Гьапутар

Гьапутар гьап. Гьерад
Вири санлай кьадар
5000 кьван
Гегьенш хьанвай ареал
Азербайжан 5000 кас
ЧӀал
гьапут чӀал, къирицӀ чӀал, азербайжан чӀал
Дин
Ислам, суни мусурманар
Арадал атун
алпанар (гьерар тайифа)
Расадин жуьре
Европеоид раса (къавкъасион жуьрединни каспий жуьредин акахьун)
Акатзава
лезги халкьар
Мукьва халкьар
агъулар, арчияр, къирицӀар, лезгияр, рутулар, табасаранар, удияр, цӀахурар, хинелугъар
Ареалдин карта

Гьапутар (гьап. Гьерад) — бинедилай Азербайжандин Къуба райондин кьакьан сувун Гьапут хуьряй тир дегь Алпандин бицӀи халкьарикай сад. Абур алпандин 26 тайифадикай сад тир гьерар тайифадин несилар я. Абуру къенин йикъалди чпи-чпиз гьерад, яни гьерар лугьузвайди я. Нах-дагъустандин халкьарин группадин лезги халкьарин хзандиз талукь я. Милли жигьетдай гьапутриз виридалайни мукьва халкь къирицӀар я. Гьапутрин вири санлай кьадар тахминан 5000 кас я.

Диндал гьалтайла суни — мусурманар я.

Тарих

1860—1880 йисара сувун хуьрерин агьалийрин чӀехи хьунин ва чӀехи патриарх хзанрин чукӀунин себебдалди, пара кьадарда сувавияр арандиз цӀийи чилерал куьч хьун мажбур хьанай. И месела гьапутрилайни къецихъ амукьнач. ГьакӀ, Къуба уезддин кьибле патара, Шемаха, Геокчай уездра гьапутри 57 бицӀи хуьрер арадал гъанай. Ибур Гьапутлу-Меликли, Гьапутлу-Гидейли, Гьапутлу-Нетес-Гаджар, Гьапутлу Молла Исагли, Гьапутлу-Гьаджигьетемли ва мсб. 1880 йисара Муьшкуьр аранда 1433 кас гьапутви гьисабдиз къачунай, Шемаха ва Геокчай уездра 710 кас. Гила гьа хуьрерин саки вири амукьнавач ва чкадин агьалияр азербайжанарихъ какахьна терг хьанва.

Алай чӀавуз гьапутвияр чпин тарихдин хуьр тир Къуба райондин Гьапут хуьре ва Исмаиллы райондин пуд хуьре Гьапутли, Моллаисагьли ва Гьажигьетемли хуьрера уьмуьр ийизва. И хуьрериз абур Къуба райондай тахминан XX виш йисан сифте кьилера куьч хьанай. Абурун бинедин Гьапутлу хуьруьхъ галаз алакъаяр фадлай атӀанва. Моллаисагьли ва Гьажигьетемли хуьрерин гзаф пай гилалди къирицӀ чӀалалди райхазва, амма чпи гьапут чӀалалди рахазвайди гьисабзава. Амма Гьапутли хуьруьн эгьлияр цӀап чӀалал элячӀнава. азербайжанарин юкьва гьатай и хуьрер райондин центрдиз мукьва тир виляй ва авто магистральрин къерехдихъ къулай чка кьунвайвиляй чкадин агьалидихъ галаз кӀеви алакъайра ава, идаз килигна абуру чпин милли кьетӀенвал ва чӀал къвердавай квадариз цӀаплашмиш жезва.

ЧӀал

Гьапутрин хайи чӀал лезги чӀаларин группадик акатзавай къирицӀ чӀал я. Амма гьапутвийриз чеб кьилдин гьапут чӀалалди рахазвайди хьиз ава. Гьакъикъатда, гьапут чӀал гьа къирицӀ чӀал я. Амма Гьапут хуьруьн эгьлийри рахазвай къирицӀ чӀалан ва къирицӀ халкьди рахазвай чӀаларин арада са жизви тафават ава. Гьавиляй, бязи лингвисти «гьапут чӀал» къирицӀ чӀалан са нугъат тирди гьисабзава. Гьапутрин чӀехи пай цӀап чӀалалди рахазва.