ахпа — театрда режиссердин куьмекдар яз, газетрани радиодал журналиствиле. 1945 йисалай гатӀумна 1950 йисалди ада Москвада авай А. М. Горькийдин тӀварунихъ галай Эдебиатдин институтда кӀелна.

Ам Дагъустандин АШСР-дин Лап кьилин Шурадин депутат хьиз, Дагъустандин АШСР-дин Лап кьилин Шурадин Кьилин эвез хьиз, ШСРГ-дин депутат ва Президиумдин иштиракдар хьиз хкягъзанавайди я. Са шумуд цӀудйисан къене ам Дагъустандин, УШСФР-дин, ШСРГ-дин кхьирагрин съезддин делегат, Азиядинни Африкадин кхьирагрин садвилин бюродин уртах, ШСРГ-дин Ленинанни Гьукуматдин премийрай комитетдин уртах, Ислягьвал хуьнин Шурайрин комитетдин идарадин уртах, Азиядинни Африкадин халкьарин садвилин Шурайрин комитетдин уртах тир.

ШСРГ-дин ЛкьШ-дин ГалкӀдин Шурадин 6−11-лагьай эверунрин Дагъустандин АШСР-дин патай тир депутат (1962—1989). 1962—1966 йисарин арада ва 1971 йисалай гуьгъуьниз ада ШСРГ-дин Лап кьилин Шурадин Президиумда иштираквал ийизавай. Илимризни яратмишуниз талукь тир Петрдин академиядин кар ийизвай иштиракдар я.

1973 йисуз Гьамзатрин Расула «Правда» газетдиз Солженицынакайни Сахаровакай шурайрин кхьирагрин кӀватӀалди кхьенвай чарчел къул чӀугуна.

Гьамзатрин Расул 2003 йисан 3 цӀехуьлдиз Москвада авай Юкьван клиникадин азарханада рагьметдиз фенва. Ам Тарки-Тау сувун кӀанив гвай Тарки хуьруьн цӀуру мусурманрин сурарал, вичин папан сурун патав кучудна.

ТуькӀуьрай эсерар

1932 йисуз Гьамзатрин Расула шиирар кхьиз эгечӀна, абур газетра акъудиз — 1937-лагьай йисуз, сифте чӀавуз абур «Суварин большевик» лугьудай республикадин аваррин газетда акъатзавай тир. Адан авар чӀалал кхьенвай садлагьай ктаб 1943 йисуз чапдай акъатна. ГьакӀни ада авар чӀалал классикадин ва алай аямдин урус эдебиат элкъуьрзавай, гьа гьисабдик, месэла, Пушкинан, Лермонтован, Маяковскийданни Есенинан эсерар квай.

Максим Горькийдин тӀварунихъ галай Эдебиатдин институтда кӀелдайла Гьамзатрин Расул жегьил шаиррихъ (Наум Гребнев, Яков Козловский, Елена Николаевская, Владимир Солоухин) галаз чирхчир хьана ва абурухъ галаз кӀиливал тухузавай тир. Гьа чӀавуз абуру Гьамзатрин Расулан шиирар урус чӀалал элкъуьриз гатӀумна.

Гьамзатан хва Расулан поэмаярни шиирар урус чӀалал пара шаирри элкъуьрна, гьа гьисабдик Илья Сельвинский, Сергей Городецкий, Семен Липкин, Яков Хелемский, Юлия Нейман, Роберт Рождественский, Андрей Вознесенский, Юнна Мориц, Шапи Казиев, Марина Ахмедова-Колюбакина, Сергей Соколкин.

Шаирни таржума ийидайди Наум Гребнева кьетӀен тӀвар-ван авай «Дурнаяр» тӀвар алай шиир урус чӀалал элкъуьрна. 1969-лагьай йисуз Марк Бернесан фикирдалди шиирдал макьам эцигна, адакай хьанвай мани ада вичи лагьана. Гьамзатрин Расулан эсерар Урусатдани дуьньяда авай са шумуд цӀуд чӀалал элкъуьрна.

