Шихидхуьр
 Хуьр
|
.svg)
Шихидхуьр (урус. Шихикент) — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай, «Шихидхуьруьнсовет»дик акатзавай хуьр.
География
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Хуьр СтӀал Сулейман райондин кьибледа, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 7,5 км кьибле пата чка кьунвайди я. Мукьвал алай хуьр: Бутахуьр.
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Кьисади лугьузвайвал, хуьруьн бине Кьибле Лезгистандин Къуба шегьердай атанвай Шихи тӀвар алай касди кутунай. Хуьруьн «Шихидхуьр» тӀвар адахъ галаз алакъа аваз я. Амма хуьр мус арадал атанватӀа дуьз малум туш.
Шихидхуьрелай 1,5 км рагъэкъечӀдай пата, къванцин ящикар авай дегь чӀаван сур ала. Абурун къеняй чепедин ва кишпирдин затӀар дуьздал акъуднай. Хуьруьн юкьван пата архитектурадин имарат — пӀар ала. Хуьруьн кеферда мискӀин ава. Хуьрелай кеферни - рагъакӀидай патахъ 200 м яргъал «Эски сурар» (яни цӀуру сурар) тӀвар алай чӀехи сур ава. Сурун къванерикай садал 1180 - лагьай йис атӀай кхьин алай ва и сур, гьуьрмет авай Улуханан сур тир чӀал малумарзавай.
Тарихда хуьруькай садлагьай сефер тӀвар кьун, 1811 йисуз Шихидхуьруьн мукьув урусрин кьушунри Сурхай II-дахъ галаз хьайи ягъунихъ галаз галкӀанвайди я.
Фад заманрилай инихъ шихидхуьрвияр лежбервилив, малдарвилив, бахчахъанвилив ва гъилин устӀарвилив алахънавайди я. Улу - бубайри кутунвай багъар хуьре гилалди амукьнавайди я. ЦӀуру эгьлийрин эхтилатралди, шихидхуьрвияр ада ва аслу тушир жемятдин къанунрив яшамиш жезвай, абур ханриз муьтӀуьгъ тушир, нуькверрин тӀалабунар бегьемарзвачир ва харжар вугузвачир. ГьакӀни абуру, 140 йис уьмуьр гьалнай Кьасумрин Шикерхандикайни эхтилатзавай. 1877 йисан къарагъунра иштирак авурвиляй царьдин гьукумди Шикерхан Сибирдиз акъудна ракъурнай, амма 17 йисалай ам ватандиз элкъвена хтанай. Фад вахтарилай хуьре, хуьруьнвийрин ругьани чирвилер къачузвай гьуьжре (медресе) кардик ква. И гьуьжредай тӀвар - ван авай диндин - алимар акъатнай. Абурун арада кьетӀендаказ машгьурди Абдул - Гьалим - эфенди я. Адан тӀвар, Алкьвадари Гьасана вичин «Асари Дагъустан» улубда кьунвайди я. Абдул - Гьалим - эфенди Мегьамед Ярагъвидин шакӀуртрикай сад тир. 1850 йисуз Абдул - эфенди кьейила кьулухъ адан кар адан хва Молла Абдул - Ганиди давамарнай. Хуьруьн муькуь алим Алипулат - эфенди, медицинадин, географиядин ва тарихдин пара кьадарда улубрин кирам тир. Гьайиф, а улубар ва гъилелди кхьинар чи къенин йикъалди гьеле жагъанвач.
XIX виш йисуз Шихидхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. Испик ва Хезерхуьр хуьрерихъ галаз Испикрин хуьруьнжемятдик акатзавай.
Агьалияр
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Алай чӀавуз хуьре 164 кӀвале 591 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 94 маишатар авай, агьалийрин кьадар 481 кас тир. [1]
ТӀвар-ван авай ксар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]- Шихнабиев Нажмудин Кьадидин хва — лезги шаир.
