Шихидхуьр

Шихидхуьр
Уьлкве	Урусат
Федерациядин субъект	Дагъустан
Муниципал район	СтIал Сулейман район
Хуьруьнсовет	«Шихидхуьруьнсовет»
ЯШЧдин кьакьанвал	гьуьлуьн дережадилай ; 657 м
Агьалияр	591 кас
Миллетар	лезгияр
Динар	суьнни - мусурманар
Сятдин чӀул	UTC+4
Телефондин код	+7 87236
Почтунин индекс	368763
Автомобилдин код	05
Код ОКАТО	82 247 875 001

Шихидхуьр (урус. Шихикент) — Дагъустан республикадин СтIал Сулейман районда авай, «Шихидхуьруьнсовет»дик акатзавай хуьр.

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьр СтIал Сулейман райондин кьибледа, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 7,5 км кьибле пата чка кьунвайди я. Мукьвал алай хуьр: Бутахуьр.

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Кьисади лугьузвайвал, хуьруьн бине Кьибле Лезгистандин Къуба шегьердай атанвай Шихи тIвар алай касди кутунай. Хуьруьн «Шихидхуьр» тIвар адахъ галаз алакъа аваз я. Амма хуьр мус арадал атанватIа дуьз малум туш.

Шихидхуьрелай 1,5 км рагъэкъечIдай пата, къванцин ящикар авай дегь чIаван сур ала. Абурун къеняй чепедин ва кишпирдин затIар дуьздал акъуднай. Хуьруьн юкьван пата архитектурадин имарат — пIар ала. Хуьруьн кеферда мискIин ава. Хуьрелай кеферни - рагъакIидай патахъ 200 м яргъал «Эски сурар» (яни цIуру сурар) тIвар алай чIехи сур ава. Сурун къванерикай садал 1180 - лагьай йис атIай кхьин алай ва и сур, гьуьрмет авай Улуханан сур тир чIал малумарзавай.

Тарихда хуьруькай садлагьай сефер тIвар кьун, 1811 йисуз Шихидхуьруьн мукьув урусрин кьушунри Сурхай II-дахъ галаз хьайи ягъунихъ галаз галкIанвайди я.

Фад заманрилай инихъ шихидхуьрвияр лежбервилив, малдарвилив, бахчахъанвилив ва гъилин устIарвилив алахънавайди я. Улу - бубайри кутунвай багъар хуьре гилалди амукьнавайди я. ЦIуру эгьлийрин эхтилатралди, шихидхуьрвияр ада ва аслу тушир жемятдин къанунрив яшамиш жезвай, абур ханриз муьтIуьгъ тушир, нуькверрин тIалабунар бегьемарзвачир ва харжар вугузвачир. ГьакIни абуру, 140 йис уьмуьр гьалнай Кьасумрин Шикерхандикайни эхтилатзавай. 1877 йисан къарагъунра иштирак авурвиляй царьдин гьукумди Шикерхан Сибирдиз акъудна ракъурнай, амма 17 йисалай ам ватандиз элкъвена хтанай. Фад вахтарилай хуьре, хуьруьнвийрин ругьани чирвилер къачузвай гьуьжре (медресе) кардик ква. И гьуьжредай тIвар - ван авай диндин - алимар акъатнай. Абурун арада кьетIендаказ машгьурди Абдул - Гьалим - эфенди я. Адан тIвар, Алкьвадари Гьасана вичин «Асари Дагъустан» улубда кьунвайди я. Абдул - Гьалим - эфенди Мегьамед Ярагъвидин шакIуртрикай сад тир. 1850 йисуз Абдул - эфенди кьейила кьулухъ адан кар адан хва Молла Абдул - Ганиди давамарнай. Хуьруьн муькуь алим Алипулат - эфенди, медицинадин, географиядин ва тарихдин пара кьадарда улубрин кирам тир. Гьайиф, а улубар ва гъилелди кхьинар чи къенин йикъалди гьеле жагъанвач.

XIX виш йисуз Шихидхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чIавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. Испик ва Хезерхуьр хуьрерихъ галаз Испикрин хуьруьнжемятдик акатзавай.

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Алай чIавуз хуьре 164 кIвале 591 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 94 маишатар авай, агьалийрин кьадар 481 кас тир. ^[1]