Перейти к содержанию

Нюгди

Википедиядихъай
Урусатдин пайдах Хуьр
Нюгди
урусНюгди
Уьлкве
Урусат
Федерациядин субъект
Дагъустан
Муниципал район
Хуьруьнсовет
Виликан тӀварар
Муьшкуьр
ЯШЧдин кьакьанвал
гьуьлуьн дережадилай
18 м
Агьалияр
1765 кас (2010)
Миллетар
Динар
Сятдин чӀул
Телефондин код
+7 87262
Почтунин индекс
368615
Автомобилдин код
05
Код ОКАТО
822 208 509
Нюгди (Дагъустан)
Нюгди
Нюгди (Дербент район)
Нюгди

Нюгди (урусНюгди) — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. «Нюгди» хуьруьнсоветдин юкь ва сад тир хуьр я.

Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кьибле пата, Дербент шегьердилай 24 км кьиблединни рагъэкъечӀдай пата, Гуьлгери вацӀал ала.

Хуьруьн тӀвар тат чӀалал «ЦӀийи Хуьр» мана гузва. ТӀварцӀин юкьва авай "биши" консонант "к" → "г"-диз элячӀнава. Дуьз тӀвар "Нюкдих" я. Гафун диб "нюк" — "цӀийи", ва "дих" — "хуьр" лагьай чӀал я.

Хуьруьн сифтегьан тӀвар «Муьшкуьр» тир. Вилик Нюгди суван чувудрин хуьр тир. Гилан Нюгди хуьр Муьшкуьр хуьруьнни Молла-Халил хуьрерин сад садахъ гилиг хьунин рекьелди арадал атанвайди я. 1918 - 1919 йисара Муьшкуьр хуьр сувавийринни деникийвийрин ташарунихъ кьведра акатнавай. Абуру хуьре авай кӀвалер вири чукӀурнавай. 1925 йисал кьван са кӀвални гуьнгуьна хутунвачир, эгьлияр чиликай атӀанвай кӀвалера (къазмайра) амукьзавай. 1930 йисуз хуьре чувудрин кьве колхоз кардик квай — Калинина (28 х-в) ва Ворошилова (19 х-в) [1].

XIX виш йисуз Нюгди хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Улусс магьалдиз талукь тир. Азадугъли, Салик ва ЛукӀар хуьрерихъ галаз ЛукӀар хуьруьнжемятдик акатзавай.

Чкадин чувудри ва совет бередин кхьираг Авшалумов Хизгил Давидовича чпин улу бубаяр дегь заманада Табасаран райондин Хили-Пенджик хуьряй атайди лугьузва.

Хуьре чувудрин цӀуру сур къенин йикъалди амукьнава. Хуьруьн къваларив, тама, христианрин цӀуру сурар ава.

2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1700 касди уьмуьр гьалзавай [2]. 2012 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 1765 касди туькӀуьрзавай [3]. Агьалидин чӀехи пай лезгияр ва азербайжанар я, ина гьакӀни гзаф тушиз суван чувудар ва даргияр ава, вири суни ва шийи - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Нюгди хуьруьн агьалияр 493 кас тир: чувудар — 483 (98,0%), азербайжанар — 10 (2,0%) кас [4]. 1869 йисуз хуьруьн 74 куьчейрикай 68 куьче тат чӀалал рахазвай чувудрин куьчеяр тир [5]. 1897 йисуз хуьруьн агьалийрин 94 % суван чувудри туькӀуьрзавай. Алай чӀавуз хуьре чувудрин 7 хзанар ава.

Хуьре, Алпандин садлагьай епископ Пак Григорисан гзаф азабралди кьиникьинихъ ва несигьатдихъ галаз алакъа авай IV виш йисан вакъиаяр рикӀел хуьн патал эцигнавай Пак Григорисан дегь клиса ава.