Мисри

Википедия:1000
Википедиядихъай
Мисри
جمهورية مصر العربية
Джу́мхурийят Миср аль-Араби́йя
Мисридин пайдах Мисридин герб
Пайдах Герб
Гимн: «Ватан, Ватан, Ватан»
Кьилин шегьер:Каир
Шегьерар:Каир, Искендерийя, Гиза, Шубра-Эль-Хейма, Порт-Саид, Суэц
Аслутуширвал:28 эхен 1922 (ЧӀехибританиядилай)
ЧӀал:Араб чӀал
Гьукуматдин дин:Ислам, Хашпара дин
Идара авунин тегьер:Президент-парламентдин республика (де-юре), Дяведин диктатура (де-факто)
Кьил:Абдул-Фаттагь Ас-Сиси (Президент)
Майдан:1 001 450 км² (29-лагьай)
 · Цин кьадар %:0,6
Агьалияр:100 704 000 кас (14-лагьай)
 · Агьалийрин чуькьуьнвал:100,6 кас/км²
Пул:Мисридин фунт
КъВБ:1 231 млрд. $ (22-лагьай)
 · АСКА КъВБ:11 798 $
ИПВИ:0,7 (116-лагьай)
Домен:.eg
Телефондин код:+20
Сятдин чӀул:+2

Мисри (араб. مصر‎‎ Миср/Miṣr, масри مصر Маср/Maṣr), официал тӀвар Ара́б Респу́блика Еги́пет (араб. جمهورية مصر العربية‎‎, Джумхурийят Миср аль-Арабийя, масри جمهورية مصر العربية Гумхурийет Маср эль-Арабийя) — Африкадин кефердинни-рагъэкъечӀдай пата ва Азиядин Синай зуростровда авай гьукумат, гьавиляй Мисир кьве материкдал алай уьлкве яз гьисабзава.

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Израиль, Палестинадин халкьдин администрация (Газа сектор), Судан ва Ливия галаз са сергьятра ава. Кефер пата Мисридин чилер Аравилин Гьуьлуьн, рагъэкъечӀдай пата — Яру гьуьлуьн ятари кьунва. Кьве гьуьлни тӀебии тушир Суэц хвалунин куьмекдалди сад авунва.

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Дегьвилин Мисри[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Асул макъала: Дегьвилин Мисри

~ 3000 йис чи э.в. — Менес фараонди Мисри кӀватӀна, адалай эгечӀзвайди я фад паччагьвал, винемисридин Тисада кьилин шегьер авай.

~ 2700 йиса чи э.в. — Дегь паччагьдин кьил кутур чӀав я, агъамисридин Мемфисда кьилин шегьер авай.

~ 2000 йис чи э.в. — Мисридин кьиспесдин цӀийи чӀав, Йукьван паччагьвал, гила мад винемисрида авай Фиварда кьилин шегьер авай.

1700 чи э.в. — гиксосар Мисридиз атана. 1274 чи э.в. — Кадешдивай женг. 1279 чи э.в.-1213 чи э.в. — Рамсес II Мисри кьиле тухун.

670 йис чи э.в. — Мисри къачуна Ассириядин паччагьди Асархаддона. 655 йис чи э.в. —ассирийвияр къисена Псамметихди I, мадни ада эхиримжи дам Дегь Мисридин гьукумат арадал гъана Саисда кьилин шегьер авай. 525 чи э.в. — Мисри къачуна фарси паччагьди Камбиза II. 332 йис чи э.в. — Искандер Македонжув Мисри къачуна. Искендерия эцигнава. 305 йис чи э.в. — 30 йис чи э.в. — грекрин паччагьвилин сихил Птолемейрин Мисрида.

30 йис чи э.в. — 395 йис — Мисри Дегь Риман къене ава. I вишйис — хашпересвал ксарин кьулуз атана. 395—645 — Мисри Византиядин къене ава. 451 — коптрин дин арадиз атана.

Арабрин Мисри[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

645—1171 — Мисри Араб Халифатдик каткана. Ислам ксарин арадиз атана. Мисрид арабвилинди жез эгечӀна. 972 — Каир эцигна. Фатимидрин чӀав эгечӀна. 1171 — Саладин атана. Айюбидрин чӀав эгечӀна. 1250 — мамлюкри къуват къачуна. Султан хьана половви Мустафа Кутуз. 1260 — мугъулар акъвазарна. 1261 — мамлюкри эверзава халифриз Аббасидриз чӀехи имамвилиз.

1517—1914 — Мисри Усманрин султанатдин пай я. Ам кьиле тухузва пашайри. 1798—1799 — франкар атана Наполеона гъайи. 1801 — англивияр атана. 1805 — къуват хьана Мухаммада Али пашадин гъиле, Истанбулдикай дамди. 1811 — мамлюкар гатана. 1811—1818 — Аравиядай атай вагьабитрихъ галаз дяве. Вагьабитар гатанвай Мухаммад Алидин кӀеретӀри. 1823 — Судан къачуна. 1863—1879 — Исмаил-Пашадин къавхавал. 1858—1869 — Суэц къанав франциви Фердинанд де Лессепс кьиле аваз эцигна. 1881 — Суданда авай махдистрин къарагъун Мисридиз аксиниз. 1881—1882 — Агьмад Ораби-Пашадин къарагъун. 1882 — англивийри къачуна Мисридин чил, туьркериг адал ихтийрар туна. 1914—1922 — Мисри — ЧӀехибританиядин ихтиярда ава. 1922 — Мисри Паччагьвилин дамвал, Агьмед Фуад І паччагь галаз.

Эдебият[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

  • Арабская Республика Египет: Справочник/АН СССР, Ин-т Африки. — М.: Наука, 1990. — 355 с.
  • Васильев А. М. Египет и египтяне. М., 1986.
  • Густерин П. В. Города Арабского Востока. — М.: Восток—Запад, 2007. — 352 с. — (Энциклопедический справочник). — 2000 экз. — ISBN 978-5-478-00729-4
  • Правовые системы стран мира. Энциклопедический справочник. Под ред. А. Я. Сухарева. М., НОРМА, 2003. Статья «Египет». С. 244—254.

Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]