ХпитӀар
 Тунвай хуьр
|
.svg)
ХпитӀар (урус. Хпит) — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай тунвай хуьр.
География
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Хуьр СтӀал Сулейман райондин кьиблединни - рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай тахминан 12 км яргъал чка кьунвайди я.
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Хуьруьн арадал атуникай малуматар авач. ТӀварцӀикай баян гун мумкин туш.
XIX виш йисуз ХпитӀар хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. Макьар, ЦицӀер, Бигер ва ЯлцӀугъ хуьрерихъ галаз ЯлцӀугърин хуьруьнжемятдик квай.
ХпитӀ хуьруькай виридалай сифте малуматар, Кьурагь хуьре авай цӀуру мискӀиндин цлал алай кхьинрай малум хьанвай. ГьакӀни, Кьурагь дере гьукуматдин сергьятар къалурзавай тарихдин документра хпитӀрин регъуьн тӀвар кьунвай.
Гьеле Октябрьдин революциядилай вилик, 1914 йисуз хьайи нубатдин зурзуникай кьулухъ хуьр виже текъвер гьалариз атанай, ва адан эгьлияр цӀийи чкадиз куьч хьуниз мажбур тир. Ахьтин чка къвалав галай. Сувал алай кьулу чка, гьинай дуьз Каспий гьуьлелай экъечӀзавай рагъ акваз жедай. Ахпа, 1966 йисан кӀеви зурзунрилай кьулухъ хпитӀвияр кьведлагьай сефер куьч хьуникай чара авачиз тир, амма и гъилера абур кьулувалдиз, Эминхуьруьз куьч хьана ацукьнай.
Агьалияр
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суьнни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 51 майишат авай, агьалийрин кьадар 304 кас тир: 167 итим ва 137 паб. [1]
ХпитӀра гуьгъуьнин сихилар яшамиш жезвай: НитӀрекьушун, Какар, Сумар, Чапинар, ЦӀахар. Хуьруьнэгьлияр малдарвилел, хуьруьн майишатдал ва кеспи ийиз шегьерриз фидай лежбервилел алахъзавай.
Алай чӀавуз хуьр ичӀизва.