Са кьадар Гьамзатрин Расулан шииррикайни гьакӀни манияр хьана, мисал патал, «Рагъ алай йикъар квахьнава». Шаирдихъ галаз пара композиторри кӀвалахзавай тир, гьабурун гьисабдик Дмитрий Кабалевский, Ян Френкель, Раймонд Паулс, Юрий Антонов, Александра Пахмутова квай тир. Адан шииррал эцигнавай манияр лагьанвайбурун арада Анна Герман, Галина Вишневская, Муслим Магомаев, Иосиф Кобзон, Валерий Леонтьев, София Ротару, Вахтанг Кикабидзе, Марк Бернес, Дмитрий Хворостовский авай тир.

Гьамзатрин Расула «Новый мир», «Дружба народов» журналрин, «Литературная газета», «Литературная Россия» газетрин, ва маса газетринни журналрин редколлегияда иштираквал ийизвай тир. 1951-лагьай йисалай гатӀумна вич рагьметдиз фидалди ам Дагъустандин кхьирагрин тешкилатдин кьиле акъвазнавай тир.

ЦӀудралди адан аварни урус чӀаларал кхьенвай шиирин кӀватӀалар, прозадинни публицистикадин ктабар акъатна, гьакӀни абур пара Дагъустандин, Къавкъаздинни вири дуьньядин чӀаларал элкъуьрна.

Хзан

Урусатдин почтунин марка, 2013.

Адаз паб ПатӀимат (2000 йисуз рагьметдиз фенва), пуд рушни кьуд хтул авай. Адан хтулрикай Амирханрин Шагьридин ва Магьачрин ТӀавусдин тӀвар-ван акъатна.

Адан буба 1951 йисуз, диде 1965 йисуз рагьметдиз фена.

Адан кьве чӀехи стха Дуьньядин кьведлагьай дяведин ягъунра кьена.

Адан гъвечӀи стха Гьамзатрин Гьажи — Урусатдин илимрин академиядин академик я.

ТӀварар

• Социализмдин зегьметдин игит (1974-лагьай йисан 27 марадиз);
• Пак Андреян орден (2003-лагьай йисан 8-лагьай марадиз) — ватандин эдебиат вилик ракъуруник кутур чӀехи метлеб авай кар ва зурба жемятдин кӀвалах тирвилиз;
• Ватандин вилик лайихлувилерай III-лагьай дережадин орден (1999-лагьай йисан 18-лагьай навадиз) — пара миллетрикай ибарат тир Урусатдин меденият вилик ракъуруник кутур чӀехи кар тирвилиз;
• Халкьарин арада авай кӀиливилин орден (1993-лагьай йисан 6 марадиз) — пара миллетрикай ибарат тир ватандин эдебиат вилик ракъуруник кутур чӀехи метлеб авай кар ва хъсан нетижа авай жемятдин кӀвалах тирвилиз.
• кьуд Ленинан орден;
• Октябрдин инкъилабдин орден;
• Зегьметдин Яру Пайдахдин орден;
• «Кириллни Мефодий» орден (ХРБ);
• ССРГ-дин медаляр;
• Ленинан премия (1963) — «Кьакьан гъетер» тӀвар алай ктаб тирвилиз;
• III-лагьай дережадин Сталинан премия (1952) — «Зун хайи йис» тӀвар алай шиирринни поэмайрин кӀватӀал тирвилиз;
• А.М. Горькийдин тӀварунихъ галай УШФСР-дин гьукуматдин премия — «Дидеяр хуьх» тӀвар алай поэма тирвилиз;
• Дагъустандин халкьдин шаир;
• Къизилдин йисун орден (Гуржистан) — Гуржистандин гьукуматдин пишкеш я (2003);
• «XX-лагьай виш йисан квайни-квай шаир» халкьарин арада авай премия;
• Лермонтован премия;
• Фадееван премия;
• Батыраян премия;
• Магьмудан премия;
• СтӀал Сулейманан премия;
• ЦӀадаса Гьамзатан премия;
• СПбГьУ-дин гьуьрмет авай духтур.