Квардал

Хуьр Квардал урус. Квардал агъул. Курдал КӀунтӀал алай Квадрал хуьр Уьлкве УрусатУрусат Федерациядин субъект ДагъустанДагъустан Муниципал район Кьурагь район Хуьруьнсовет «Гелхен» хуьруьнсовет ЯШЧдин кьакьанвал 2047 м Агьалияр 217 кас (2002) Миллетар агъулар Динар суьнни - мусурманар Сятдин чӀул UTC+4 Телефондин код +7 87262 Почтунин индекс 368188 Автомобилдин код 05 Код ОКАТО 82 230 810 002 Официал сайт http://www.kvardal.ru/

Квардал (урус. Квардал, агъул. Курдал) — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай кьакьан суван хуьр. Гелхен хуьруьхъ галаз «Гелхен» хуьруьнсоветдик акатзава.

География

Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин рагъакӀидай пата чка кьунвайди я.

Тарих

Мецерай мецериз атана чав агакьай кьисадив кьурвал, хуьруьн сифтегьан тӀвар Кура тир. Хуьр тахминан 2000 йис идалай вилик бине кьунвайди я. Им успатарзавайди хуьре пара кьадарда амукьнавай дегь чӀаван кучудунарни сурар я. Чеб къецепатан ва чкадин душманрикай хуьн патал квардалвийрин улу-бубайри хуьр инсандин гъил агакь тийир рагал эцигнавай. Хуьруьз анжах са жигьир физвай, ва ам ара датӀана къаравулдин килигунихъ квай. Эвер тавур ксарин вилик пад, хуьруьз гьахьунал алай зурба мегъуьн кӀарасдин варари атӀузвай. И варар кьетӀендаказ чирнавай ксари хуьзвай. Идалайни гъейри, хуьруьн къваларив гвай чкаяр кьве къаравулдин минарайрай вил алаз хуьзвай. ГьакӀни, ина душманриз тӀебиатдин манийвилерни авай — кӀамар. Ибуру вирида квардалвийриз чеб душманрикай хуьниз къулай шартӀар гузвай.

ЦӀуру эгьлийрин эхтилатрай, хуьруьн бине кутурбур Бащунаяр сихилдин векилар я. Хуьруьн кавхайрин гафаралди, Бащунаяр иниз чеб кӀевера гьатай чӀавуз атана хуьр кутунвайди я. Вилик абур хъсан мублагъ чилерал уьмуьр гьалзавай, амма са чӀавуз абур аварринни яхулрин чуькьуьндик акатнавай. Къвез — къвез гъвечӀи халкьар къуватдалди сувариз чуькьвена акъудзавай и кьве халкь сад-садахъ галаз мублагъ чилер патахъай гуьжетзавай ва халкьар чпиз муьтӀуьгъарзавай. Гьавиляй, кӀеви чуькьуьн эхиз тахьанвай Бащунаяр сихилдин бине кутур ксарни цӀийи чкадиз куьч хьана ацукьун мажбур хьанвай. КӀвалин затӀар — матӀар арабайриз кӀватӀна абур гьар саниз хъфизвай, хкягъай са рехъ авачир. Са пай Рутул райондиз хъфенвай, муькуь пай лезгийрин патав, Кьибле Лезгистандин районризни хъфенвайбур авай. Гьа и рекьелди гилан Квардал хуьр арадал атанвай. Гила, гъиле авай тарихдин малуматарни архивдин документар чирна-жагъурунивди малум хьана хьи, Бащунай сихил асулдай, Чарода районда уьмуьр гьалзавай лезги халкьарин группадик акатзавай арчин халкьдикай тир.

Бащунайрилай кьулухъ Квардалриз Кацахар сихил атана ацукьнавай. Лугьузвайди я хьи, абур Кьибле Дагъустандин сувариз Шам вилаятдай (Сирия) атанвайди я. Са шумуд вахтунилай, КацӀахар кьве — КацӀахар ва Магьмудар сихилриз пай хьанвай. Са тӀимил геж, хуьруьз Яхулрин чилерай — Къужаяр, Дахада райондин Ашты хуьряй — Мирзеяр ва Агъул райондин Буркихан хуьряй — Бугъаяр сихилар атана ацукьнавай.

XVIII виш йисуз хуьре, астрономия, философия, биология илимрал алахънавай, Бащунаяр сихилдай тир Режеб алимди уьмуьр гьалзавай. Хуьруьн гьуьрмет авай арабист — алим Кужаяр сихилдин векил Али тир. Гьайиф къведайди ам я хьи, Октябрьдин революциядилай кьулухъ ам кьуна дустагъда тунвай ва хуьруьнвийриз гилалди адакай са хабарни авач. Квардал хуьре эсерар туькӀуьрзавай ва халкьдиз къуллугъзавай, шейх Ибрагьим-Халил лугьудай Шам вилаятдин мад са векил авай. Хуьре, и зурба алим ва арабист уьмуьр гьалнавай кӀвалин харапӀаяр гилалди ама. Адан гуьрметдай ина чӀурариз ва тамуз адан тӀвар эцигнавай. Гзаф сейлиз кьунвай чкайрикай сад шейх Ибрагьим-Халилан зиярат — пӀир я. Идалайни гъери хуьре мад кьуд пӀирер авайди я.

XIX виш йисуз Квардал вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Усугъ, Укуз ва Гелхен хуьрерихъ галаз Усугъ хуьруьнжемятдик акатзавай.

Агьалияр

2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 217 касди уьмуьр гьалзавай. Вири лезгияр, суни — мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Квардал хуьруьн агьалияр 120 кас яз вири лезгияр тир.

Хуьре гуьгъуьнин сихилар ава: Бащунаяр, Бугаяр, Кацахар, Кужаяр, Махмудар, Мирзаяр.

ЭлячӀунар

• «МО-Курах» сайтуна Квардал хуьруькай куьруь малуматар Архивация 13 август 2014 йисан.
• «Лезгин.ру» сайтуна Квардал хуьруькай гегьенш малуматар Архивация 4 март 2016 йисан.